Opinie 41: `Ongebreideld geloof van EU in Europese boodschap is naïef'
Welk gebied behoort tot Europa? De Duitse oud-bondskanselier Helmut
Kohl zei ooit: `Daar waar ze kathedralen hebben.' Dat gaat niet meer
op, want inmiddels zijn Roemenië en Bulgarije potentiële lidstaten en
met Turkije wordt gepraat. De Europese Unie is een glijdende schaal
geworden, zich onvoldoende bewust van de grote gevolgen die
beslissingen kunnen hebben, vindt Ruslanddeskundige Hans van
Koningsbrugge: `Het ongebreideld geloof dat de EU heeft in de Europese
gedachte is ontzettend naïef.'
Met de toetreding van tien nieuwe lidstaten eerder dit jaar verlegde
de EU haar grens naar Midden Europa, een gebied dat tot die tijd werd
gezien als `bufferzone' tussen oost en west. Nu dendert de trein voort
en wordt nóg verder naar het oosten gekeken. Dat gaat een keer fout.
`Wat is nog de gemeenschappelijke grond waarop we Europeaan zijn',
vraagt Van Koningsbrugge zich af. `Dat het economische voordelen heeft
om Turkije, Roemenië en Bulgarije erbij te halen laat zich raden, maar
is er ook een politieke of culturele verbondenheid?'
Aanpassing
Religie is geen scheidingscriterium, daarom getuigt de grondwet niet
van een christelijke moraal. De norm is nu of een land de
democratische principes onderschrijft en nauwelijks tot geen
staatsbemoeienis kent. Daarom moet de EU zich nog eens achter de oren
krabben of het Bulgarije en zeker Roemenië en Turkije er wel bij wil
hebben, vindt Van Koningsbrugge: `Er zal zoveel moeten gebeuren in
deze landen voordat ze klaar zijn om toe te treden. Je kunt je
afvragen hoe lang dat gaat duren en óf het uiteindelijk wel lukt.'
Hier ligt een groot probleem. De Europese Unie heeft een ongebreideld
geloof in de aanpassing van staten naar `westerse' maatstaven. Mits de
wil er is, kan een lidstaat de nodige hervormingen doorvoeren, denkt
ze. `Dat is een ontzettend naïeve gedachte. Denken dat Turkije zoveel
kan veranderen dat het binnen de EU past is even realistisch als
denken dat je de democratie zomaar kan implementeren in Irak.'
Vleugellam
Met de toetreding van de laatste tien lidstaten is het eigenlijk wel
mooi geweest, vindt de Ruslanddeskundige. Deze golf heeft de EU al
tijdelijk vleugellam gemaakt, zo blijkt uit de toenemende bureaucratie
en geringere slagvaardigheid. Bovendien kan een verdere uitbreiding
zelfs averechtse gevolgen hebben. `Als staten zich vergaand moeten
aanpassen om erbij te mogen horen, kan dat leiden tot een aantasting
van hun eigenwaarde, waardoor een grote oppositiebeweging ontstaat.
Dat is nét wat je niet wilt hebben.'
Na de val van de Berlijnse muur leek de tweedeling in Europa begin
jaren n egentigeindelijkvoorbij.MaarvolgensVanKoningsbrugge
moeten we ons geen illusies maken. Wat nu ontstaat is een nieuwe
tweedeling, alleen op een andere plaats. Zonder bufferzone wordt de
grens tussen oost en west opnieuw op scherp gezet. En zoals met de
Oekraïne onlangs duidelijk werd, kunnen conflicten in het grensgebied
grote gevolgen hebben voor de internationale verhoudingen.
Lidmaatschap
De oplossing ligt niet in een nieuwe uitbreiding met onder andere
Wit-Rusland, Rusland en Georgië, zodat iedereen straks `binnenboord'
is. En zelfs het potentiële lidmaatschap van Roemenië, Bulgarije en
Turkije moet grondig worden overwogen. Mogelijk is het verstandiger om
de grens te verleggen met partnerschappen; maximale samenwerking met
instandhouding van de verschillende culturen. `De EU moet ophouden met
dat gehamer op volwaardig lidmaatschap als oplossing voor alle
problemen. Elke discussie staat of valt nu bij de lidmaatschapsvraag,
terwijl je eigenlijk zou moeten kijken hoe je in Europa een vloeiend
verloop kunt krijgen van west naar oost, zonder dat in elk gesprek de
verhoudingen op scherp worden gezet.'
Curriculum Vitae
Dr. Hans van Koningsbrugge is sinds 1990 universitair docent
Ruslandkunde aan de RUG. Eerder studeerde hij geschiedenis en was
medewerker aan de Universiteit van Nijmegen. Twee jaar na zijn
benoeming tot bijzonder hoogleraar aan de Moskouse Staatsuniversiteit
voor Cultuur in 1998 werd Van Koningsbrugge ook directeur van het
Nederlands-Russisch Archiefcentrum. Sinds 15 november is hij bovendien
coördinator onderzoek van het Centrum voor Oost en Midden Europese
Studies van de RUG. Van Koningsbrugge doet voornamelijk onderzoek naar
het moderne Rusland en de Nederlands-Russische betrekkingen.
Informatie
dr. J.S.A.M. van Koningsbrugge, tel. (050) 363 72 49,
e-mail: j.s.a.m.van.koningsbrugge@let.rug.nl
Rijksuniversiteit Groningen