Gemeente Hellevoetsluis
Boek over Prinsehuis
Bij de presentatie van het boekwerk over het Prinsehuis tijdens de
opening van de open Monumentendag op 11 september j.l. hield de
heer Jan Jansen de volgende voordracht:
PUGNO PRO PATRIA
strijden voor het Vaderland
Wij schrijven 1650 en de vrede van Munster is al twee jaar oud. In
vijftig voorafgaande jaren stabiliseert zich de Republiek, dit
mede door gunstige verdragen met Engeland en Frankrijk. De
Republiek wordt erkend als een souvereine staat. In deze periode
weet men het grondgebied van de Republiek te zuiveren van
vijanden.
De handel over water heeft in deze periode te lijden van de
Duinkerkse kapers, hiertoe wordt reeds in 1589 de Ree van
Hellevoetsluis aangewezen als uitvalbasis van de vloten van het
Zuiderkwartier van Holland en Zeeland, dit tot blokkering van de
havens op de Vlaamse kust. Deze laatste beslissing wordt de aanzet
tot de bouw van een marine - etablissement in Hellevoetsluis.
De voor ons nog zichtbare ontwikkelingen en resultaten, vangen aan
na het Twaalfjarig Bestand (1609-1621), waarbij de oprichting van
de V.O.C. een rol heeft gespeeld.
In 1652 wordt met het besluit om een Admiraliteitsmagazijn te
bouwen de aanzet gegeven tot de ontwikkeling van het etablissement
te Hellevoetsluis.
Hellevoetsluis heeft in zijn vesting drie militaire maritieme
gebouwen uit de 17e en 18e eeuw behouden. Deze gebouwen zijn:
Het Gemeenlandshuis, beter bekend als Prinsehuis, gebouwd in 1662.
Het Admiraliteit magazijn, gebouwd in 1654.
Het Land Zeemagazijn, of Grootmagazijn gebouwd in 1787.
Deze drie gebouwen boden gelegenheid tot logement. Van het Groot
magazijn is bekend dat George II daar enkele overnachtingen deed
en dat prinses Sophie in 1849 daar de nacht doorbracht in
afwachting van haar man, de nieuwe koning Willem III.
In het Achtergebouw van het Admiraliteit magazijn, schijnt Willem
III, de Koning Stadhouder enkele dagen `hof te hebben gehouden'.
Het Prinsehuis wordt in eerste instantie voor de Gecommitteerde
Raden en de Commies gebouwd. Het mag duidelijk zijn dat het gebouw
daarom de titel van `Landshuis' draagt. Dit wordt onderbouwd,
doordat admiraliteit -gebouwen zich onderscheiden, door de vulling
in de tympaan, welke op het vooruitstekend deel van de gevel, van
de gebouwen is geplaatst.
Admiraliteitsgebouwen dragen in de tympaanvulling twee gekruiste
ankers met daar omheen drie P, deze letters staan voor Pugno Pro
Patria. Landshuis mist dit kenteken, het draagt in de tympaan de
naar rechts kijkende rode leeuw op een goud vlak van de Staten van
Holland.
Voor de bouw van Landshuis was er al een logement wat op
aandringen van Prins Maurits (1585 -1625) was gebouwd. Dit houten
logement diende de Admiraal Maurits.
Op 28 maart 1662 geeft Amelis van den Bouchorst, heer van Wimmenum
en zijn mede Gecommitteerde De Boon, het startsein tot de bouw van
een nieuw Landshuis, op deze dag kwamen de tekeningen op tafel
voor het ons bekende gebouw.
Post zou hier misschien bij betrokken kunnen zijn geweest, in
ogenschouw nemende dat Van den Bouchorst zijn beschermheer was.
Aan de hand van de decoraties en de snijwerken van dit gebouw, zou
men bijna met zekerheid de hand van Post vermoeden als de
ontwerper.
Post maakte als architect en ontwerper van gebouwen ook een aantal
ontwerpen voor schoorsteenmantels en tekeningen voor decoraties.
Zijn beschermheer schoof hem in veel gevallen naar voren als
zijnde de grote kunstenaar op dit gebied.
Het snijwerk en de decoraties van het gebouw tonen aan dat het
gebouw in eerste instantie voor de heren Gecommitteerden werd
neergezet zonder militaire functie.
Dat de Admiraliteit op de Maze later ook van het gebouw gebruik ging
maken vond zijn oorzaak in de nieuwe instructies die de Staten op
13 augustus in 1597 uitvaardigden. De Instructies behelsden de
richtlijnen voor:
- Maritieme operaties.
- Financiële middelen.
- Het bestuur.
Operationeel / taak:
- Bescherming vanuit zee.
- Het konvooieren van schepen.
- Aanvallen van kapers.
- Het in stand houden van een korps zeesoldaten.
Middelen het innen van:
- Konvooieer tarieven.
- Licenten, belasting op handel met de vijand.
- Last of havengelden, naar gewicht van lading en scheepslengte.
- Belasting op buit confiscaties en boetes.
Hoofdfiguur: Ontvanger Generaal van de Admiraliteit.
Gedelegeerde van de Admiraliteit was de hoofd Commies, hij zetelde
in Landshuis.
De Admiraliteit op de Maze had in totaal 53 kantoren die zich
spreidden over een deel van Brabant tot ver in Gelderland (het
stroomgebied van Rijn en Maas).
Ieder kantoor had een collecteur, controleur en een aantal
commiezen `ter recherche en vervolgen van fraudeurs'.
Doordat de Admiraliteit op de Maze, dit gebouw mede ging gebruiken
werd het gebouw multifunctioneel.
Terug naar het boek. Het was Frank Herzen die zo bereidwillig was
om de tekst van mijn opstel restauratieproject te redigeren. Hij
vroeg zich af als er geen aanwijzingen waren dat Post `Landshuis'
ontwierp wie dan wel de architect zou zijn geweest.
Herzen doet van zijn onderzoek verslag in het tweede werkje dat
gevoegd bij het restauratietraject een degelijk beeld geeft van de
geschiedenis van `Landshuis'.
Het eerste exemplaar van deze gezamenlijke publicatie mag ik
derhalve met gematigde trots ook uit naam van Herzen aan de
hoofdbewoner van `Landshuis' overhandigen.
Maar dit is nog niet alles, waar tegenwoordig alle besluiten door
de overheden ijverig op papier worden gezet, deed men dit vroeger
ook.
Wij als onderzoekers zijn er in geslaagd om de resolutie, het
besluit om dit `Landshuis' te bouwen, boven water te krijgen.
We hebben dit besluit in een keurige lijst gezet, in de hoop en het
vertrouwen dat het een waardige plaats zal krijgen in dit gebouw.
Van het oude handschrift is een transcriptie in het boek gevoegd.
Hellevoetsluis 11 september 2004