Gemeente Woudenberg


Informatie over de Eikenprocessierups

Tekst van het persbericht

WOUDENBERG, 20 juli 2004
De eikenprocessierups is gesignaleerd in Woudenberg. De rups, die vanwege zijn brandharen veel overlast kan veroorzaken, is vanuit Noord-Brabant tot in de noordelijke helft van Nederland doorgedrongen. De gemeente Woudenberg heeft de gesignaleerde nesten met eikenprocessierupsen weggehaald en roept inwoners op om nieuwe nesten bij de gemeente te melden.

De eikenprocessierups komt vooral in de maanden mei, juni en juli voor op eikenbomen. Tot voor kort alleen in het zuiden van Nederland, maar nu blijkt, dat de rups ook in de noordelijke helft van Nederland is aangekomen.
De overheid volgt de ontwikkelingen op de voet, omdat veel mensen na contact met de brandhaartjes van de rupsen jeuk, huiduitslag of irritaties aan ogen of luchtwegen (kunnen) krijgen. Vooral bij droog en winderig weer moeten wandelaars en fietsers voorzichtig zijn en hun huid beschermen tegen de brandharen.

Wat moet u níet doen?
Raak de rupsen niet aan! Probeer de rupsen ook niet zelf te bestrijden of met een hogedrukreiniger te verwijderen. Bel de gemeente als u een nest met eikenprocessierupsen aantreft: 033-2869100 of 2863577 (het telefoonnummer van de gemeentewerf).

Wat moet u doen als u in aanraking met een eikenprocessierups bent gekomen?
Heeft u per ongeluk de rupsen aangeraakt? Ga niet krabben of wrijven, maar was de huid of de ogen goed of spoel met water. Was zo nodig ook de kleren. Klachten verdwijnen in het algemeen binnen twee weken. Een zachte crème met kamfer of menthol kan verlichting bieden.

Meer informatie
Voor meer informatie kunt u terecht op de internetsite van de gemeente Woudenberg. Klik op www.woudenberg.net / Actueel / Mededelingen / Eikenprocessierups. Daar staat een lijst met vragen en antwoorden van het ministerie van Volksgezondheid over de rups. Deze lijst is ook gratis af te halen bij de receptie van het gemeentehuis.

Informatie over de Eikenprocessierups van het Ministerie van Volksgezondheid

Wat is de eikenprocessierups?
De eikenprocessierups (Thaumatopoea processionea Linnaeus (1758)) is een behaarde rups die in de maanden mei, juni en juli op eikenbomen in Zuid-Nederland voorkomt. De rupsen gaan groepsgewijs, in processie, op zoek naar voedsel in de vorm van eikenbladen.

Waar leeft de eikenprocessierups?
De eikenprocessierups komt oorspronkelijk uit Zuid- en Midden-Europa. De rups heeft zich, vermoedelijk door de klimaatsverandering, tegenwoordig ook in Nederland gevestigd. Zoals de naam al aangeeft leeft hij vooral op gezonde eikenbomen (voornamelijk de zomereik), die het beste gedijen op zandgrond. Maar je kunt de rups ook aantreffen op andere boomsoorten zoals de beuk, berk en Amerikaanse vogelkers. Vooral in warme en droge voorjaren gedijt de rups goed.

Hoe is de eikenprocessierups te herkennen?
De rupsen leven in groepen bijeen en maken op de stammen of dikkere takken grote nesten. Dit gebeurt vooral aan de zonnige zuidkant van de eikenbomen. De nesten bestaan uit een dicht spinsel van vervellingshuidjes, met (brand)haren en uitwerpselen. Vanuit hun nesten gaan de rupsen 's nachts in processie op zoek naar voedsel: de eikenbladeren. Zichtbaar gevolg zijn kaalgevreten eikenbomen.

In welke stadia komt de eikenprocessierups voor? De eikenprocessierups is de larve van de nachtvlinder die haar eitjes in de maand augustus in de toppen van de eikenbomen legt. De eitjes overwinteren daar. Eind april of begin mei komen de rupsen uit de eitjes. Dan ondergaan de rupsen een vijftal vervellingen, waarna ze in juli volgroeid zijn. Vervolgens verpoppen de rupsen zich in juli tot vlinder. Van eind juli tot eind augustus vliegen de vlinders uit (5 tot 20 km verder), ondertussen zetten de vrouwtjesvlinders hun eitjes af, waaruit volgend voorjaar weer jonge rupsen komen.

Wanneer verschijnen de brandharen?
Het venijn van de eikenprocessierups schuilt in de aanwezigheid van de vele microscopisch kleine brandharen op de rups, die in de maanden april/mei vanaf het derde larvale stadium naast de normale beharing verschijnen en die een actief verdedigingsmechanisme voor de soort vormen.

Hoeveel brandharen heeft een rups?
Een volgroeide rups heeft 700.000 tot 1 miljoen brandharen.

Hoe groot zijn de brandharen van de rupsen?
De brandharen zijn ongeveer 2 tot 3 millimeter lang.

Hoe zien de brandharen er uit?
De brandharen hebben een pijlvorm met weerhaakjes, die gemakkelijk de oppervlakkige lagen van de huid, ogen en bovenste luchtwegen kunnen binnendringen.

Kunnen de eitjes overleven?
Wanneer de eitjes in augustus hoog in de boom afgezet worden door de nachtvlinder worden ze bedekt met een bruine kitlaag vermengd met haren van het achterlijf. Op deze wijze zijn ze goed gecamoufleerd en nauwelijks van de schors te onderscheiden. Hoe zachter de winter vervolgens is, des te groter de kans dat de eitjes de winterperiode overleven en er in het voorjaar rupsen te voorschijn komen.

Waar leven de rupsen van?
Ongeveer gelijktijdig met het uitlopen van de eikenbladeren komen de rupsen te voorschijn. Deze eikenbladeren zijn hun belangrijkste en enigste voedingsbron. Bij een gebrek aan voedsel kan het voorkomen dat ze hun voedsel zoeken bij andere boomsoorten zoals de berk, beuk en Amerikaanse vogelkers.

Hebben de rupsen natuurlijke vijanden?
In het algemeen worden de rupsen in Nederland tot dusverre niet in hun bestaan of overleven bedreigd. De natuurlijke vijanden van de rupsen, sluipwespen en -vliegen, kunnen zich onvoldoende ontwikkelen. Ook de grote poppenrover, een keversoort, die leeft van de verpopte larven, is in Nederland zeldzaam.

In welke gebieden van Nederland komt de eikenprocessierups voor? Vanaf 1990 heeft de rups zich gevestigd in Nederland. In het verleden kwam de eikenprocessierups in Nederland met name voor in het zuiden van Noord-Brabant en het aangrenzende deel van Limburg. De laatste tijd is door diverse deskundigen vastgesteld dat het verspreidingsgebied zich buiten de grenzen van Noord-Brabant bevindt, namelijk tot in Gelderland en in grote delen van Noord- en Midden-Limburg; daarnaast is de eikenprocessierups ook al gesignaleerd in bijvoorbeeld Zeist en Delft.

Zijn er speciale gebieden aan te geven waar de eikenprocessierups zit? Met name in gebieden binnen en buiten de bebouwde kom is de rups in grote getallen aanwezig. Hij wordt vooral gesignaleerd in zomereiken langs lanen in steden en dorpen, erfbeplantingen op campings en op landgoederen in bosrijke omgeving. In bosgebieden zelf wordt de rups ook waargenomen, maar hier lijkt er een biologisch evenwicht te bestaan met zijn natuurlijke vijanden (de sluipwesp, sluipvlieg en de poppenrover). Hierdoor leidt de eikenprocessierups in bosgebieden nauwelijks tot problemen.

Is de eikenprocessierups gevaarlijk voor mensen? Vanaf het derde vervellingstadium (half mei en begin juni) ontwikkelen de rupsen naast de normale witte haren ook de karakteristieke brandharen. Deze brandharen zijn een actief verdedigingsmechanisme van de rups. Het zijn juist deze brandharen die gezondheidsrisico's voor mensen met zich mee kunnen brengen. Wanneer contact met deze brandharen optreedt kunnen gezondheidsklachten als jeuk, huiduitslag, irritatie aan de ogen of aan luchtwegen ontstaan.

Hoe kan iemand in contact komen met de brandharen? De brandharen worden bij een ongewenste aanraking actief "afgeschoten" door de rups. Tevens kunnen de haren vanuit de nesten passief met de wind worden meegevoerd of door trillingen van verkeer vrijkomen en verder verspreid worden. Ook eenmaal met brandharen besmette kleren of een tent kan een bron van overdracht van deze haren naar mensen zijn.

In welke maanden verschijnen de brandharen van de eikenprocessierups en wanneer leveren ze overlast en hinder op voor de mens? Wanneer de rupsen volgroeien, in de periode van half mei tot eind juni, ontwikkelen ze brandharen. Deze brandharen zijn over het gehele lijf aanwezig. De vrijkomende brandharen kunnen tot overlast in de directe omgeving leiden. In de maanden juni, juli en augustus kunnen de brandharen uit de nesten veel ongemak opleveren voor de mens.

Hoe lang blijven de brandharen actief?
Proefondervinderlijk is gebleken dat de brandharen na 6 tot 8 jaar nog steeds hun karakteristieke vorm en activiteit hebben behouden. Op plaatsen waar dus in voorafgaande jaren processierupsen aanwezig waren en waar deze nu niet meer voorkomen, kunnen de brandharen echter nog geruime tijd voor ongemak zorgen.

Welke gezondheidsklachten kunnen de brandharen veroorzaken? Na direct contact met de brandharen kan binnen 8 uur een rode pijnlijke huiduitslag met hevig jeuk ontstaan, die zich kenmerkt door bultjes, pukkeltjes of met vochtgevulde blaasjes die kunnen gaan ontsteken. Vaak ontstaan deze reacties op de onbedekte huid, maar door versleping met bijvoorbeeld zweet kan dit ook plaatsvinden op de bedekte huid.
Als er brandharen in de ogen terechtkomen, kunnen zij binnen 1 tot 4 uur een heftige reactie geven van het oogbindvlies en/of hoornvlies met zwelling, roodheid en jeuk en in sommige gevallen met ontstekingen.
Na inademing kunnen brandharen ook irritatie of ontsteking geven van het slijmvlies van de bovenste luchtwegen (neus, keel en bovenste gedeelte luchtpijp). De klachten lijken op een neusverkoudheid. Tevens kunnen mensen ook klagen over pijn in de keel en eventuele slikstoornissen, in sommige gevallen is er sprake van kortademigheid. Daarnaast kunnen er zich algemene klachten voordoen, zoals braken, duizeligheid, koorts, algehele malaise.
Tenslotte zijn er een aantal indirecte gevolgen merkbaar, zoals vermindering van het woon- of recreatiegenot; mensen kunnen namelijk beperkt worden in hun bewegingsvrijheid.

Zijn er risicogroepen aan te geven?
Er zijn geen duidelijke risicogroepen aan te geven. De reactie als gevolg van contact met de brandharen kan van persoon tot persoon variëren. Patiënten die reeds bekend zijn met astmatische klachten zullen, doordat zij reeds gevoelige luchtwegen hebben, waarschijnlijk eerder en sterker reageren. Mensen die beroepsmatig betrokken zijn bij het beheersen van de overlast lopen wel meer kans dat zij in contact komen met de brandharen. Hetzelfde geldt voor kinderen, die door hun speelgedrag en omdat zij dicht bij de grond zitten eerder in aanraking zullen komen met de brandharen.

Kan men als de brandharen in de ogen terechtkomen blind worden? In zeldzame gevallen kan het gebeuren dat de brandharen, zonder aanvankelijk verschijnselen te geven, de diepere slijmvlieslagen van het oog binnendringen. Dit kan een knobbelvormige ontsteking geven. Zolang de brandhaar blijft zitten, zullen de klachten blijven bestaan. Wanneer deze brandhaar niet operatief verwijderd wordt, kan een eventuele blindheid ontstaan.

Kun je allergisch worden voor de brandharen van de eikenprocessierups? De reacties die optreden na bloostelling aan de brandharen lijken op een allergie. Uit bloedonderzoek blijkt echter dat er geen specifieke afweerreactie plaats vindt. De optredende verschijnselen worden daarom ook wel pseudo-allergische reacties genoemd.

Als men eenmaal met de brandharen in contact is gekomen, zijn dan bij een volgend contact met de brandharen de klachten sterker? Uit ervaring is bekend dat bij hernieuwd contact met de brandharen of bij blootstelling die onderhouden wordt (bijvoorbeeld door het dragen van besmette kleding), dit vaak een veel sterkere reactie en klachten geeft.

Moet men naar de dokter als men klachten heeft? In het algemeen verdwijnen de klachten binnen enkele dagen tot weken spontaan. Bij ernstige klachten is het wel verstandig contact op te nemen met de huisarts.

Zijn er medicijnen voor het tegengaan van de klachten? Bij lichte symptomen zijn geen medicijnen nodig. Bij hevige jeuk kunnen anti-jeukmiddelen, zoals een crème op basis van kamfer of menthol verlichting geven. Deze middelen zijn gewoon bij de apotheek of drogist verkrijgbaar. Indien de lokale effecten zeer ernstig zijn kan door de huisarts overwogen worden een ontstekingsremmende zalf voor te schrijven of antihistaminica.

Wat kan men zelf doen om de klachten te verlichten? Om verdere verspreiding van de brandharen over het lichaam te voorkomen en om de ontstekingsreactie tegen te gaan is het zeer belangrijk de huid goed te wassen en de ogen goed te spoelen met water. Direct na de bloostelling kan het zinvol zijn de huid met plakband te strippen, dit om zo alle brandharen te verwijderen.

Als kleren onder de brandharen zitten, wat moet men dan doen? De brandharen zijn moeilijk uit de kleding te verwijderen. Om herhaalde blootstelling te voorkomen is dit verwijderen van de haren uit de kleding echter wel noodzakelijk. De kleding dient daarom zeer grondig met water en zeep gereinigd te worden, zeker wanneer men weet dat men in een belast gebied is geweest en men overlast van de brandharen heeft ondervonden.

Moet ik verhuizen als in mijn omgeving de eikenbomen besmet zijn met de eikenprocessierups?
U hoeft niet te verhuizen indien de eikenprocessierups in uw woonomgeving voorkomt. U dient met name in de periode half mei tot eind september wel rekening te houden met de risico's die de brandharen met zich meebrengen. Speciale aandacht moet uitgaan naar nesten of besmette bomen in de nabijheid van ramen in de woning. Men moet trachten te voorkomen dat brandharen of nesten de woning binnenwaaien.

Kan ik blijven kamperen in besmet gebied?
U kunt blijven kamperen, maar dient wel rekening te houden met de risico's. Plaats uw tent niet direct onder bomen, waarin de eikenprocessierups aanwezig is. De kans is anders groot dat uw tent besmet raakt. Stel uzelf eventueel vooraf op de hoogte van de actuele situatie door contact op te nemen met de beheerder of de gemeente.

Kan ik naar het bos gaan in een besmet gebied?
Zorg bij een bezoek aan een gebied waar de rups voorkomt voor een goed bedekking van de hals, armen en benen en ga ook niet op de grond zitten.

Kan ik de was buiten hangen in een besmet gebied? Dit is niet verstandig, de kans is aanwezig dat uw was besmet raakt met brandharen.

Kan ik buiten geteelde groenten in een besmet gebied eten? De brandharen die op de groenten terechtkomen waaien gemakkelijk van de bladeren af of worden er gemakkelijk door de regen vanaf gespoeld. Indien de groenten dus goed gewassen worden, behoeft het eten van groenten uit besmet gebied geen probleem op te leveren.

Kan ik onder eikenbomen met de eikenprocessierups fietsen of picknicken?
U dient rekening te houden met de risico's. Zorg minimaal voor een bedekking van armen, hals en benen. Ga daarnaast niet direct op de grond of in de berm zitten, maak in ieder geval gebruik van kleden. Het is verstandig uzelf op de hoogte te stellen van de situatie. Kies, indien noodzakelijk en mogelijk, een alternatieve route of locatie.

Lopen dieren ook risico's?
Honden lopen risico's met name wanneer zij in de bermen aan nesten snuffelen of deze in hun bek nemen. Houd u hond dus goed in de gaten en/of aangelijnd. Ook voor koeien geldt dat voorkomen moet worden dat zij aan de nesten kunnen zitten of deze in hun bek kunnen nemen.

Wat doet de gemeente aan het probleem?
Op plaatsen waar veel ongemak is, probeert men vroegtijdig op milieuvriendelijke wijze de plaag te bestrijden. Afhankelijk of de bomen van gemeente, provincie of rijkswaterstaat zijn, is een van genoemde partijen verantwoordelijk voor het beheersen en bestrijden van de problematiek.

Hoe wordt het probleem aangepakt?
In een vroeg stadium van de plaag, in de eerste larvale stadia van de rups, kan afhankelijk van de lokale omstandigheden, gebruik worden gemaakt van biologische bestrijdingsmiddelen, die verspoten moeten worden. In een later stadium kunnen door middel van een soort stofzuiger de rupsen en nesten opgezogen worden en/of op korte afstand weggebrand worden. Degene die de rupsen bestrijden moeten zich zelf wel goed beschermen tegen direct contact met de brandharen door adequate persoonlijke beschermingsmiddelen te gebruiken. Hiermee wordt bedoeld rubberen handschoenen, laarzen, een overall die bij de onderarmen en enkels is af te sluiten en een volgelaatsmasker.

Wat kan ik zelf doen om ongemak te voorkomen?
Probeer direct contact met de rupsen, (oude) brandharen en spinselnesten zoveel mogelijk te vermijden. Bedek hals, armen en benen en ga niet in de berm zitten. Probeer kinderen te attenderen op het gevaar van de rups. Indien een andere route genomen kan worden, waar geen met door rupsen besmette eikenbomen staan, dan verdient dit de voorkeur.

Wat kan ik zelf doen als eikenbomen in de mijn tuin besmet zijn met de eikenprocessierups?
Bent u eigenaar van de boom, dan bent u in principe zelf verantwoordelijk voor de bestrijding. Echter, het zelf bestrijden van de rupsen door particulieren wordt, zeker wanneer het ondeskundig gebeurt, afgeraden. Geadviseerd wordt daarom om contact op te nemen met uw gemeente en hen (tegen een kleine vergoeding) te verzoeken de rupsen in uw tuin te bestrijden.

Als ik de nesten er zelf uit willen halen, wat moet ik dan doen? Indien u de nesten er toch zelf uit wilt halen is het gebruik van goede persoonlijke beschermingsmiddelen een absoluut vereiste. Dit betekent het dragen van een goed sluitende overall, een stofmasker en
-bril, handschoenen en laarzen. Tevens moet u gebruik maken van goede ladders, daar de rupsen en nesten vaak hoog in de bomen zitten.

Waar kan ik terecht voor meer informatie?
Voor algemene informatie kunt u terecht bij het Bureau Medische Milieukunde GGD-en Brabant/Zeeland via telefoonnummer 076-5282238. Bij gezondheidsspecifieke vragen kunt u contact opnemen met uw lokale GGD. Kijk in het telefoonboek of op www.ggd.nl voor de gegevens van de desbetreffende GGD.
Voor nadere informatie over bestrijding en aanpak van overlast kunt u terecht bij uw gemeente.
Meer informatie over de toepassing van de verschillende bestrijdingsmethodieken kunt u vinden bij de Plantenziektenkundige Dienst te Wageningen, telefoonnummer 0317-496911. Laatst gewijzigd op 20/07/2004

dinsdag 20 juli 2004