Ministerie Tewerkstelling en Arbeid Belgie
Koninklijk besluit van 16 juli 2004 betreffende bepaalde aspecten
van nacht- en ploegenarbeid die verband houden met het welzijn
van de werknemers bij de uitvoering van hun werk (B.S. 9.8.2004)
Omzetting in Belgisch recht van de richtlijn 93/104/EG van 23 november 1993 van de Raad van
de Europese Unie, betreffende een aantal aspecten van de organisatie van de arbeidstijd
Artikel 1.- De bepalingen van dit besluit zijn van toepassing op de werkgevers, de werkne-
mers en de daarmee gelijkgestelde personen bedoeld in artikel 2 van de wet van 4 augustus
1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk.
Art. 2.- Voor de toepassing van dit besluit wordt verstaan onder:
1° nachtarbeid: alle arbeid die tussen 20 en 6 uur wordt verricht;
2° nachtarbeider: iedere werknemer die nachtarbeid verricht of iedere werknemer die nacht-
prestaties verricht waarin zijn arbeidsregeling voorziet, in de zin van artikel 1 van het ko-
ninklijk besluit van 16 april 1998 tot uitvoering van de wet van 17 februari 1997 betreffen-
de de nachtarbeid;
3° ploegenarbeid: elke regeling van de arbeid in ploegen, waarbij werknemers na elkaar op
dezelfde werkplek werken, volgens een bepaald rooster, ook bij toerbeurt en al dan niet
continu, met als gevolg dat de werknemers over een bepaalde periode van dagen of weken
op verschillende tijden moeten werken;
4° werknemer in ploegendienst: iedere werknemer die volgens een dienstrooster in ploegen-
arbeid werkt;
5° Comité: het Comité voor preventie en bescherming op het werk, bij ontstentenis van een
Comité, de vakbondsafvaardiging en bij ontstentenis van een vakbondsafvaardiging, de
werknemers zelf overeenkomstig de bepalingen van artikel 53 van de voornoemde wet van
4 augustus 1996.
Art. 3.- § 1. Onverminderd de toepassing van artikel 8 van het koninklijk besluit van 27 maart
1998 betreffende het beleid inzake het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun
werk, verricht de werkgever een risicoanalyse van alle nacht- en ploegenarbeid om te achter-
halen welke nachtprestaties bijzondere risico's of lichamelijke of geestelijke spanningen voor
de werknemer met zich meebrengen, en rekening houdend met de risico's inherent aan nacht-
of ploegenarbeid.
§ 2. Om de prestaties te achterhalen die bijzondere risico's of lichamelijke of geestelijke
spanningen met zich meebrengen moet de werkgever in zijn risicoanalyse volgende punten
vaststellen, nader bepalen en evalueren:
1° de oorzaken en de graad van de verminderde waakzaamheid van de werknemer, die reeds
zelf is verminderd omwille van de biologische desactivering tijdens de nacht;
2° de oorzaken en graad van de verhoging van de biologische activering, veroorzaakt door de
nachtprestatie die bijzondere risico's of lichamelijke of geestelijke spanningen met zich
meebrengt.
Een indicatieve lijst van de onder 1° en 2° bedoelde prestaties is opgenomen als bijlage bij dit
besluit.
Art. 4.- § 1. Als uit de resultaten van de in artikel 3 bedoelde risicoanalyse blijkt dat een be-
paalde nachtprestatie bijzondere risico's of lichamelijke of geestelijke spanningen met zich
meebrengt, moet de werkgever maatregelen nemen door waarborgen in te bouwen, zoals:
1° zorgen voor een gezondheidstoezicht dat specifiek is afgestemd op de bijzondere risico's
en op de lichamelijke of geestelijke spanningen bedoeld in artikel 3, § 2;
2° aanpassen van de werkposten op basis van ergonomische criteria;
3° de risico's inherent aan alle nacht- en ploegenarbeid in overweging nemende, de bijzonde-
re risico's en de lichamelijke of geestelijke spanningen zo veel mogelijk beperken, reke-
ning houdend met de toevoeging van die risico's en de samenvoeging van hun effecten.
§ 2. De door de werkgever te nemen maatregelen zoals bepaald in § 1 worden vooraf ter ad-
vies voorgelegd aan het Comité en maken integraal deel uit van het globaal preventieplan,
zoals bedoeld in artikel 10 van het voornoemde koninklijk besluit van 27 maart 1998.
Art. 5.- De nachtarbeiders of de werknemers in ploegendienst zijn werknemers die een activi-
teit met welbepaald risico uitoefenen zoals bepaald in artikel 2, 3° van het koninklijk besluit
van 28 mei 2003 betreffende het gezondheidstoezicht op de werknemers.
Art. 6.- § 1. De werkgever onderwerpt de nachtarbeiders en de werknemers in ploegendienst
aan een voorafgaande gezondheidsbeoordeling, zoals bedoeld in artikel 26 van het koninklijk
besluit van 28 mei 2003 betreffende het gezondheidstoezicht op de werknemers, alvorens zij
voor nacht- of ploegenarbeid worden ingezet, waarbij hij nagaat of de individuele eigen-
schappen van de werknemer verenigbaar zijn met alle risico's waarmee nachtarbeid of ploe-
genarbeid gepaard gaat.
§ 2. De nachtarbeiders en de werknemers in ploegendienst bij wie de in artikel 3 bedoelde
risicoanalyse geen andere risico's heeft aangetoond dan die waarmee nachtarbeid of ploegen-
arbeid gepaard gaat, worden om de drie jaar, of elk jaar indien het Comité het vraagt, aan een
periodieke gezondheidsbeoordeling onderworpen, overeenkomstig de bepalingen van artikel
30 van het koninklijk besluit van 28 mei 2003 betreffende het gezondheidstoezicht op de
werknemers.
Indien deze werknemers 50 jaar zijn of ouder, kunnen zij elk jaar een periodieke gezond-
heidsbeoordeling vragen.
§ 3. Wanneer de in artikel 3 bedoelde risicoanalyse bijzondere risico's of lichamelijke of
geestelijke spanningen heeft aangetoond, zoals bedoeld in artikel 3, § 2, wordt de periodieke
gezondheidsbeoordeling jaarlijks verricht en met gerichte onderzoeken aangevuld.
Die gerichte onderzoeken bestaan in de opsporing van de vroegtijdige en omkeerbare effecten
van de met nacht- en ploegenarbeid gepaard gaande schade zoals slaapstoornissen, neuro-
psychologische stoornissen, gastro-intestinale aandoeningen, cardio-vasculaire aandoeningen
en fysieke vermoeidheid.
Art. 7.- De werkgever moet er via gepaste organisatorische maatregelen voor zorgen dat de
diensten voor preventie en bescherming op het werk in voldoende mate beschikbaar zijn voor
de nachtarbeiders en de werknemers in ploegendienst om die werknemers een graad van be-
scherming van hun gezondheid te garanderen die is afgestemd op de aard van hun werk en
gelijkwaardig is aan die van de andere werknemers.
Hij moet eveneens de nodige maatregelen nemen om die werknemers de passende eerste en
dringende hulpverlening te verschaffen.
Art. 8.- De werkgever zorgt ervoor dat aan de nachtarbeider en de werknemer in ploegen-
dienst informatie wordt verstrekt over:
1° de risico's waarmee nacht- of ploegenarbeid gepaard gaat, en over de bijzondere risico's of
lichamelijke of geestelijke spanningen, bedoeld in artikel 3, § 2;
2° de maatregelen genomen bij toepassing van artikel 4;
3° de wijze waarop de beschikbaarheid van de diensten voor preventie en bescherming op het
werk alsook de verstrekking van de eerste en dringende hulpverlening wordt georgani-
seerd.
BIJLAGE
Indicatieve lijst van prestaties en taken die bijzondere risico's of lichamelijke of
geestelijke spanningen met zich meebrengen zoals bedoeld in artikel 3, § 2
1. Prestaties die de vermindering van waakzaamheid van de werknemers die nachtarbeid of
ploegenarbeid verrichten verergeren:
· werkzaamheden die het gebruik van neurotoxische stoffen inhouden, het gebruik van
vluchtige organische stoffen (solventen) en producten die deze bevatten (verven, ink-
ten, ...);
· taken uitgevoerd in omstandigheden die de monotonie verhogen (afwezigheid van col-
lega's, gebrek aan verandering van activiteit, van visuele en geluidsstimulatie, produc-
tiearbeid, ...) en die leiden tot verminderde waakzaamheid, in taken die een bijzondere
waakzaamheid vereisen, of die telkens herhaald moeten worden en/of weinig gevarieerd
zijn.
2. Prestaties die een verhoging vereisen van de biologische activering van de werknemer die
nachtarbeid of ploegenarbeid verricht:
· werkzaamheden die belangrijke inspanningen vereisen en een belangrijke werklast met
zich meebrengen, gemeten in watts (vanaf 410 watts: duwen en trekken van karretjes,
grondwerken, tillen van zware lasten, ...);
· werkzaamheden uitgevoerd in extreme koude of warme omgeving;
· werkzaamheden die snelle visuele inspanningen vergen of die een grondige aandacht
vereisen (bewakers, verzorgend personeel, ambulanciers, ...).