GroenLinks pleit voor volwaardig EU-lidmaatschap Turkije
6 oktober 2004
Net als de Europese Commissie is GroenLinks-europarlementariër Joost
Lagendijk van mening dat de Turkse regering de komende maanden concrete
misstanden uit de weg moet ruimen. "Maar er moet ook duidelijkheid bestaan
over het einddoel van de onderhandelingen; volwaardig EU-lidmaatschap."
Reactie van Joost Lagendijk, voorzitter van de Turkije-delegatie, op
het oordeel van Europese Commissie over toetredingsonderhandelingen
met Turkije
Kan een kandidaat-land voor 100% voldoen aan de door de EU gestelde
politieke criteria? Toekomstig eurocommissaris voor uitbreiding Olli
Rehn drukte het zo uit: ook tegen de huidige EU-lidstaten lopen vele
honderden procedures wegens overtreding van de EU regels. Dus nee, hij
moest toegeven dat inderdaad geen enkele kandidaatlidstaat ooit voor
100% voldaan had aan de beroemde 'Kopenhagen criteria'. Het gaat er
om, zo Rehn, of de 'kritische massa' bereikt is.
Enorme vooruitgang
Uit het zojuist gepresenteerde voortgangsrapport van de Europese
Commissie valt duidelijk de conclusie te trekken dat wat Turkije
betreft die kritische massa bereikt is. Wat niet betekent dat alles
koek en ei is. Lezing van het uitgebreide Commissierapport over
Turkije bevestigt mijn inschatting dat Turkije momenteel voor ongeveer
80% voldoet aan de politieke criteria die de EU stelt aan toekomstige
lidstaten. Dat betekent dat er de afgelopen jaren een enorme
vooruitgang geboekt is in Turkije.
Human Rights Watch stelt dat Turkije voorloopt op EU-lidstaten op het
gebied van rechtsbescherming van gevangenen. De rol van het leger in
de politiek werd drastisch ingeperkt, de gewraakte 'staatsveiligheids'
gerechtshoven zijn verdwenen. Er wordt minder spastisch gereageerd op
uitingen van Koerdische cultuur. Een wetsvoorstel dat eerwraak streng
bestraft is door het Parlement aangenomen.
Maar als Turkije voor 80 % voldoet aan de criteria, betekent dat ook
dat het voor 20 % niet voldoet - en daar moet snel verandering in
komen. Conservatieve politici, geschrokken van de vaart die Turkije
achter de hervormingen gezet heeft, werpen zich op als de grote
pleitbezorgers van de mensenrechten: voor minder dan 100 % doen ze het
niet. Het zal niemand verbazen dat ook de Groenen pertinent tegen
toetreding van een land tot de EU zouden stemmen dat niet de
mensenrechten respecteert.
Mensenrechten
Maar juist uit mensenrechtenoogpunt is het zo belangrijk om Turkije nu
op koers te houden. Europa en Turkije hebben gezamenlijk een
krachttoer verricht en boekten in korte tijd flinke vooruitgang op het
gebied van mensenrechtenbescherming. Met het besluit om
onderhandelingen te beginnen, gekoppeld aan een strak tijdschema voor
nog door te voeren hervormingen, lijkt een volledige uitbanning van
mensenrechtenschendingen binnen handbereik.
De Commissie somt in haar rapport negen punten op waarop, wat betreft
de politieke criteria, hervormingen absoluut noodzakelijk zijn. Het
betreft ten eerste een aantal concrete problemen, die voor er
daadwerkelijk onderhandeld gaat worden uit de weg geruimd moeten
worden.
Marteling
Het belangrijkst is het volledig uitroeien van mishandelingen en
marteling door de politie. Iets wat volgens de
mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch in enkele weken gebeurd
kan zijn door instelling van vliegende brigades. Die moeten de politie
in alle uithoeken in het land controleren op het naleven van de wet.
Verder moet er snel een oplossing komen voor de 'ontheemden in eigen
land'. Dat betreft de Koerden die in de jaren '90 in de hoogtijdagen
van de strijd tussen de PKK en de regering door het Turkse leger uit
hun dorpen verdreven werden en die sindsdien vluchteling in eigen land
zijn.
Ook moet de Turkse regering vaart zetten achter een hervorming van het
strafrecht die verder gaat dan het onlangs aangenomen
hervormingspakket wat betreft de vrijheid van meningsuiting. Het kan
niet zo zijn dat er in een land dat onderhandelt over EU-lidmaatschap
nog mensen gevangen zitten om het uitspreken van hun mening.
Evenzogoed moet het recht op samenscholing hervormd worden zodat
vreedzame demonstraties niet meer met geweld uiteengeslagen worden.
Het moge duidelijk zijn dat deze voorwaarden in de komende maanden
vervuld kunnen en moeten worden.
Heldere eisen stellen
Daarnaast staan op het lijstje van de Europese Commissie een aantal
zaken die meer tijd vergen. Het is onmogelijk om in een paar maand
tijd een nieuwe grondwet te schrijven, waardoor bijvoorbeeld aan alle
rechten van minderheden voldaan wordt en die een gelijkwaardige
behandeling van mannen en vrouwen op alle gebieden van de samenleving
waarborgt. Dergelijke hervormingen moeten zonder meer een voorwaarde
zijn voor uiteindelijke toetreding, maar kunnen gedurende de eerste
paar jaar van de onderhandelingen uitgevoerd worden. Eventueel met een
duidelijk tijdsplan wanneer welke hervorming moet zijn doorgevoerd, op
straffe van staken van de onderhandelingen.
Ter illustratie: in het besluit om toetredingsonderhandelingen met
Kroatië te beginnen zegt de Europese Raad met zoveel woorden dat
Kroatië "meer inspanningen leveren inzake de rechten van
minderheden, de terugkeer van vluchtelingen, de hervorming van de
rechterlijke macht, regionale samenwerking en corruptiebestrijding."
Het zou dus niet de eerste keer zijn dat de EU onderhandelingen begint
met een land waaraan ze nog vergaande eisen stelt op het gebied van de
mensenrechten.
EU-regeringsleiders beslissen in december
Mochten de regeringsleiders in december besluiten om te beginnen met
onderhandelingen zonder vast te stellen dat het doel ervan een
volwaardig EU lidmaatschap is, dan zou dat echter wel de eerste keer
zijn. Dat men bij het begin van de besprekingen niet weet hoe lang het
zal duren voor Turkije kan toetreden tot de EU is vanzelfsprekend.
Maar dat is iets anders dan vanaf het begin benadrukken dat de
uitkomst ook een soort partnerschap kan zijn, of lidmaatschap met een
permanente uitzondering op het gebied van vrij verkeer van werknemers.
Zoals commissaris Verheugen benadrukte: een weigering om Turkije na
afloop van onderhandelingen op te nemen als 'normaal' lid van de EU -
zoals een dergelijk besluit in Turkije zou worden opgevat - kan in één
klap een eind maken aan de ontstane dynamiek van hervormingen. Wat een
ramp zou zijn voor Turkije, voor de stabiliteit in de regio en
uiteindelijk voor de Europese Unie zelf.
Joost Lagendijk, lid van het Europees Parlement (GroenLinks) en
voorzitter van de interparlementaire delegatie EU-Turkije
GroenLinks