Afscheidsrede prof.dr. Gido Berns: de globaliserende economie
Global economy kan van de aarde geen wereld maken
Welke economische krachten zetten aan tot globalisering en de Europese
eenwording? Wat zijn de morele aspecten van deze ontwikkelingen? Aan
de hand van een commentaar op Kants traktaat Zum ewigen Frieden
schetst Berns in zijn afscheidsrede de contouren van een
kosmopolitische formulering van de Europese eenwording.
Om te beschrijven hoe economy en global aan elkaar kunnen worden
gekoppeld, grijpt Berns terug op Aristoteles. Naast de sfeer van de
huishouding (het Griekse oikonomia, de nomos van de oikos, de wet van
de huishouding) bestaat volgens de klassieke wijsgeer de openbare
sfeer, die geheel politiek van aard is. In de praktijk heeft de
politiek voorrang op de economie.
Ook al gaat het in de economie om de verwerving van goederen die
bruikbaar zijn voor de huishouding, deze gebruikswaarden komen in
feite pas beschikbaar langs de omweg van de voortbrenging van
ruilwaarden. Deze zichzelf overschrijdende omwegbeweging van de
economie is chrematistiek, het geldgewin. Gaat de economie over naar
chrematistiek, dan komt zij in een proces zonder einde, zonder
richting of einddoel terecht. Zij legt geen omgeving aan en schept
geen wereld. Het enige dat men zeggen kan, is dat zij vóórt gaat. Wil
het leven zin hebben, dan moet er naast de economie een orde heersen
die over de doelen beslist. Het is de opdracht van de politiek om de
economische eindeloosheid te beteugelen. Berns betoogt dat
globalisering van de economie ons confronteert met een verlies van
wereld. Globalisering verbindt, maar zonder te verenigen en zonder een
gericht perspectief. De global economy kan de samenleving niet
verzamelen. Zij kan, zoals Berns het formuleert, van de aardkloot geen
wereld maken. Dat was traditioneel de taak van de politiek. Als het
waar is dat de mechanismen van globalisering hoe langer hoe meer de
politiek vervangen, dan raken de mogelijkheden om tot een gezamenlijke
wereld te komen steeds meer uitgeput. Overigens zegt Berns zich geen
zorgen te maken om de morele gesteldheid van de samenleving. De vanuit
Tilburg geregisseerde European Values Studies laten een Europeaan van
goede wil zien. Het probleem is alleen dat er geen regel is om aan die
goede wil inhoud te geven. De instanties waaraan wij de formulering
van die regel hadden uitbesteed, zoals de kerken of de overheid, zijn
hun gezag kwijt. Dat is in lijn met wat we van een global economy
kunnen verwachten. Ethiek als een vaststaand systeem van regels kan er
niet meer aan de orde zijn. De vraag waarmee onze samenleving worstelt
is veel meer hoe moraliteit gestalte zou kunnen krijgen bij
afwezigheid van zon systeem.
Naast de moraal zou ook de politiek de globalisering moeten kunnen
beteugelen. Global economy wordt gewoonlijk vooral in verband gebracht
met de uitholling van de soevereiniteit van de nationale staten. Het
resultaat is het merkwaardige en nog niet eerder vertoonde instituut
dat we de Europese Unie noemen, een verbond tussen staten die hun
eigen soevereiniteit bewaren maar in de Unie met elkaar delen en
gedeeltelijk ook overdragen aan instellingen van die Unie. Deze Unie
krijgt daardoor trekken van soevereiniteit zonder op haar beurt zelf
een staat te worden. Hieruit blijkt dat áls er iets werd uitgehold in
de loop van de éénwording van Europa, het de soevereiniteit is. Wat we
overhouden is een soort surrogaat ervan, zowel op het niveau van de
lidstaten als op dat van de Unie zelf.
Prof.dr. Gido Berns (1939) studeerde economie in Leuven en promoveerde
in Leuven tot doctor in de filosofie op het proefschrift Discours,
tekst en economie (1976). Tussen 1968 werkte bij de EG te Brussel, een
jaar later werd hij docent aan de Universiteit van Tilburg. In 1989
werd hij hoogleraar sociale wijsbegeerte en sociale ethiek aan de
Universiteit van Tilburg en directeur van het onderzoeksprogramma
Ethiek, Politiek en Economie. Gedurende zijn professoraat begeleidde
Berns zeven wetenschappers naar het doctoraat en was hij ere-promotor
van Claude Lefort (1992) en Kofi Annan (2002). Prof. Berns heeft
tientallen (internationale) publicaties op zijn naam staan.
Noot voor de pers
Prof.dr. Gido Berns spreekt zijn afscheidsrede De deling van Europa
uit op vrijdag 10 december om 16.15 uur in de aula van de Universiteit
van Tilburg, Warandelaan 2 te Tilburg. Media-exemplaren van de
afscheidsrede zijn op te vragen bij de Afdeling Voorlichting en
Externe Betrekkingen, tel. 013 466 2000, e-mail: voorlichting@uvt.nl
Gido Berns is te bereiken op e.e.berns@uvt.nl en tel. 013 466 2233.
Laatst gewijzigd: vrijdag 10 december 2004
bullet Meer zoekmogelijkheden
bullet Experts en expertise
Zie ook
Contact
E-mail: P.H.C.Siebers
Universiteit van Tilburg