Ingezonden persbericht
Persbericht, 1 december 2004
"Klimaatsverandering zal meren eerder troebel maken"
hogere temperatuur zorgt al voor omslag bij lagere belasting met voedingsstoffen
NIEUWERSLUIS (Utr.) - Meren worden gevoeliger. "Als de temperatuur in de zomer met een graad of twee tot drie stijgt, dan zullen de ondiepe meren van Nederland veel moeilijker te beheren zijn," stelt Ellen van Donk van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW). In een grootschalig onderzoeksproject in vijf Europese landen kwam het temperatuurseffect op de vertroebeling van water aan het licht. Het hele decembernummer van het internationale tijdschrift Freshwater Biology is hieraan gewijd.
Bij een hogere watertemperatuur verliest het ecosysteem in een ondiep meer eerder zijn stabiliteit. In Zuid-Europa vertroebelt het water al bij een lagere belasting met voedingsstoffen zoals fosfaat en stikstof dan in Noord-Europa. Hetzelfde verschil blijkt op te treden tijdens een warme zomer versus een koude zomer in Nederland. Algen overwoekeren in een warme zomer sneller de kranswieren en andere waterplanten. Het meer wordt gevoeliger voor voedingsstoffen.
Een tweede effect van de hogere temperatuur is dat onder de algen het aandeel van de cyanobacteriën of blauwalgen toeneemt. En die zijn deels giftig.
In Europa, en vooral in Nederland, vind je met name ondiepe meren. Deze meren kennen twee situaties: òf ze zijn helder en gezond òf ze zijn troebel en zogenaamd 'geëutrofieerd' (te voedselrijk). "In heldere meren domineren de waterplanten, in troebele meren zit een groene algensoep," legt onderzoekster Ellen van Donk van het NIOO uit. Helder water kan omslaan naar troebel door vervuiling; de weg terug is vaak heel moeilijk.
In het SWALE-project (Shallow Wetland lake function and restoration in a changing European environment), betaald door de Europese Unie, keken wetenschappers naar het effect van het toevoegen van voedingsstoffen op ondiepe, heldere meren. Het doel was om te zien hoe snel zo'n ecosysteem kan omslaan. De zes meren verschilden alleen in hun ligging: van Noord-Finland tot Zuid-Spanje, en daardoor in de temperatuur. De onderzoekers uit Finland, Zweden, Engeland, Nederland en Spanje voegden in afgezette delen (zogenaamde 'mesokosmossen') van de meren extra voedingsstoffen toe, overal op precies dezelfde manier. In Nederland mocht het NIOO een stuk van het Naardermeer gebruiken, het oudste natuurmonument van het land en erg helder. De warme meren in Zuid-Europa bleken al gauw om te slaan naar troebel. Bij dezelfde voedselrijkdom bleven de noordelijkere en koudere meren nog gewoon helder.
De gevolgen voor het waterbeheer zullen niet uitblijven. Twee van de maatregelen om een meer weer helder te maken zijn het zuiveren van het water - zodat er minder voedingsstoffen in zitten - en het wegvangen van vissen uit het meer. Als er teveel watervlo-etende vissen in het water zitten, dan krijgen algenetertjes zoals watervlooien geen kans om hun 'werk' te doen: ze worden namelijk massaal opgegeten door de vissen. In het Europese onderzoek zijn daarom naast voedingsstoffen ook vissen toegevoegd aan de mesokosmossen.
In warme meren krijgt het effect van de voedingsstoffen de overhand ten opzichte van het viseffect. Het maakt dan minder uit hoeveel vissen en dus hoeveel algenetende watervlooien er zijn. Van Donk: "Het effect van biologisch beheer, waarbij beheerders het teveel aan vissen uit een meer halen, zal verminderen bij hogere temperaturen. En dat gaat al op bij een temperatuurstijging van een graad of twee tot drie, die bij klimaatsverandering makkelijk gehaald wordt. Daardoor moet de concentratie van de voedingsstof fosfaat in het water nog verder omlaag om helder water te hebben en te houden. Dat gaat Nederland meer kosten."
Het NIOO is het onderzoeksinstituut voor ecologie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Het bestaat uit drie centra: voor ecologie van kust en zee, van het zoete water en van het land. Op het NIOO-Centrum voor Limnologie in Nieuwersluis richten de onderzoekers zich op het leven in en rond het zoete water.