J.M. MEULENHOFF BV
Bellini's 'Madonna' heeft echt bestaan
Henk van Os: 'Ik wilde dat ik het zelf had gezien.'
Eén vrouw heeft model gestaan voor de beroemde Madonna's van Giovanni
Bellini, en via hem voor veel schilders die na hem kwamen. Journalist
en Venetië-kenner Joost Divendal komt tot deze conclusie na een
vergelijkend onderzoek waarvan de resultaten zijn te vinden in zijn
boek 'Nicolosia' dat 8 september verschijnt. De Venetiaanse schilder,
zo ontdekte Divendal, portretteerde op zijn Maria-schilderijen zijn
stiefzusje Nicolosia, dat later zou trouwen met zijn collega en
concurrent Andreas Mantegna. Zij bepaalt sindsdien het beeld dat wij
van Maria hebben.
De tot nu toe gangbare opvatting is dat veel Maria-portretten in de
Renaissance op elkaar lijken omdat er in die tijd al een duidelijke
idee bestond over het uiterlijk van de Moeder Gods. Door aan te
sluiten bij een herkenbare typologie zou het publiek zich ook
makkelijker met Maria kunnen identificeren.
Die opvatting moet nu worden bijgesteld. Van wereldse schilderijen uit
deze periode was al bekend dat zij naar modellen van vlees en bloed
waren gemaakt, maar van veel religieuze voorstellingen nog niet. Om de
gelijkenis tussen de vele Maria-afbeeldingen in Italië en daarbuiten
te verklaren wezen kunsthistorici meestal op de
'productielijntechnieken' die er in de 'atelier-fabriek' van Giovanni
Bellini zouden hebben bestaan. In de loop der jaren had hij meer dan
140 leerlingen die voor hem werkten. Ook zou navolging een rol spelen.
Veel bewonderaars en imitatoren zouden een graantje van zijn succes
willen meepikken.
Op 40 van schilderijen van Bellini en op 15 werken van naaste
collega's staat echter, zo ontdekte Divendal, niet alleen steeds
dezelfde vrouw, er blijkt ook een opmerkelijke gelijkenis te zijn
tussen deze Maria-portretten en een vrouw die voorkomt op 'De
presentatie in de Tempel' van Giovanni Bellini in het Palazzo Querini
Stampalia in Venetië. Deze laatste vrouw is Giovanni Bellini's
stiefzusje Nicolosia.
Heeft Bellini's stiefzusje Nicolosia dan ook model gestaan voor zijn
befaamde Madonna's en is dit Venetiaanse meisje daardoor uitgegroeid
tot het beeld dat wij sindsdien van de maagd Maria hebben, zo vroeg
Joost Divendal zich af. Hij zag zijn veronderstelling bevestigd in een
speurtocht naar biografische gegevens en tijdens gesprekken met
kunsthistorici als Henk van Os, Bernard Aikema en de Italiaan Giovanna
Nepi Scirè.
Joost Divendal presenteert zijn bevindingen in de vorm van een reeks
reisverslagen over Venetië. Naast een verslag van zijn speurtocht naar
Bellini's model bevat zijn boek beschouwingen over Venetië, de
Maria-verering en oude schildertechnieken. Nicolosia beschrijft verder
de factoren die van invloed waren op de veranderende waardering van
religieuze voorstellingen in de Italiaanse Renaissance: de vrijere
verhouding tussen de kunstenaar en zijn opdrachtgever, de nieuwe
schildertechnieken van de Renaissance en de veranderende opvattingen
over Maria als Moeder Gods en menselijke vrouw.
Giovanni Bellini (ca. 1430-1516) was de leermeester van Titiaan,
Giorgione en Carpaccio. Hij schilderde meer Madonna's dan wie dan ook
in zijn tijd. Van de ongeveer 130 bewaard gebleven schilderijen van
zijn hand zijn er circa 70 werken waarop Maria voorkomt. Op 55
schilderijen staat de Heilige Maagd met haar Kind centraal.
Joost Divendal (1955) schreef eerder het boek Passie voor Venetië en
was onder meer chef kunstredactie van Trouw. Hij is nu hoofdredacteur
van het vakblad De Journalist. Nicolosia - Giovanni Bellini en zijn
Venetiaanse model van Joost Divendal verschijnt op 8 september 2004
bij Uitgeverij J.M. Meulenhoff, in een boekverzorging van Tessa van
der Waals.
MEER INFORMATIE VOOR DE PERS
Xander Stroo
Uitgeverij J.M. Meulenhoff
tel. 020 55 33 550
xander.stroo@meulenhoff.nl
06 sep 04 08:00