Den Haag, 8 december 2004
Bijdrage PvdA-fractie aan de begroting 2005 van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
Woordvoerder Saskia Noorman den Uyl
1. Sociaal beleid: investeren in wat mensen zelf kunnen
Geen vis maar een hengel. Geen lange rijen armen voor loketten maar moderne ICT-toepassingen.
Op eigen benen waar dat kan
De PvdA kiest voor een beleid waarin we investeren in wat mensen zelf kunnen. Niet meteen met bijstand klaar staan maar de kansen op zelfstandigheid vergroten. Een goed voorbeeld is het initiatiefwetsvoorstel Vazalo: bijstandmoeders op eigen benen. Dat wetsvoorstel gaat uit van de kracht van mensen: ze kunnen werken. Het feit dat ze (nog) niet fulltime kunnen werken is geen rechtvaardiging om ze passief in de bijstand te houden. Wij willen op termijn 60 000 alleenstaande ouders uit de bijstand halen en op eigen benen zetten. Zeker, met de nodige hulp en steun maar wel zelfstandig.
Niet achteraf maar vóóraf duidelijkheid met ICT
De mens centraal stellen en investeren in wat mensen zelf kunnen. Mensen die dat kunnen de kans geven zelf hun strategie te kiezen in hoe ze hun voorzieningen opbouwen. Als je zelf wil kunnen kiezen dan moet je wel van te voren weten wat er te kiezen valt. Dat willen we niet alleen bij de nieuwe levensloop regelingen, maar ook in de inkomensafhankelijke regelingen. De regering is bezig met plannen waarbij de burger pas achteraf hoort hoeveel overheidsubsidie zij krijgt. De PvdA is voor een systeem waarbij van te voren precies wordt aangegeven bij welk inkomen welke subsidies horen. Een beetje zoals het Belgische systeem: bij elke inkomensklasse hoort een pakket van inkomenssubsidie. Zo kan je tevoren je eigen strategie maken en weet je waar je recht op hebt.
Die zelfredzame mondige burger willen we toch?
Het lijkt alsof inkomenssubsidie een besmet woord geworden is. Maar iedere burger accepteert dat normale voorzieningen zoals onderwijs, vervoer voor gehandicapten en de toegang tot zorg bereikbaar en betaalbaar zijn.
Goed sociaal beleid kweekt maatschappelijk draagvlak voor inkomenssubsidies. De acceptatie van inkomensondersteuning neemt toe als mensen weten dat de toegang voor voorzieningen van overheidssubsidie voor iedereen bereikbaar is.
Daarom moet de overheid een transparante klantvriendelijke aanpak voorop zetten.
We lopen in Nederland hopeloos achter de feiten aan. Ik ben jaloers op wat de Belgische overheid voor de burgers heeft geregeld. Daar hebben ze het niet over armoedeval of fraude. Dat is gewoon opgelost. Hier niet De Kamer heeft op 26 november 2004 zelf een symposium georganiseerd over het Belgische systeem. Daar bleek dat de aanpak die deze minister voor ogen staat voor veel verbetering vatbaar is.
Ik vraag de toezegging van de minister dat hij komt met een totaalvisie op de ICT-ontwikkeling en -toepassing op het gebied van sociale zekerheid. Het gaat mij om een meerjarenprogramma. Hij kan een voorbeeld nemen aan de Belgische oud-premier en minister De Haene die wel de regie hield op de ontwikkeling in handen van sociale zaken.
2. Sociaal beleid: overheidshulp waar nodig
Er is urgentie bij inkomensproblemen.
Inkomensbeleid en koopkracht
Vanmorgen hebben we een debat over de koopkracht gevoerd. Alle maal wat inleveren Jazeker. Maar de meest kwetsbaren, de minima flink wat meer. Minister de Geus zie in oktober nog dat de kapitaalkrachtigen met wat minder toe moesten doen om de zwakkeren te ondersteunen. Nu, het lijkt nergens naar, zolang de alleenstaande ouder die ziek is 3 ¾ % koopkracht in de min gaat. Ik heb me in hoge mate verbaasd over het gemak waarmee mevrouw Verburg zei dat het wel mooi zo was. Maar vanmorgen kwam ze met een plannetje. De vraag is of ouderen nu het meest urgent zijn nu alleenstaande ouders die ziek zijn en huursubsidie hebben er 3 ¾ % op acheruit gaan. De begroting 2005 laat een slechte ontwikkeling van de koopkracht zien voor minima en de middeninkomens. Alle groepen op het sociale minimum gaan er fors op achteruit . Veel specifieke bezuinigingsmaatregelen zijn daar nog niet in meegenomen. De begroting SZW is in de begrotingscyclus de laatste mogelijkheid om het inkomensbeleid voor 2005 aan de kaak te stellen en alternatieven te bieden. Deze begroting is qua inkomen slecht voor alleenstaande, chronisch zieken en gehandicapten en alleenstaanden. Verder zijn er zeer verstrekkende individuele koopkracht problemen. In voorgaande begrotingen is ondanks goede voorstellen van onze kant het tot nu nog niet gelukt om iets te wijzigen. Dus een uiterste poging is de moeite waard. De inkomensoverdracht van zieken aan gezonde mensen is verstrekkend. Zieke mensen krijgen geen no-claim terug en hebben dan een extra koopkrachttekort van -1,2%, gezonde mensen die geen beroep op de zorg doen krijgen er 2,4% koopkracht bij. Dat is een breuk in de solidariteit tussen zieke en gezonde mensen. Dit no-claim plan treft de zieken en minima hard.
Koppeling en minimumloon
Er is een nieuw Sociaal Akkoord: een nieuw feit waardoor de nullijn voor 2005 niet meer vanzelfsprekend is. Ik wil voorstellen om de koppeling van minimumloon en uitkeringen in 2005 te herstellen. Eventueel per 1 juli 2005. De kosten zijn 170 mln indien vanaf 1.7.2005 gekoppeld wordt, want de contractlonen zijn in 2004 maar ¾%, dat is beperkt, gestegen. De financiering kan in de aardgas baten gevonden worden die vrij besteedbaar 300 mln bedragen.
Huursubsidie
Eén miljoen huishoudens komen er slechter vanaf dan ik de koopkrachtplaatjes van de minister wordt voorgespiegeld. Ze gaan er dit jaar tussen de 0,4% en 0,8% extra op achteruit. Het gaat dan om 1 op de 6 huishoudens. Het zou van fatsoen getuigen als deze ingreep in het inkomen van mensen met een laag inkomen ongedaan gemaakt zou worden. Dat kost 160 mln. Groen Links heeft daarvoor 6 amendementen met verschillende financiering voor ingediend. Het gaat hier om de politieke wil mensen recht te doen.
Vraag
Is de minister bereid om hier te compenseren? Over de financiële dekking is onze woordvoerder Depla met Groenlinks in overleg.
Chronisch zieken en gehandicapten
De regering heeft chronisch zieken en gehandicapten in tegenstelling tot vorig jaar niet als doelgroep voor extra ondersteuning. De maatregelen van vorige jaren hebben de mensen nauwelijks bereikt. Van het beschikbare geld wordt in 2005 tegen de toezeggingen in met 55 mln. gekort. We willen het CDA dwingen de belofte aan chronische zieken en gehandicapten over 2004 en 2005 in geld waar te maken. Overigens blijkt dat de gemeenten maar zeer beperkt het tijdelijke geld op de doelgroepen hebben ingezet.
In de WWB overwegen we de aanvullende collectieve ziektekosten verzekering van gemeenten verplicht stellen (Amendement).
Schuldhulpverlening
Het aantal huishoudens met problematische schulden is de laatste jaren sterk toegenomen. De problemen zijn op het bord van de gemeenten neergelegd. Het geld dat in de bijzondere bijstand zat is wegbezuinigd. Het aantal mensen met problematische schulden neemt scherp toe; er zijn wachtlijsten. Tijdens het jeugdproject van de PvdA-fractie bleek ons dat de samenloop van probleemgezin en schulden nagenoeg één op één is. Daarin zou voor probleemgezinnen met kinderen at risk een prioriteit in de schuldhulpverlening moeten komen. Dat geldt ook voor mensen in een reïntegratietraject (dit mislukt veelal indien er problematische schulden zijn). De staatssecretaris heeft in het debat vorige week het een en ander toegezegd. Vooral het groeiend aantal uithuis zettingen is een maatschappelijk schrijnend probleem. Het is de hoogste tijd dat de mogelijkheid van het tijdelijk staten van de uithuis zetting uit de wet wordt geactiveerd. Ik vraag de staatssecretaris spoed in de wijziging van de WSNP.
Wat blijft is de greep uit de kas van de gemeenten voor schuldhulp. Daarom heb ik het Amendement nr 27 ingediend om 20 mln beschikbaar te stellen voor een integrale aanpak van schuldhulp.
Subsidies Sjakuus
VWS wil af van de subsidiëring van Sjakuus en beschouwt armoedebestrijding niet meer als haar taak. SZW houdt niet van subsidies. Dus dan maar alle samenwerkende organisaties afschaffen , vond de minister van VWS. Er is geen sprake van overlap met de landelijke clientenraad, nog de lokale clientenparticipatie. Het gaat hier om honderden maatschappelijke organisaties die projectmatig ondersteund worden. Ik vraag de minister om een overleg met Sjakuus. Verder kan in me een meer projectmatige subside zoals het Nibud die kan voorstellen. Amendement nr 15 ingediend om de subsidie van Sjakuus over te hevelen van VWS naar de begroting van SZW.
Wajong
Hoewel we in de bijstandswet nadrukkelijk de langdurigheidtoeslag ook voor zelfstandig wonende Wajongers bedoeld hebben. Het blijkt dat ze hem niet krijgen omdat hun inkomen een paar euro per maand te hoog zou zijn.
Vraag
Is de staatssecretaris bereid om de zelfstandigwonende Wajonger ook onder de langdurigheidtoeslag te laten vallen (mogelijk Motie).
Ouderen
De regering zegt de inkomenspositie van ouderen te willen verbeteren. Veel geld van de AOW verhoging gaat naar mensen die een goed inkomen hebben. 85 000 ouderen krijgen niet waar ze recht op hebben door de fiscale verzilveringproblematiek. Zij lopen bij elkaar 14 mln. mis. Ik wil dat dit geld dat de wetgever voor hen heeft bedoeld - wordt uitbetaald Dat kan als de ouderenkortingen uit de belasting worden gehaald en als subsidie worden uitbetaald. Dat doet de regering nu ook met de kinderkortingen.
Vraag
Minister bent u bereid om per 1 januari 2006 ook de fiscale ouderenkortingen om te zetten in een ouderentoeslag (mogelijk motie).
Partij van de Arbeid