Overzicht | veb@dienst.vu.nl
---
Charismatisch leider "verschrompelt" buiten optimale omgeving
Bij de selectie van een leidinggevende moet de organisatie of het
bedrijf helder voor ogen hebben in welke mate de werkvloer dynamisch
is, en of de functie vooral een commerciële of ideële missie heeft.
Deze omgevingsfactoren bepalen namelijk in combinatie met de
persoonlijkheidskenmerken of de leidinggevende in potentie
charismatisch is. Dat blijkt uit het proefschrift van Annebel de
Hoogh, waarop zij op dinsdag 28 september promoveert. Het advies van
De Hoogh kan lucratief uitpakken: tevredenheid van medewerkers en
bedrijfsresultaten zijn positief gerelateerd aan charismatisch
leiderschap, blijkt verder uit haar onderzoek.
Medewerkers vinden hun leidinggevenden doorgaans charismatisch als
deze in staat is de interesse van medewerkers te versterken, het
individuele belang ondergeschikt te maken aan het groepsbelang en te
inspireren om boven verwachting te presteren. Annebel de Hoogh
probeerde uit te vinden welke rol persoonlijkheid en omgevingsfactoren
elk spelen in die perceptie van charisma. Haar resultaten dragen bij
aan de ontwikkeling van concreet gereedschap voor verbetering van
selectieprocedures en managementtrainingen.
Aan de hand van vragenlijsten, die onderdeel waren van een
assessment-procedure, bepaalde De Hoogh van 83 managers in hoeverre de
vijf basale menselijke persoonlijkheidskenmerken aanwezig waren:
emotionele stabiliteit, extraversie, openheid voor nieuwe ervaringen,
vriendelijkheid en consciëntieusheid. Negen maanden later beoordeelden
directe medewerkers van deze leidinggevenden de leiderschapsstijl en
werd de managers zelf gevraagd of de werkomgeving dynamisch of juist
stabiel was.
De relevantie van bepaalde persoonlijkheidstrekken voor de perceptie
van charisma, blijkt afhankelijk van de dynamiek in de organisatie -
ofwel de technologische verandering en omgevingsonzekerheid. In een
dynamische omgeving krijgen met name leidinggevenden die open staan
voor nieuwe ervaringen en emotioneel zijn de beoordeling
charismatisch. Het stempel charisma hangt hier samen met inventiviteit
en emotionaliteit. In een stabiele omgeving worden juist vriendelijke
en nauwgezette leiders charismatisch bevonden.
De Hoogh interviewde verder 73 directeuren van profit- en
vrijwilligersorganisaties, vergeleek de motivationele eigenschappen
tussen de twee groepen en plaatste de uitkomsten naast de score voor
charisma (bepaald door naaste medewerkers). Leiderschap blijkt
charismatischer te zijn naarmate macht een motivatie is: dit zet
namelijk aan tot pro-actief sociaal beïnvloedingsgedrag. Ook een hoge
mate van ongevoeligheid voor kritiek en tegenstand (lage
affiliatiemotivatie) hangt samen met charisma. Motivatie door
prestatie blijkt hier niet aan gerelateerd. De Hoogh vermoedt dat dit
komt omdat persoonlijk succes en -controlebehoud een handicap vormen
bij het delen en stimuleren van succes en ontwikkeling bij
ondergeschikten.
De relevantie van motivatie achter leiderschap voor de perceptie van
charisma, is daarnaast verschillend voor de missie van de organisatie.
De Hoogh vergeleek directeuren in profit- en
vrijwilligersorganisaties. Directeuren die geneigd zijn de macht op
moreel verantwoordelijke wijze in te zetten, dat wil zeggen die
gedreven zijn door een hoge machtsmotivatie én een hoge mate van
verantwoordelijkheid, krijgen een hoger charisma toegekend in
vrijwilligersorganisaties dan soortgelijke leidinggevenden in
profitorganisaties. In deze laatste sector geldt degene met hoge
machtsmotivaties maar lage verantwoordelijkheid, als minder
charismatisch, terwijl dit type directeur in profitorganisatie juist
een hoge charismascore haalt. De Hoogh liet verder zien dat het
charisma van directeuren sterker gerelateerd is aan bedrijfsresultaat
als deze ook eigenaar zijn in plaats van aangesteld directeur. De
Hoogh meent dat charismatisch leiderschap het meest van belang is in
situaties waar er weinig beperkingen en bekrachtigingen zijn om gedrag
te sturen. Dat is vooral zo in een dynamische omgeving: in een
onzekere werkomgeving heeft een charismatisch leider een sterkere
invloed op een positieve werkhouding van medewerkers dan in een meer
zekere omgeving.
Vrije Universiteit Amsterdam