Centraal Planbureau

Zoeken: ____________

CENTRAAL PLANBUREAU

Onderwerp: persbericht
Nummer: 54
Datum: 9 december 2004

Groei valt terug

Economische vooruitzichten december 2004:


* Naar verwachting groeit de Nederlandse economie in 2004 met 1,5%; in 2005 valt de groei terug tot 1%.

* De vertraging in de internationale conjunctuur, de duurdere euro en hogere olieprijzen zijn de voornaamste oorzaken van teruggang in de groei.

* Het aantal werklozen blijft nog oplopen, tot gemiddeld 6,75% van de beroepsbevolking in 2005.

* Met name volgend jaar komt het reëel beschikbaar inkomen van gezinnen onder druk te staan als gevolg van een daling van het reële loon en hogere belastingen en premies.
* Het EMU-tekort komt dit jaar waarschijnlijk uit op 3% van het BBP; voor volgend jaar wordt een daling van het tekort verwacht tot 2,25%.

Dit zijn enkele hoofdlijnen uit de vandaag gepubliceerde korte-termijnraming van het CPB. De economische vooruitzichten zijn gepubliceerd in de derde CPB Nieuwsbrief, die ieder kwartaal verschijnt. Dit nummer van de CPB Nieuwsbrief bevat naast een artikel over de vooruitzichten voor dit jaar en volgend jaar onder meer ook:


* Een column over de bedreigingen die velen zien afkomen op de Nederlandse economie

* Een artikel over de op 26 november jl. gepresenteerde langetermijnstudie van het CPB 'Vier vergezichten op Nederland' (zie ook het persbericht van die datum)

* Een artikel over het toenemend pensioenrisico in de tweede pijler (zie ook de recente CPB-studie 'Naar een Schokbestendig pensioenstelsel' plus bijbehorend persbericht van 12 oktober jl.)
* Een artikel over een studie die het CPB verricht naar de vraag of er wel een tekort aan bèta's bestaat (zie ook het eind van dit persbericht)

* Een interview met de directeur van het Duitse instituut MEA, dat net als het CPB onderzoek verricht op het gebied van vergrijzing
* Een overzicht van alle recente publicaties van het CPB.

DE WERELDECONOMIE

Hoge groei buiten Europa
De economische groei buiten het eurogebied bedraagt in 2004 circa 5%, een half %-punt meer dan vorig jaar en de sterkste groei van de afgelopen kwart eeuw. De belangrijkste verklaringen voor deze forse toename zijn de aanhoudend sterke groei van de Chinese economie en de sterkere groei van de Amerikaanse binnenlandse bestedingen, die mogelijk is gemaakt door een zeer ruimhartig monetair beleid. In de tweede helft van dit jaar zwakte de groei buiten Europa wel wat af, onder andere door het opnieuw stijgen van de olieprijs, het ontbreken van verdere belastingverlagingen in de Verenigde Staten en door maatregelen in China om oververhitting van de economie te voorkomen.

Ontwikkeling eurogebied teleurstellend
Voor het eurogebied wordt de economische groei in 2004 geraamd op 2%. Dit is weliswaar beter dan de groei van 0,5% in 2003, maar nog geen overtuigende opleving. In het derde kwartaal nam de groei in het eurogebied op jaarbasis volgens voorlopige cijfers zelfs weer af, vermoedelijk vooral door de verdere stijging van de olieprijs. Voorlopende indicatoren wijzen erop dat de economische groei op korte termijn zwak zal blijven. Naast de verdere olieprijsstijging speelt daarbij de aantasting van de concurrentiepositie door de recente verdere waardestijging van de euro een rol.

De thans zwakke economische ontwikkeling is waarschijnlijk een groeipauze in de huidige opgaande conjunctuurgolf. De economische groei trekt in de tweede helft van volgend jaar vermoedelijk weer aan, mede doordat de olieprijs in de loop van 2005 naar verwachting gaat dalen. De geprojecteerde economische groei in het eurogebied blijft in 2005 steken op 1,75%, een kwart %-punt lager dan dit jaar. Daarbij is gerekend met een koers van gemiddeld 1,30 dollar per euro in 2005.

DE NEDERLANDSE ECONOMIE

Economische groei hapert
De sterke economische groei rond de jaarwisseling is het laatste halfjaar sterk teruggevallen. Het herstel van de economie was nog maar net begonnen, maar hapert al weer. Volgens de 'flash'-raming van het CBS bedroeg de groei op jaarbasis in het derde kwartaal 0,8% vergeleken met een kwartaal eerder. De eerste drie kwartalen van 2004 bedroeg de groei gemiddeld 1,3% vergeleken met een jaar eerder, maar een kleine 1,5% voor heel 2004 is waarschijnlijk nog haalbaar. Het laatste kwartaal telt namelijk twee extra werkdagen doordat Kerstmis in 2004 in het weekend valt.

Terugval economische groei in 2005
Net zoals in de Verenigde Staten en Europa valt de economische groei ook in Nederland in 2005 wat terug. De buitenlandse vraag naar Nederlandse producten zal minder toenemen door de wereldwijde groeipauze. De recente waardestijging van de euro betekent bovendien een extra tegenvaller voor exporterende bedrijven. Desondanks zal de uitvoer echter ook volgend jaar nog de grootste bijdrage leveren aan de productiegroei. De andere belangrijke pijler van de economie - de particuliere consumptie - blijft onder druk staan door een daling van de gemiddelde koopkracht. Met een geraamde terugval in de groei in 2005 tot 1% presteert Nederland voor het zesde jaar op rij slechter dan het eurogebied en zal het dan net als dit jaar de hekkensluiter van alle eurolanden zijn.

Concurrentiepositie verslechtert verder
Na drie magere jaren neemt de uitvoer in 2004 weer sterk toe. Deze groei komt voornamelijk op het conto van de wederuitvoer, die met ruim 13% explosief toeneemt. De in Nederland geproduceerde uitvoer vertoont met een groei van 2,75% een veel gematigder herstel. In 2005 zal de uitvoer nog wat minder toenemen door de vertraging van de wereldeconomie en een verdere verslechtering van de prijsconcurrentiepositie. De arbeidskosten stijgen in 2004 weliswaar minder dan bij onze concurrenten in het eurogebied, maar door de voortgaande waardestijging van de euro nemen de arbeidskosten per eenheid product in dollars gemeten sterker toe dan bij de concurrenten buiten het eurogebied. Per saldo treedt hierdoor een verdere verslechtering op van de concurrentiepositie in 2004 en 2005.

Consumptie daalt weer
Het consumentenvertrouwen van gezinnen is nog steeds bijzonder laag en daalde - na gedurende een jaar langzaam te zijn opgekrabbeld - in september en oktober zelfs weer wat. Het was de tijd van demonstraties en toenemende spanningen over het kabinetsbeleid. In november is de stemmingsindicator min of meer stabiel gebleven.

De consumentenbestedingen ontwikkelen zich voorlopig zeer matig. De koopkracht van gezinnen daalt door lage reële loonstijgingen en lastenverzwaringen. Naar verwachting neemt de particuliere consumptie in 2004 met slechts 0,5% toe en in 2005 zelfs met 0,25% af. De geraamde consumptiegroei is daarmee echter nog wel hoger dan de groei van het reëel beschikbaar inkomen ( ..% in 2005). Dit betekent dat consumenten in 2005 wat minder gaan sparen, mede onder druk van het koopkrachtverlies.

Lichte toename investeringen
Door het herstel van de productiegroei zullen de bedrijfsinvesteringen
- na drie jaar van dalingen - dit jaar waarschijnlijk weer toenemen. Ook voor volgend jaar ligt een stijging van de investeringen in het verschiet, maar de groei zal bescheiden zijn. De bezettingsgraad blijft laag door de geringe productiegroei, waardoor investeringen minder noodzakelijk zijn. Bovendien is dit en volgend jaar nog nauwelijks sprake van een herstel van de winsten. Ondanks de afname van de arbeidskostenstijging blijft de winstgevendheid laag als gevolg van de gestegen olieprijs en de prijsdruk op de binnenlandse en buitenlandse afzetmarkten.

De versnelling van de investeringsgroei in 2005 is voor een groot deel te danken aan anticipatie-effecten in verband met de voorgenomen maatregel om vanaf medio 2005 het oneigenlijk gebruik van het grijze kenteken door gezinshuishoudingen tegen te gaan. Aangezien het CBS alle verkopen van bestelauto's tot de investeringen rekent heeft dit een opwaarts effect op de investeringen in 2005.

Werkloosheid stijgt minder snel
De situatie op de arbeidsmarkt lijkt te verbeteren. De gemiddelde werkloosheidsstijging per maand in de afgelopen zes maanden is geringer dan aan het begin van het jaar en het aantal openstaande vacatures neemt weer toe. Ook het uitzendwerk groeit weer, wat traditioneel een rooskleuriger arbeidsmarkt inluidt. Werkgevers die hun personeelsbestand uitbreiden na een recessie doen dit in eerste instantie vaak door uitzendkrachten in te huren. De werkgelegenheid reageert veelal met een vertraging van driekwart jaar op de productiegroei. Hierdoor kan in 2005 de werkgelegenheid weer licht toenemen. De banengroei blijft dan nog wel achter bij de groei van de beroepsbevolking, zodat de werkloosheid blijft oplopen, tot gemiddeld 6,75% van de beroepsbevolking in 2005.

Lage inflatie
Na een inflatie van ongeveer 1% gedurende de zomermaanden is de geldontwaarding in oktober weer toegenomen tot 1,4% op jaarbasis. Voornaamste boosdoener was de hoge olieprijs die tot hogere prijzen aan de pomp leidde. Komend jaar zal de gestegen olieprijs ook nog vertraagd doorwerken op de aardgasprijs voor gezinnen; energiebedrijven hebben al aangekondigd hun tarieven flink te verhogen. Ook het neerwaartse effect van de 'supermarktoorlog' zal volgend jaar geleidelijk uit het inflatiecijfer wegebben. Daar staat tegenover dat de waardestijging van de euro ingevoerde producten goedkoper maakt. Bovendien zullen ondernemers de afgenomen arbeidskostenstijging laten doorwerken in hun prijzen. Per saldo verwachten we dat de inflatie in 2005 met 1,25% gelijk blijft aan die in 2004.

Gematigde loonontwikkeling
De loonstijging neemt steeds verder af door de oplopende werkloosheid en de dalende inflatie. Dit jaar neemt de contractloonstijging in de marktsector waarschijnlijk af tot gemiddeld 1,5%. Voor volgend jaar zijn nog nauwelijks cao's afgesloten. De contractloonstijging in de marktsector bedraagt in 2005 naar verwachting 0,75%. Dat komt overeen met een loonstijging van ongeveer 1% in nieuwe cao's. In het sociaal akkoord van 6 november jl. is niet langer sprake van loonstijgingen 'naderend tot nul', maar van een 'uiterst terughoudende' loonontwikkeling.

EMU-tekort in 2005 ruim onder 3%
Het EMU-tekort, dat in 2003 de 3%-norm van het Stabiliteits- en Groeipact heeft overschreden, voldoet dit jaar waarschijnlijk net aan die norm. Ondanks een recordbedrag aan bezuinigingen en lastenverzwaringen bevindt het begrotingstekort zich nog altijd in de gevarenzone. Dit komt vooral door de lage economische groei, maar ook door hogere zorguitgaven en tekorten bij de lokale overheden. Dankzij de tekortbeperkende maatregelen van het kabinet zal het begrotingstekort in 2005 met 2,25% van het BBP naar verwachting ruim onder de grens van 3% blijven.

Verder in CPB Nieuwsbrief 2004/3: Vraagtekens bij tekort aan bèta's Mensen met technische kennis vormen de belangrijkste input voor R&D en dat is een belangrijke bron van innovatie. Dat wil nog niet zeggen dat het stimuleren van het volgen van een exacte opleiding het aangewezen instrument is om de R&D-activiteit in Nederland te laten toenemen.

Het is ook geen uitgemaakte zaak dat er een tekort aan bèta's is. Bij een tekort zou je bijvoorbeeld een lage werkloosheid, veel vacatures en relatief hoge lonen mogen verwachten. Tot dusver uitgevoerde analyses onderbouwen het bestaan van deze schaarste niet. Zo zijn bèta's de afgelopen vijftien jaar zelfs zo'n 10 procent minder gaan verdienen vergeleken met economen, terwijl het aanbod van economen veel sterker is toegenomen dan dat van mensen met een technische opleiding. Ook gaat slechts één op de drie bèta's in de R&D werken.

Om de opleidingskeuze van studenten te beïnvloeden is het inzetten van financiële prikkels een mogelijkheid. Onderzoek toont echter aan dat deze prikkels weinig effectief zijn: de ingezette middelen gaan vooral naar degenen die toch al van plan waren om die opleiding te gaan volgen. Andere methoden om R&D te bevorderen kunnen dan ook effectiever blijken. Hierbij valt te denken aan het stimuleren van bedrijven om R&D te doen, bijvoorbeeld via subsidieregelingen als de WBSO (Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk).

Alle artikelen uit de CPB Nieuwsbrief zijn (gratis) beschikbaar als PDF-bestand op de website van het cpb (www.cpb.nl).

Zie voorts:


* Het artikel 'Groei valt terug' over de jongste prognoses van het CPB

* De tabel Kerngegevens voor Nederland 2002-2005 uit de Nieuwsbrief als apart bestand

* De Economic Outlook December 2004: the world economy
* De volledige CPB Nieuwsbrief 2004/3

Inlichtingen bij Jacqueline Timmerhuis (tel: 070-3383477), of Johan Verbruggen tel: 070-3383404)