Kamerstuk, 5-8-2004
Women on Waves
De Voorzitter van de Tweede Kamer
der Staten-Generaal
Postbus 20018
2500 EA DEN HAAG
IBE/E-2502514
5 augustus 2004
Naar aanleiding van bovenvermelde brief van de kamerleden Van der Laan
(D66), Van Heteren (PvdA), Griffith (VVD) en Van Bommel (SP) inzake de
redenen voor het opleggen van een beperking deel ik u het volgende
mede.
Uitgangspunt van de Wet afbreking zwangerschap (Waz) was en is, dat
het onderzoek naar de vraag of er een vergunning moet worden verleend,
beperkt is tot een onderzoek naar de vraag of wordt voldaan aan de bij
wet en AMVB gestelde eisen. Daarbij is niet voorzien in
beleidsvrijheid (zie: Kamerstukken II 1978-1979, 15 475, nrs. 1-4, p.
25). Dit betekent dat ook in de bijzondere situatie dat vergunning
wordt aangevraagd voor het verrichten van zwangerschapsafbrekingen in
een mobiele behandelkliniek - een situatie die ten tijde van de
totstandkoming van de Waz nooit is voorzien - de eisen van de Waz
onverkort van toepassing zijn.
In artikel 2 van de Waz is bepaald dat een behandeling gericht op het
afbreken van zwangerschap slechts mag worden verricht door een arts in
een ziekenhuis of kliniek waaraan door de minister vergunning tot het
verrichten van dergelijke behandelingen is verleend. Een kliniek
verkrijgt een vergunning indien aannemelijk is gemaakt dat de kliniek
voldoet aan de in artikel 5, eerste lid, Waz of de in artikel 6 Waz
bedoelde eisen, zie artikel 4, lid 3, Waz.
Ingevolge de wet en het bijbehorende besluit is vereist dat tussen de
kliniek en een ziekenhuis in de omgeving van de kliniek een
samenwerkingsovereenkomst is gesloten, zie artikel 6, lid 1, sub c,
Waz jo. artikel 18, lid 1 Besluit afbreking zwangerschap (Baz). In
artikel 18, lid 2, Baz is bepaald dat de overeenkomst in ieder geval
strekt tot het verlenen van hulp vanwege het ziekenhuis aan en ten
behoeve van patiënten van de kliniek en dat de hulp in ieder geval
diagnostische en therapeutische consultatie omvat. Uit de nota van
toelichting op Baz volgt dat het vereiste dat tussen de kliniek en een
ziekenhuis in de omgeving van de kliniek een samenwerkingsovereenkomst
is gesloten ertoe strekt tijdig, adequate en zorgvuldige hulpverlening
te waarborgen. Deze waarborg omvat ook de noodzakelijke hulpverlening
in de situatie waarin zich bij de afbreking van zwangerschap medische
complicaties voordoen (zie NvT, Stb. 1984, 218).
Ingevolge de wetsgeschiedenis en de uitspraak van de rechtbank
Amsterdam van 1 juni 2004 kan het bieden van acute hulp bij eventuele
complicaties als overeen te komen onderdeel bij een
samenwerkingsovereenkomst tussen een kliniek en een ziekenhuis niet
worden vereist. Dit betekent dat het doel van de
samenwerkingsovereenkomst is het garanderen van hulp met alle
mogelijke middelen indien er onverhoopt niet-acute complicaties
optreden of een andere vorm van medische zorg noodzakelijk is.
De rechtbank Amsterdam heeft in haar uitspraak van 1 juni 2004 bepaald
dat het begrip 'in de omgeving van' overwegend een territoriale
betekenis heeft. Ten aanzien van niet- mobiele klinieken is het
gebruikelijk dat de kliniek een samenwerkingsovereenkomst heeft
gesloten met een ziekenhuis in dezelfde stad als waar de kliniek is
gevestigd.
WoW heeft een samenwerkingsovereenkomst gesloten met het
Slotervaartziekenhuis te Amsterdam. Indien het schip met daarop de
mobiele behandelkamer van WoW zich bevindt op open zee, kan onmogelijk
worden volgehouden dat de kliniek zich bevindt in de omgeving van het
Slotervaartziekenhuis. Bovendien is hulp vanwege het ziekenhuis aan de
patiënten van de kliniek in dat geval uitgesloten. In het geval dat er
onverhoopt complicaties optreden kan niet worden gegarandeerd dat een
patiënte voor behandeling kan worden overgebracht naar het ziekenhuis
waarmee de samenwerkingsovereenkomst is aangegaan. Indien WoW zich
bevindt op open zee, wordt dan ook niet voldaan aan de wettelijke eis.
Met de samenwerkingsovereenkomst met het Slotervaartziekenhuis is in
dat geval niet voldaan aan de op grond van artikel 6, lid 1, sub c,
Waz jo. artikel 18 Baz vereiste waarborg van een adequate en
zorgvuldige hulpverlening.
Hoewel aan het begrip 'in de omgeving van' niet een territoriale
betekenis kan worden ontzegd, hoeft het begrip niet uitsluitend een
territoriale betekenis te hebben. Het begrip 'in de omgeving van' kan
volgens het oordeel van de rechtbank Amsterdam tevens een
communicatieve betekenis hebben. Indien en voor zover diagnostische en
therapeutische consultatie via moderne communicatiemiddelen mogelijk
is, zou de feitelijke nabijheid van een ziekenhuis, waarmee een
samenwerkingsovereenkomst is gesloten, in dergelijke gevallen niet
strikt noodzakelijk zijn. Dit neemt echter niet weg dat er situaties
zullen blijven waarin de feitelijke aanwezigheid van een arts en een
ziekenhuis wel is vereist. Het is mogelijk dat er na de
zwangerschapsafbreking (niet-acute) complicaties optreden, voor de
beoordeling en behandeling waarvan niet kan worden volstaan met
medische consultatie op afstand, nu lichamelijk onderzoek door een
arts en laboratoriumonderzoek in dergelijke gevallen zijn aangewezen.
In de brief van 13 juli 2004 geven de kamerleden aan dat alle
ziekenhuizen ter wereld volgens de internationale medische ethiek
verplicht zijn patiënten eventueel noodzakelijke nazorg te verlenen.
Daarnaast geven de kamerleden aan dat de patiënten in contact blijven
met WoW en dat er een gynaecoloog aan boord is. De wettelijke
systematiek laat echter niet toe dat een wettelijke
vergunningsvoorwaarde wordt vervangen door een (door WoW) gecreëerde
situatie die - naar opvatting van WoW - aan het doel van die
vergunningsvoorwaarde tegemoet komt. De Waz jo. Baz biedt daarvoor
geen ruimte omdat niet is voorzien in beleidsvrijheid. Daarnaast ben
ik van mening dat daarmee ook niet wordt voldaan aan de eisen van
artikel 6 Waz jo. artikel 18 Baz.
De nazorg waar de brief van 13 juli 2004 op doelt betreft uitsluitend
de nazorg aan boord van het schip waarop de mobiele kliniek van WoW is
geplaatst, en derhalve uitsluitend gedurende de tijd dat patiënte aan
boord is of nog aan boord kan komen. Niet gewaarborgd is de nazorg aan
patiënten nadat zij van boord zijn gegaan en het schip is uitgevaren
terug naar Nederland of een ander land. De kamerleden voeren daartegen
aan dat alle ziekenhuizen ter wereld verplicht zijn aan patiënten
eventueel noodzakelijke nazorg te verlenen. Het feit dat ziekenhuizen
verplicht zijn zorg te verlenen, betekent echter niet dat is voldaan
aan de eis zoals neergelegd in artikel 6, lid 1, sub c, Waz jo.
artikel 18 Baz. Bovendien is het nog maar de vraag of individuele
artsen of ziekenhuizen bereid zijn om voornoemde nazorg in de praktijk
ook te verlenen, zeker in landen waar de religieuze druk groot is. Dat
is de reden waarom de samenwerkingsovereenkomst als
vergunningvoorwaarde geldt.
Nu de rechtbank heeft geoordeeld dat de samenwerkingsovereenkomst
tussen WoW en het Slotervaartziekenhuis te Amsterdam in ieder geval
voldoet aan de eisen van artikel 18, lid 2, Baz en overwogen heeft dat
ik dien te beoordelen of de afstand tussen de kliniek en het
Slotervaartziekenhuis aanvaardbaar is, heb ik een afstand van meer dan
25 kilometer rondom het Slotervaartziekenhuis niet aanvaardbaar
geacht. Bij het bepalen van die afstand heb ik rekening gehouden met
de gemiddelde afstand tussen klinieken voor zwangerschapsafbreking en
het ziekenhuis waarmee zij een samenwerkingsovereenkomst hebben.
De kamerleden vragen zich tevens af in welk percentage van de
behandelingen met de abortuspil acute hulpverlening nodig was en
binnen hoeveel tijd. Indien aan WoW een vergunning zou worden
verleend, betekent dit dat WoW zowel medicinale als instrumentele
zwangerschapsafbrekingen mag uitvoeren. De risico's op complicaties
bij medicinale zwangerschapsafbreking zijn erg klein. De risico's bij
instrumentele zwangerschapsafbrekingen zijn hoger dan bij medicinale
zwangerschapsafbrekingen. Exacte percentages heb ik niet voorhanden.
Het enkele feit dat de risico's op complicaties klein zijn, neemt
echter niet weg dat aan de wettelijke vergunningsvereisten moet zijn
voldaan. Dit geldt ook voor Women on Waves, zodat van ongelijke
behandeling geen sprake kan zijn.
De Staatssecretaris van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport,
drs. Clémence Ross-van Dorp
Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport