15 april 2004
CAREL FABRITIUS (1622-1654)
25 september 2004 tot en met 9 januari 2005
Het Mauritshuis presenteert van 25 september 2004 tot en met 9 januari
2005 de eerste overzichtstentoonstelling van het werk van Carel
Fabritius. In 1654 kwam abrupt een einde aan het leven van de jonge en
geniale schilder Fabritius: hij was een van de slachtoffers van de
grote ontploffing van het Delftse kruitmagazijn. Hierdoor heeft hij
ons slechts een klein, maar wel veelzijdig oeuvre nagelaten. De
buitengewone kwaliteit ervan maakt Fabritius tot één van de ware
'groten' van de Hollandse 17de- eeuwse schilderkunst. Als Fabritius
een langer leven was gegund, zou zijn roem vandaag de dag misschien
wel even groot zijn geweest als die van zijn leermeester Rembrandt of
zijn stadsgenoot Vermeer.
Mede dankzij enkele recente ontdekkingen kennen we tegenwoordig
ongeveer 15 schilderijen van Fabritius. Op de tentoonstelling zullen
deze voor het eerst allemaal bij elkaar worden gebracht.
In de tentoonstelling zal uitgebreid aandacht worden besteed aan
Fabritius techniek en zijn originele schilderkunstige vondsten.
De exclusieve sponsor van de tentoonstelling Carel Fabritius is
Siemens Nederland N.V.
Jong gestorven
Op 12 oktober 1654 ontplofte het Delftse kruitmagazijn, waarbij een
groot deel van de stad werd verwoest. Bij deze ramp verloor ook de
tweeëndertig jaar oude Fabritius het leven. Hij genoot toen al grote
faam als een van de beste kunstenaars van zijn tijd. Met zijn
fenomenale en vlotte penseelvoering was hij Rembrandts meest begaafde
leerling en zijn subtiele lichtweergave beïnvloedde de jonge Vermeer.
Bij de ontploffing werd ook zijn atelier weggevaagd, waardoor slechts
een klein aantal van zijn schilderijen bewaard is gebleven.
Uiteindelijk Delft
Fabritius leert de eerste beginselen van het schildersvak van zijn
vader, die als onderwijzer en koster werkte, maar buiten werktijd het
schildersampt uitoefende. In 1641, hij is dan 19 jaar, verhuist
Fabritius van Midden-Beemster naar Amsterdam om in het atelier van
Rembrandt te werken. Zijn vroegste schilderijen vertonen duidelijk de
invloed van zijn leermeester in de dramatische licht-donkerwerking, de
brede penseelvoering en het warme koloriet. Na het overlijden van zijn
echtgenote verlaat Fabritius in 1643 Rembrandts atelier en keert hij
terug naar Midden-Beemster.
Omstreeks 1650 vestigt hij zich in Delft, waar hij opnieuw in het
huwelijk treedt. In Delft, dat in de eerste helft van de 17de eeuw
slechts een bescheiden rol op het gebied van de schilderkunst speelt,
komt hij tot artistieke wasdom. Zijn palet wordt lichter en met
subtiele gradaties van grijzen en okerkleuren weet hij als geen ander
licht en atmosfeer weer te geven. Zijn komst naar Delft valt samen met
het begin van een spectaculaire schilderkunstige bloeiperiode in die
stad. Twee schilders die vanaf omstreeks 1655 de stad op de artistieke
kaart zetten, traden in de voetsporen van Fabritius: Pieter de Hooch
en Johannes Vermeer.
Topstukken van de Hollandse schilderkunst
Fabritius Gezicht in Delft, De schildwacht en Het puttertje, alledrie
uit zijn Delftse periode, behoren tot de onbetwiste topstukken van de
Hollandse schilderkunst. Het Gezicht in Delft is geschilderd als
achterwand van een zogenaamde perspectiefkast: de voorstelling moest
bekeken worden door een kleine opening in de voorzijde. Dergelijke
constructies waren destijds vooral in Delft bijzonder populair en
bronnen bevestigen dat ook Fabritius zulke kijkkasten gemaakt heeft.
Op het platte vlak is het perspectief van de voorstelling sterk
vertekend, maar geplaatst tegen de halfronde achterwand van een
perspectiefkast werd de juiste ruimtelijke constructie zichtbaar.
In De schildwacht, een van de hoogtepunten van de tentoonstelling, zet
Fabritius een stap naar een geheel nieuwe en originele
lichtbehandeling. In dit zonovergoten tafereel, met een rustende
soldaat en zijn hond heeft hij een bijna absolute verstilling bereikt.
Restauraties en trompe loeils
Ter voorbereiding op de tentoonstelling is Het puttertje, een van de
publiekslievelingen uit de collectie van het Mauritshuis, in het
voorjaar van 2003 gerestaureerd. Tijdens de openbare restauratie is de
vergeelde vernislaag verwijderd zodat de oorspronkelijke heldere
kleuren weer zichtbaar werden. Bovendien werd in de zomer van 2003 Het
puttertje in het Meander Medisch Centrum in Amersfoort door een
Computertomograaf van Siemens gescand.
Het expressieve vogelportretje is een mooi voorbeeld van Fabritius
illusionisme. Over de oorspronkelijke functie van dit paneel bestaat
onduidelijkheid: kan het worden opgevat als een trompe-l'oeil, een
bedriegertje? Het lijkt haast een echte vogel die tegen een
witgekalkte muur voor zijn voederbakje zit. Een tweede schilderij dat
recentelijk is gerestaureerd, is het Portret van Abraham de Potter
(Rijksmuseum, Amsterdam) uit 1649. Ook hier werd de zwaar vergeelde
vernis verwijderd om de oorspronkelijke kleurschakeringen en
penseelstreken weer bloot te leggen. Tevens kwam in de rechter
bovenhoek een onverwachte trompe l'oeil te voorschijn: een spijker met
een schaduw.
Nieuwe publicatie
Zowel Fabritius tragische levensloop als zijn unieke en uiteenlopende
werk hebben reeds lang tot de verbeelding gesproken. Verschillende
specialisten hebben in de loop der tijd studies en publicaties aan hem
gewijd. In 1981 schreef Christopher Brown (tegenwoordig directeur van
The Ashmolean Museum, Oxford) de laatste monografie over Fabritius
waarin hij slechts acht schilderijen aan hem toeschreef. Inmiddels is
dat oeuvre bijna verdubbeld. In de afgelopen periode is zijn hele
oeuvre aan kunsthistorisch en technisch onderzoek onderworpen. Dit
leverde veel nieuwe informatie op.
Ter gelegenheid van de tentoonstelling in het Mauritshuis verschijnt
een catalogus waarin de nieuwste bevindingen, interpretaties en
toeschrijvingen uitvoerig worden toegelicht. Het inleidende essay is
van drs. F.J. Duparc, directeur van het Mauritshuis. De overige
teksten zijn geschreven door Ariane van Suchtelen conservator van het
Mauritshuis en Gero Seelig, conservator van het Staatliches Museum
Schwerin.
Uitgave Waanders; in het Nederlands, Engels en Duits verkrijgbaar
Siemens Nederland N.V.: met hart voor historie en oog voor de toekomst
Siemens Nederland viert dit jaar haar 125-jarig bestaan en is de
exclusieve sponsor van de tentoonstelling. Siemens Nederland maakt
deel uit van het wereldwijde Siemens concern dat in 1847 werd
opgericht. De onderneming is actief op de volgende gebieden: Energie,
Wonen & Werken, Mobiliteit, Educatie, Communicatie, Veiligheid,
Gezondheid en Industrie. Gekozen is voor de Fabritius tentoonstelling
daar Fabritius bij uitstek een schilder was die vernieuwend werkte;
vanuit andere perspectieven en met nieuwe technieken. Het is dat
innovatieve aspect van deze schilder waar Siemens zich na ruim drie
eeuwen nog steeds in herkent.
De tentoonstelling komt tot stand in samenwerking met het Staatliches
Museum in Schwerin, Duitsland, waar de tentoonstelling vanaf half
februari 2005 te zien zal zijn.
Beeldmateriaal, cd-rom (tiff en jpg), is op aanvraag voor de pers
beschikbaar. De afbeeldingen (jpg) kunnen desgewenst ook per e-mail
verzonden worden.
Nadere informatie voor de pers:
Mauritshuis, Afdeling Communicatie
Pom Verhoeff-Emanuel
Tel: 070 302 34 35
Fax: 070 302 34 50
E-mail: verhoeff.p@mauritshuis.nl
www.mauritshuis.nl
Mauritshuis