Plannen en projecten >> Plattelandsvernieuwing
Fietsen door de Mortelen met Sporen van Vroeger
Eén van de meest illustere bewoners van natuurgebied De Mortelen is
Jan van Hout. Deze 69-jarige boerenzoon, die werd geboren en getogen
in De Mortelen, heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld tot de
onbetwiste kenner van het gebied. s Zomers geeft hij elke week twee à
drie rondleidingen door het gebied waarin hij bezoekers van buiten
trakteert op verhalen over rijke boerenleven van weleer. Dankzij de
nieuwe cultuurhistorische fietsroute Sporen van Vroeger is de unieke
kennis van Jan, in elk geval deels, voor het nageslacht vastgelegd.
Met Jan spraken we over zijn liefde voor de Mortelen.
Wanneer ben je je zo sterk voor de cultuurhistorie van de Mortelen
gaan interesseren?
"Zo lang ik me kan herinneren. Als kind al hield ik me bezig met
geschiedenis en dan vooral de geschiedenis van het gebied waarin ik
geboren ben, de Mortelen. Maar dat is niet zo vreemd, want dat zit in
de familie, mijn neven ook al, krek ender. Het is eigenlijk een tik
van alle Van Houten."
Wat vind je zelf bijzonder aan de Mortelen? "Het mooist vind ik de
èchte Mortelen. Dus het natte gedeelte en niet de zandrug met de
huizen en boerderijen erop. Daar is het nog precies zoals het vroeger
was, met kleinschalige perceeltjes die langs kronkelige lijnen zijn
afgebakend. Dat is nostalgie hè. Ook die rabatten, of dammetjes, waar
vroeger het hout werd aangeplant hebben voor mij iets speciaals. Die
zijn in 1745 nog per decreet voorgeschreven door stadhouder Frederik
Hendrik."
Hoe was het om als boerenzoon op te groeien in de Mortelen? "In die
tijd was het leven nog behoorlijk primitief. Het water kwam niet uit
de kraan, maar uit de put. Ook elektriciteit was er niet, je
verlichtte het huis met zogenaamde bronolielampen. En het melken van
de koeien deed je nog met de hand, op een krukje. Ik ben opgegroeid
met het boerenleven zoals je dat nu eigenlijk niet meer ziet, maar wat
toen heel normaal was. Je schikte je naar de natuur en nam de zaken
zoals ze kwamen. Hout snijden op de rabatten bijvoorbeeld kon je
alleen maar doen wanneer het voldoende hard gevroren had om op het ijs
te kunnen staan. Dat betekende dat je het hout soms pas 2 of 3 jaar
later kon binnenhalen dan de bedoeling was. Maar daar maakte niemand
zich druk om."
Armoe troef? "Helemaal niet. Misschien zou je dat wel verwachten omdat
de boerenbedrijven klein waren. Twee, drie bunder grond, dan had je
het wel gehad. Naar moderne maatstaven is dat niks, dus denkt iedereen
dat de boeren wel straatarm geweest zullen zijn. Maar dan vergeet je
dat die bedrijven enorm veelzijdig waren. Boeren hadden koeien,
varkens, kippen. Ze verbouwden groente en fruit en haalden hun hout
uit de bossen. Voor het grootste deel konden ze zo in hun eigen
onderhoud voorzien. En als ze eens een keer wat appelen of eieren over
hadden brachten ze die naar de markt. Bovendien haalden veel boeren
neveninkomsten uit één of ander ambacht. De een maakte klompen, de
ander bijenkorven. Mijn opa bijvoorbeeld was een thuiswever, in de
winter weefde hij stoffen die aardig wat geld opleverden. De
keuterboeren van de Mortelen waren ongelooflijk inventief. In die tijd
was er een gezegde dat luidde: er vliegt in de Mortelen geen vogeltje
voorbij zonder dat de boer er een veertje van meepikt. En zo was het
ook. Daarbij hadden de boeren als voordeel dat ze weinig kwetsbaar
waren voor veeziektes en misoogsten. Varken dood? Jammer, maar we
overleven het wel."
Beschouw je de fietstocht Sporen van Vroeger als een kroon op je werk?
"Deels wel. Het is leuk om te zien dat een stukje van mijn geheugen op
deze manier is vastgelegd. Maar ik vind de fietsroute ook belangrijk
omdat ik me zorgen maak over de toekomst van De Mortelen. Sommige
natuurorganisaties willen, met de beste intenties overigens, oerossen
in het gebied onderbrengen. Maar ik ben er van overtuigd dat die een
deel van het karakteristieke landschap, zoals de heggen, onder de voet
zullen lopen. Ik hoop daarom dat deze fietstocht het gebied sterk bij
de mensen onder de aandacht brengt. Samen kunnen we er dan voor zorgen
dat het gebied De Mortelen blijft zoals het is."
Gemeente Oirschot