2 december 2004
INHOUD
· Beheer grote grazers via verbeterd predatormodel wordt voortgezet
· De Oostvaardersplassen als boegbeeld voor Natuur op eigen benen
· De politieke opdracht
· Adviescommissies
· Het verbeterde predatormodel: wat betekent het
· Natuur op eigen benen met vinger aan de pols
· Ontwikkeling van de kudde
Beheer grote grazers via verbeterd predatormodel wordt voortgezet
Op 5 november 2004 heeft de directie Staatsbosbeheer besloten het
beheer grote grazers volgens het predatormodel zoals dat is aanbevolen
door de wetenschappelijke adviescommissie grote grazers
Oostvaardersplassen voort te zetten. Op deze wijze wordt het
selectieproces aan de natuur gelaten en wordt tevens onnodig
dierenleed voorkomen.
De Oostvaardersplassen als boegbeeld voor Natuur op eigen benen.
In de Oostvaardersplassen is de natuur de baas en doet de natuur
zoveel mogelijk zelf het werk om in stand te blijven. Dat zijn we in
Nederland niet gewend. Toch is dat naar de overtuiging van
Staatsbosbeheer nodig om de natuur ook duurzaam in stand te houden.
In gebieden als de Oostvaardersplassen krijgen natuurlijke processen
de ruimte waardoor soorten zich aan veranderende omstandigheden kunnen
blijven aanpassen.
In mensafhankelijke ecosystemen, zijn de mogelijkheden voor aanpassing
en ontwikkeling geringer. De sterke afhankelijkheid van menselijk
ingrijpen, maakt deze ecosystemen meer kwetsbaar. De hoge mate van
versnippering van de natuur in Nederland, waardoor het bloempotten
zijn in een overwegend natuuronvriendelijke omgeving, versterkt deze
kwetsbaarheid. Daarom gaat Staatsbosbeheer er vanuit dat grote
ecosystemen met een hoge mate van natuurlijkheid een betere garantie
bieden voor het duurzaam behoud van biodiversiteit dan ecosystemen die
sterk afhankelijk zijn van ingrijpen van de mens. Het is voor de
Nederlandse- en de Europese natuur belangrijk dat de
Oostvaardersplassen kunnen blijven fungeren als boegbeeld voor een
zich zo spontaan en zo ongestoord mogelijk ontwikkelende natuur, met
een minimum aan menselijke ingrepen.
De politieke opdracht
Staatsbosbeheer heeft enerzijds een politieke opdracht om de
Oostvaardersplassen zo natuurlijk mogelijk te beheren en anderzijds is
Staatsbosbeheer gehouden om via het wettelijk kader en de ethische
richtlijn onnodig lijden van de grote grazers te voorkomen.
Voor de in de Oostvaardersplassen levende grote grazers zijn
verschillende wettelijke kaders van toepassing. De Tweede Kamer heeft
in 2000 de leidraad Grote grazers vastgesteld. Hiermee wordt het
dierenwelzijn geregeld van met name runderen en paarden die als wilde
dieren in natuurgebieden leven. In deze leidraad worden de runderen en
paarden beschouwd als niet gehouden dieren. Hiervoor gelden dan ook
andere regels dan voor gehouden landbouwhuisdieren. Ook geldt, evenals
voor de edelherten, de Wet Gezondheid- en welzijn voor dieren. Op de
Edelherten is niet de leidraad maar de de Flora- en faunawet en het
besluit beheer en schadebestrijding van dieren van toepassing.
Staatsbosbeheer heeft binnen dit wettelijke kader en in samenwerking
met onder andere de dierenbescherming de ethische richtlijnen
opgesteld. Volgens de verschillende richtlijnen is Staatsbosbeheer
gehouden om dieren bij uitzichtloos lijden te doden. Ook is gesteld
dat Staatsbosbeheer preventieve aantalregulatie toe moet passen
wanneer er een gerede kans bestaat op het optreden van grote sterfte
als gevolg van overschrijding van de draagkracht. Zon overschrijding
ontstaat wanneer er een structureel gebrek aan voedsel en/of geschikt
leefgebied is. De beheerder is verplicht in het beheersplan aan te
geven wat de draagkracht van het gebied voor de dieren is.
Via internationale verdragen, zoals het biodiversiteitsverdrag (1992)
en via het nationale natuurbeleid is vastgelegd dat een zo ongestoord
mogelijk ontwikkelende natuur, met een minimum aan menselijke ingrepen
wordt nagestreefd en ontwikkeld. De minister van LNV heeft bepaald dat
natuurlijkheid het uitgangspunt is van het beheer in de
Oostvaardersplassen en heeft dat bevestigd in de Tweede Kamer.
Adviescommissies
Rond de Oostvaardersplassen zijn twee commissies ingesteld met externe
deskundigen: een veterinaire begeleidingscommissie en een
wetenschappelijke adviescommissie. In de veterinaire
begeleidingscommissie hebben deskundigen vanuit verschillende
disciplines op veterinair gebied zitting. De wetenschappelijke
adviescommissie wordt voorgezeten door prof. dr. C.J.G. Wensing. Deze
commissie is samengesteld uit onafhankelijke wetenschappers afkomstig
van diverse (onderzoeks)instituten.
De commissie is gevraagd om aan te geven wanneer een gerede kans
bestaat op het optreden van grote sterfte als gevolg van
overschrijding van de draagkracht. De wetenschappelijke
adviescommissie heeft aangegeven dat dit moment gepasseerd is.
Vervolgens heeft de commissie in november 2003 geadviseerd om
vervroegd te euthanaseren bij dieren die uitzichtloos lijden.
Staatsbosbeheer heeft dit advies overgenomen in december 2003. In
oktober 2004 heeft de commissie het advies gegeven om voorlopig door
te gaan met deze wijze van beheer van de grote grazers.
Het verbeterde predatormodel: wat betekent het
In de praktijk betekent het predatormodel dat in het beheer tot 2004
een dier in de stervensfase werd gedood door daarvoor gekwalificeerde
personen. Daarmee werd ecologisch gezien een deel van de rol van de
wolf als predator geïmiteerd. Op basis van het advies van de
wetenschappelijke adviescommissie wordt een dier nu eerder gedood. Er
wordt ingegrepen op het moment dat een dier met een slechte conditie
zich gaat afscheiden van de kudde. In feite wordt hiermee de rol van
een grote predator als de wolf vollediger vervuld. Een wolf pakt
immers niet alleen dieren in de stervensfase maar ook verzwakte
dieren.
Voor de ontwikkeling van de populatie grote grazers
Bij normale winters tendeert de jaarlijkse sterfte naar een evenwicht
met de jaarlijkse geboorten. Dat betekent dat 10 15% van de dieren per
jaar sterft, het merendeel in de winter en het vroege voorjaar. Bij
extreme winters zal de sterfte toenemen en zal een veelvoud van de
reguliere jaarlijkse sterfte optreden. Dit wordt bevestigd door
wetenschappelijk onderzoek in natuurlijke referentiegebieden,
bijvoorbeeld in Afrika. De kuddeomvang zal afhankelijk van de
omstandigheden, voortdurend schommelen. Deze fluctuaties in de tijd
zijn een essentieel onderdeel van een natuurlijk werkend ecosysteem.
De totale omvang van de kudde komt in de buurt van de 3100 dieren
(oktober 2004).
Voor de individuele dieren
Alle dieren die geboren worden sterven ook. Paarden worden 15-20 jaar,
runderen worden ca. 10 jaar en herten worden 10-15 jaar oud,
uitzonderingen daargelaten. Wanneer dieren in de natuur gemiddeld 10
jaar worden, sterft ca. 10% van de dieren, jeugdsterfte buiten
beschouwing gelaten. Ter vergelijking in de melkveehouderij, waar
dierenwelzijn een belangrijk item is, leven koeien zon 4 à 5 jaar. Het
leven van stierkalveren is beperkt tot enkele maanden.
Zoals vrijwel alle levende wezens in de natuur bouwen ook dieren in de
zomer een vetreserve op voor de winter. In een normale winter is dat
voor gezonde dieren voldoende om de winter door te komen.
Het is volkomen natuurlijk dat jonge dieren sterven door gebrek aan
ervaring en weinig reserves. De dieren worden gedood op het moment dat
er een reëel risico is op een uitzichtloos leven. Bij echt strenge
winters of langdurig natte periodes sterven ook veel oudere stieren.
De sterke stieren hebben een goed, voedselrijk, territorium terwijl de
zwakkere stieren een slecht territorium hebben. Zij komen daar niet
buiten ook al is buiten het territorium nog voldoende voedsel.
In de periode 2002 - 2003 stierf 33% van de gestorven dieren een
natuurlijke dood. Met het verbeterde predatormodel, waarmee al wordt
ingegrepen op het moment dat een dier verzwakt is en zich gaat
afscheiden van de groep, is in 2004 nog maar 22% van de gestorven
dieren een natuurlijke dood gestorven. Er sterven de laatste jaren in
de Oostvaardersplassen enkele honderden dieren per jaar. Ter
vergelijking; per dag sterven er gemiddeld 5000 runderen in de
landbouw in Nederland. Door deze aanpak krijgt het verbeterde
predatormodel invloed op de populatieomvang van de kudde. Er wordt
preventief ingegrepen om te voorkomen dat er welzijnsproblemen voor de
dieren ontstaan zonder dat daarbij gezonde dieren worden gedood.
Natuur op eigen benen met vinger aan de pols
Achter het beheer en de regelgeving zit een meetprogramma waarmee de
ontwikkelingen in de Oostvaardersplassen worden gevolgd. Voor vogels
worden soorten geteld en verspreiding gemeten. Voor planten worden
soorten geteld en verspreiding en biomassa gemeten. De
waterhuishouding wordt bijgehouden via peilbuizen.
Voor de grote grazers geldt:
· dagelijks toezicht en afschot volgens de ethische richtlijnen.
· wekelijks rapportage van de boswachter over het gevoerde beheer en
de veldomstandigheden
· maandelijks (in de winter 2 wekelijks) bezoek dierenarts + second
opinion
· inventarisatie middels vliegen om tellingen te controleren
· jaarlijks aanbieding van een aantal beesten aan de gezondheidsdienst
voor dieren
· aanbieding van beesten met een onbekende doodsoorzaak aan de
gezondheidsdienst voor dieren
Voor het hele gebied wordt jaarlijks rapportage opgemaakt. Het gebied
is een belangrijk object voor wetenschappelijk onderzoek. Ook is er
een dynamisch computermodel ontwikkeld waar mee de aantalsontwikkeling
van de dieren in relatie met het voedselaanbod word gevolgd. Daarnaast
is er onderzoek gedaan naar diergedrag en sociale structuren in
kuddes.
Staatsbosbeheer