Zoeken: ____________
CENTRAAL PLANBUREAU
Onderwerp: persbericht
Nummer: 53
Datum: 8 december 2004
Experimenteren met toelaten nieuwe onderwijsaanbieders
Het toelaten van nieuwe aanbieders in het middelbaar beroepsonderwijs
en hoger onderwijs geeft sterkere prikkels voor aanbieders om de
productiekosten laag te houden, om te innoveren en om aan te sluiten
bij de vraag van onderwijsdeelnemers. Ervaringen in verschillende
landen, en met name de Verenigde Staten, laten bovendien zien dat de
prestaties van leerlingen gelijk blijven of verbeteren. Er zijn echter
ook risico's. Opleidingen kunnen verdwijnen waardoor het
onderwijsaanbod minder breed kan worden. Meer deelnemers kunnen een
beroep gaan doen op publieke financiering en dat kan leiden tot
budgettaire problemen. Deze risico's kunnen waarschijnlijk wel worden
tegengegaan met aanvullend beleid. Gezien de onzekere effecten lijkt
het verstandig om eerst meer kennis te verwerven met goed ontworpen
experimenten.
Dit concludeert het CPB in het vandaag verschenen rapport 'Een Open
Bestel in het middelbaar beroepsonderwijs en het hoger onderwijs'.
Wat is een open bestel en waarom staat het op de beleidsagenda?
Een open bestel is een stelsel waarin voor alle aanbieders van
onderwijs gelijke voorwaarden gelden voor de toetreding tot en het
opereren op een onderwijsmarkt waar de overheid de regels bepaalt. Een
mogelijke eindsituatie zou een bestel kunnen zijn waarin alle
onderwijsaanbieders die geaccrediteerd zijn (dat wil zeggen dat zij
aan de kwaliteitseisen voldoen) kunnen toetreden en waarbij de
bekostiging volledig bepaald wordt door het aantal leerlingen of
studenten.
Redenen dat de beleidsoptie 'open bestel' op de beleidsagenda is
gekomen zijn onder meer zorgen over de kwaliteit van het onderwijs,
vragen over het huidige onderscheid tussen instellingen die publieke
subsidies ontvangen en instellingen die deze niet krijgen, de
internationalisering in de onderwijsmarkt en de toenemende autonomie
van instellingen.
Meer marktwerking
De huidige beperkingen van het aanbod zijn niet goed verenigbaar met
een open bestel. Zo wordt op dit moment een zogenoemde
macrodoelmatigheidstoets gehanteerd. Als bekostigde instellingen een
nieuwe opleiding willen aanbieden, wordt getoetst of er behoefte
bestaat aan deze opleiding op de arbeidsmarkt en of de opleiding
doelmatig is gezien het aantal al bestaande opleidingen. Een
ontwikkeling naar een open bestel is alleen mogelijk als deze
beperkingen van het aanbod worden afgeschaft.
De introductie van een open bestel vergroot de keuzemogelijkheden voor
onderwijsdeelnemers en leidt tot meer concurrentie tussen aanbieders.
Dit kan de doelmatigheid en kwaliteit van het onderwijs verbeteren.
Meer marktwerking is echter nog geen garantie voor betere resultaten.
Randvoorwaarden als transparantie en toezicht op mededinging zijn
daarvoor belangrijk.
Tegenover de voordelen van meer keuzemogelijkheden en meer
concurrentie staan ook risico's. Opleidingen kunnen verdwijnen en meer
deelnemers kunnen een beroep gaan doen op publieke financiering.
Financiering van het onderwijs
Bij de introductie van een open bestel kunnen budgettaire problemen
ontstaan omdat meer leerlingen en studenten in aanmerking komen voor
publieke bekostiging. Dit noopt tot het verder doordenken van
fundamentele vragen over de financiering van het onderwijs. Welke
studenten of leerlingen zou de overheid moeten financieren, voor welke
opleidingen en wat zijn daarvoor de redenen? Oplossingen kunnen
bestaan uit het introduceren van een leeftijdsgrens voor studenten,
het ontwikkelen van een systeem van leerrechten (rechten op het
genieten van door de overheid bekostigd onderwijs) of een leenstelsel
in plaats van de huidige financiering door de overheid.
Vanwege de toegenomen concurrentie kunnen opleidingen in een open
bestel elkaar niet langer onderling subsidiëren. Sommige opleidingen
kunnen daardoor in problemen komen en eventueel zelfs verdwijnen. Als
opleidingen elkaar subsidiëren dan verstoort dit de relatie tussen
prijs en kosten. Dit kan de doelmatigheid van onderwijskeuzen schaden
omdat bijvoorbeeld veel leerlingen kiezen voor opleidingen waarvan de
prijs lager is dan de maatschappelijke kosten. Het verdwijnen van
onderlinge subsidies is daarom een gewenste ontwikkeling. Als de
overheid meent dat bepaalde niet-rendabele opleidingen toch moeten
worden aangeboden, dan zijn gerichte maatregelen vereist, zoals extra
subsidie of een fonds voor niet-rendabele opleidingen.
Beleidsexperimenten
Als eerste stappen op weg naar een open bestel kan kennis worden
verworven door goed ontworpen experimenten met het verruimen van de
mogelijkheden voor nieuw aanbod. Mogelijkheden daarvoor zijn:
Beleidsoptie 1: Regels versoepelen voor de huidige publiek bekostigde
instellingen.
Experimenten zouden vooral betrekking moeten hebben op de beperkingen
op het aanbod: de toets op de macrodoelmatigheid en de eisen aan de
locatie en breedte van het aanbod.
Beleidsoptie 2: Enkele private aanbieders toelaten
In deze experimenten zou het bij voorkeur moeten gaan om aanbieders
die daadwerkelijk de keuzemogelijkheden en de concurrentie in het
publieke bestel vergroten: aanbieders die een regionaal monopolie
kunnen doorbreken of aanbieders van vernieuwende opleidingen.
Beleidsoptie 3: Leerrechten toekennen aan specifieke groepen
deelnemers
Het zou vooral kunnen gaan om twee groepen: 'kwetsbare' en
'excellente' leerlingen/studenten. Als de toekenning van leerrechten
door loting gebeurt, is het mogelijk om achteraf de effecten van het
toekennen van leerrechten vast te stellen.
Beleidsoptie 4: Nieuwe fusies toetsen op mededingingseffecten
In het middelbaar en hoger beroepsonderwijs heeft de afgelopen jaren
een sterke schaalvergroting plaatsgevonden. Dit heeft het aantal
concurrenten verminderd maar heeft mogelijk geleid tot
schaalvoordelen. Een verdere schaalvergroting door het fuseren van
onderwijsinstellingen kan nadelig zijn voor de welvaart als daarmee de
marktwerking ernstig wordt verstoord. Het is daarom verstandig om
nieuwe plannen voor fusies tussen onderwijsinstellingen te toetsen op
de risico's voor misbruik van marktmacht of monopolievorming.
CPB Document 70, 'Een Open Bestel in het middelbaar beroepsonderwijs
en het hoger onderwijs', ISBN 90-5833-198-9, is te bestellen bij:
Bibliotheek Centraal Planbureau
Postbus 80510
2508 GM Den Haag
Telefax: 070-3383350
E-mail: bibliotheek@cpb.nl
Prijs: 9 euro
Inlichtingen bij: Dinand Webbink (tel:070-3383411), of Dick Morks
(tel: 070-3383410)
De volledige publicatie is tevens (gratis) beschikbaar als
PDF-bestand.