Den Haag, 31 augustus 2004
Spreekpunten PvdA fractievoorzitter Wouter Bos bij debat commissie Blok
Uitgesproken tekst geldt
Rechts en de nieuwe taboes.
· Als er één ding is dat ik hoop dat wij allemaal geleerd hebben van het integratiebeleid van de afgelopen dertig jaar, van de politieke revolutie van 2002 en van het werk van de commissie-Blok, dan is het dit: alsjeblieft nooit meer taboes. Taboes houden de mensen dom. Taboes houden goede oplossingen tegen. Taboes zijn niet in het belang van de mensen om wie het gaat. Taboes zijn niet eerlijk.
· Maar deze keer komt het taboe niet bij links maar bij rechts Nederland vandaan. Waar heb ik het over?
· Het integratiedebat in Nederland is defensief en van angst en terugvechten doordrenkt. Toch zou het wel zo eerlijk zijn als we het debat van deze week ook eens met elkaar zouden gebruiken om een aantal waarheden over Nederland te benoemen en daar de Nederlandse kiezers eerlijk mee zouden confronteren. Nederland wordt nooit meer wat het was en Nederland zal nooit blijven wat het is.
· Waar links in het verleden de drager van taboes in het integratiedebat was, dreigt rechts nu die rol over te nemen. Wat zou het mooi zijn als ik ongelijk had en Van Aartsen hier vandaag zou verdedigen dat ook wat hem betreft de islam een blijvende en zichtbare plaats in de Nederlandse samenleving heeft veroverd. Dat arbeidsmigratie onvermijdelijk is. Dat de Polen niet zijn tegen te houden. Dat de diversiteit in de Nederlandse samenleving alleen maar verder toe zal nemen. En wat zou het mooi zijn als Verhagen vandaag uit zou dragen dat de vrijheid van godsdienst in Nederland betekent dat moskeeën gebouwd moeten kunnen worden en niet, zoals door zijn partijgenoten in Ede, vooral tegengewerkt zou moeten worden. Ik denk dat het evenwicht brengt in een boodschap richting allochtonen, en vooral de moslims onder hen. Een boodschap die nu vooral beperkend, straffend en angstig is, ook in de ogen van hen voor wie die boodschap eigenlijk niet bedoeld is, de grote groep van succesvolle geïntegreerde allochtonen. En daarin schuilt een groot gevaar.
Voorwaarden voor een effectief integratiedebat
· Ik wil een pleidooi houden voor een effectief integratiedebat. Maar dan moeten er wel een paar dingen anders.
Koester je bondgenoten. Mag de politiek ook eens gehoord worden over al die mensen waarvan Blok heeft laten zien dat het ze goed gaat? Ik kan me voorstellen dat er veel allochtonen en migranten zijn die in de debatten van deze week ook zo graag eens waardering zouden horen voor hoe zij zich al jarenlang in de Nederlandse samenleving hebben opgesteld. Ik wil dat in ieder geval doen. Al twee jaar lang gaat het debat vooral over de groepen waar het mis mee gaat. Gisteren heeft het CDA weer een groep gevonden waar de knoet over moet, allochtonen die hun kind naar een school in het land van herkomst sturen. We weten nog niet eens om hoeveel mensen het gaat en of de groep groeit maar de repressieve aanpak ligt alweer klaar. Zouden we ons voor we ons op de kleine groepen richten, niet eerst eens op de grote groepen moeten richten? De grootste groep is de groep waarvan Blok concludeert dat de integratie geslaagd is? Benutten we de bijdrage die zij kunnen leveren aan het doen welslagen van de integratie eigenlijk wel goed genoeg? Zij zijn meer dan wie ook cruciaal voor het doen slagen van integratie en integratiebeleid maar velen van hen voelen zich vervreemd. Zij zijn nodig om radicale tendensen in hun gemeenschap te matigen, zij zijn nodig omdat zij beide werelden begrijpen, zij zijn nodig omdat ze bruggen kunnen bouwen, zij zijn nodig omdat ze ingeburgerd zijn. Zij zijn nodig maar zo voelen zij dat in toenemende mate niet. Vanwege de zeer algemene manier waarop over allochtonen en moslims gesproken wordt. Vanwege de manier waarop het inburgeringsbeleid van dit kabinet bij voorbaat elke allochtoon problematiseert en de inburgering in dwingt. Vanwege de manier waarop ook over hún islam of moskee gesproken wordt. We dreigen daarmee onze belangrijkste bondgenoten te verspelen. Laten we ze koesteren en laten we in de manier waarop we het integratiedebat voeren geen twijfel laten ontstaan over hun plaats in de Nederlandse samenleving.
Hou evenwicht. Van belang is dan dat we alles in proportie blijven zien. Grote problemen groot aanpakken en kleine problemen klein. Niet elk probleemgeval met een nieuwe wet of norm te lijf gaan. Niet alles wat we mis zien gaan en waarbij allochtonen betrokken zijn, zien als een voorbeeld van falende integratie.
Geen taboes meer. Ook het eerlijk benoemen van de toenemende diversiteit van Nederland is geen kwestie van politiek correct zijn. Het is direct van groot belang voor de effectiviteit van het integratiedebat.
Ik wil dat allochtone jongeren geen enkele twijfel hebben over hun plaats in de toekomst van de Nederlandse samenleving. Ik wil dat moslims weten dat Nederland ook in de toekomst een plaats zal geven aan de islam. Alleen dan zal het ons lukken met hen in gesprek te gaan over de dingen die ons zorgen baren. De te grote aantallen allochtone jongeren die in de criminaliteit terecht komen. De verontrustende positie van te veel vrouwen en meisjes in moslimgezinnen. Alleen als we geen twijfel laten bestaan over de plek van migranten en migrantenfamilies in de Nederlandse samenleving, alleen als we geen twijfel laten bestaan over het bestaansrecht van de islam, alleen dan zullen we op een effectieve manier in gesprek kunnen komen over wat ons niet aan staat of wat ons zorgen baart. Hier geldt net als in het verleden: taboes vertragen alleen maar de oplossingen die we zo hard nodig hebben.
Hou de grondwet in ere, met name de gelijke behandeling.
Tenslotte een laatste voorwaarde voor een effectief integratiedebat: laat een ieder ook vandaag duidelijkheid geven over hoe hij of zij tegenover de grondwet en de grondrechten staat. Hoe moet ik het verklaren dat CDA en VVD, wat mij betreft terecht, pleiten voor een centrale plek voor de grondwet in het debat over normen en waarden, in wat wij aan nieuwkomers proberen duidelijk te maken over hoe wij hier met elkaar om gaan&.terwijl tegelijkertijd voorstellen gedaan worden die strijden met de grondwet? Dat is wat Ayaan Hirsi Ali ook zelf toe gaf toen zij voorstelde moslims bij sollicitaties extra te screenen. Dat is wat het CDA deed door een motie mede te ondertekenen om in ALLE moskeeën in Nederland onderzoek te doen naar subversieve activiteiten. Laat hen vandaag duidelijkheid geven: zetten we de grondwet centraal maar dan moeten we ook geen voorstellen doen die daar mee strijden of vinden we dat de grondwet moet worden aangepast?
Het kabinet prijst Blok in naam, maar doet er verder weinig mee. Met een aantal aanbevelingen is het kabinet het helaas oneens maar ook de aanbevelingen waar het kabinet het wel mee eens zegt te zijn, en die echt verschil zouden kunnen maken, worden nauwelijks uitgevoerd
· Wordt er sneller en beter ingeburgerd?
Nee. Er is minder geld. Minder dwang. Minder regie. Minder kwaliteit. Geen ontschotting met arbeidsmarkt gelden. Pas na dwang van de Kamer is er aandacht voor duale trajecten en stages.
· Werken we de achterstanden in het onderwijs weg?
Nee. Het kabinet bezuinigt 100 miljoen euro op onderwijsachterstandenbeleid. Het kabinet heeft geen stok achter de deur om scholen tot anti-segregatie-afspraken te dwingen.
· Gaan we proberen een meer gevarieerde samenstelling van de bevolking in de oude wijken tot stand te brengen?
Nee. Gaan we afspraken maken met randgemeenten? Gaan we met de nieuwe huursubsidie methodiek de hogere inkomens weg jagen uit de oude wijken? Er is een kwart minder geld voor stadsvernieuwing. Geen dwang bij het afromen van de vermogensoverschotten van rijke corporaties
· Komen straks migranten binnen met een grotere kans op succesvolle inburgering?
Nee. Volgens Verdonk blijft het binnen komen van analfabeten mogelijk. Waar leer je beter Nederlands, buiten of binnen Nederland?
· Wordt het voor vreemdelingen makkelijker en aantrekkelijker om Nederlander te worden en zich te committeren aan de Nederlandse samenleving?
Nee. Taal op niveau 2 bij naturalisatie maakt naturalisatie onmogelijk voor velen die er verder normaal bij horen.
* Wordt er iets gedaan aan de invloed van landen van herkomst op hun voormalige staatsburgers?
Nee.
· Conclusie:
o Zodra een effectieve oplossing geld kost geeft dit kabinet niet thuis
o Ideologie is belangrijker dan effectiviteit
o Vrijblijvendheid is alleen een probleem bij de migrant maar niet bij woningbouwcorporaties, schoolbesturen, werkgevers en politici
o Het resultaat is een kabinet dat mooie woorden overheeft over het belang van een goede integratie maar de gebieden waar maatregelen en daadkracht echt zoden aan de dijk zouden kunnen zetten, stelselmatig laat liggen. Dat is penny wise pound foolish; goedkoop is duurkoop
o En dus wordt er enorme ophef gemaakt over onderwerpen die echt niet allemaal onbelangrijk zijn maar wel veel minder belangrijk dan wat er zou moeten gebeuren op het gebied van wonen, werk, onderwijs en inburgering. En zo kom je terecht bij bijvoorbeeld een volstrekt marginaal wetsvoorstel over de beperking van de dubbele nationaliteit wat enorm hoog opgespeeld wordt als dé oplossing voor de integratieproblematiek maar in de werkelijkheid niets voorstelt bij de zaken die echt zouden moeten gebeuren. Maar dat kost geld of vraagt aantasting van bestaande belangen. En daar schrikt dit kabinet voor terug. De mensen voor wie we dit debat voeren, de mensen die vaak in oude wijken wonen, sommige pas naar Nederland gekomen anderen hier geboren, zij zullen hun wijk niet veiliger, leefbaarder en geïntegreerder zien worden. Het zal hun cynisme over de politiek voeden dat we zo lang onze successen en tekortkomingen onderzoeken en bediscussiëren, om vervolgens niet thuis te geven met echte oplossingen en te blijven hangen in symboolpolitiek.
Wat dan wel? Een idee
* Nederlanderschap verschaffen bij geboorte in Nederland
De kwestie van de dubbele nationaliteit lijkt een sterk kristallisatiepunt te zijn geworden van een bredere discussie over identiteit en loyaliteit als graadmeters voor de mate van integratie.
In mijn visie zullen moderne burgers steeds vaker meerdere identiteiten hebben of een identiteit die uit verschillende samenstellende delen bestaat. Denk aan Mia Audina. Daar zit ook iets heel krachtigs in. Emmanuel de Kadt zegt in het NRC van 21 augustus hoe meer rollen we kunnen vervullen hoe opener we kunnen zijn naar wat er om ons heen gebeurt: hoe breder onze identiteit hoe beter
Zoals gezegd, ik denk dat onze identiteiten, waar we vanaf stammen, waar we vandaan kwamen, welk bloed er door onze aderen stroomt, steeds minder eenduidig, steeds meer hybride wordt. Juist dan is het van belang om ook te werken aan de waarden die ons binden. Waarden die centraal staan in de democratische rechtsstaat, die gaan over de waarde van democratie, de verhouding tussen man en vrouw, home en hetero, respect, vrijheid en tolerantie. Dat gaat niet vanzelf. Een samenleving waarin een grote groep de meest elementaire waarden op ideologische gronden afwijst of zelfs afkeurt draagt grote risico s voor de toekomst in zich.
Integratie is dus ook een culturele opdracht. Het gaat over verleden en toekomst van onze samenleving, over gedeelde oriëntaties, over kernwaarden, over beschaving. Juist wie de diversiteit in onze samenleving accepteert en tot uitgangspunt neemt van zijn politieke verhaal, zal ook die kernwaarden moeten verdedigen. En dat doe ik dus ook.
· Wat vertelt dit verhaal ons over paspoorten en dubbele nationaliteiten?
Dat loyaliteit veel complexer is dan wat we in een paspoort op kunnen nemen. En dat we, als we niet uit kijken nog het tegenovergestelde bereiken van wat we zeggen te beogen. Over het algemeen is het zo dat landen die een soepel migratiebeleid hebben strengere eisen aan naturalisatie stellen en landen die streng zijn op het moment van immigratie vervolgens sneller naturalisatie toestaan. In Nederland lijkt nu de bijzondere situatie te ontstaan waarbij we een streng migratiebeleid voeren en naturalisatie ronduit ontmoedigen. Het resultaat kan zijn, zoals professor d Oliviera vanochtend in Trouw stelde dat veel buitenlanders in Nederland liever hun nationaliteit behouden dan deze op te geven voor het Nederlanderschap. Precies wat we niet willen. Tel uit je winst.
Er is niets mis met ideologie maar wel met domme ideologie. Laten we kiezen voor oplossingen die werken. Als we willen dat meer mensen kiezen voor de Nederlandse samenleving en als we denken dat een Nederlands paspoort daarbij helpt, zouden we ook eens kunnen kijken of we niet aan iedereen die uit legaal hier verblijvende ouders geboren wordt, automatisch het Nederlanderschap toe zou moeten vallen. Als symbool voor hun onbetwistbare recht in Nederland te zijn en vorm en inhoud te geven aan het feit dat Nederland hun land is. Maar het is niet alleen symboliek. Minderjarige vrouwen die deze zomer weer in Marokko zijn achtergelaten door hun vaders, baby s die ontvoerd worden naar het land van herkomst van hun vader, kunnen als onderdaan van de Nederlandse staat geholpen worden. Dat lukt niet als zij geen Nederlands paspoort hebben, wel als ze het wel hebben.
Het zou een mooi gebaar zijn waarbij we in het integratiedebat ook eens iets proberen te bereiken door niet alleen te straffen, beperken en verplichten maar ook door de hand te reiken. Voor het broodnodige evenwicht is het daarvoor de hoogste tijd.