Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen

Persbericht

Rijswijk, 12 juli 2004

Jaarverslag CBR: slagingspercentages scherp gedaald

Rijexamenkandidaten bereiden zich slecht voor op de theorie

Slechts vijftien procent van de kandidaten bereidt zich op de beste manier via de rijschool voor op het theorie-examen voor het rijbewijs en bromfietscertificaat. Dit blijkt uit een onderzoek dat het CBR de afgelopen drie weken heeft gehouden onder tweeënhalfduizend kandidaten, direct na hun theorie-examen motor, personenauto of bromfiets. Jaarlijks legt ruim een half miljoen kandidaten één van die theorie-examens af. 44 procent van de aspirant-bestuurders bereidt zich daarop met een boek voor, 27 procent met een cd-rom en 14 procent via websites.

Het CBR vindt de uitslag teleurstellend. Sinds november 2002 zijn in de theorie-examens open en meerkeuzevragen opgenomen om het verkeersinzicht van nieuwe rijbewijsbezitters te verhogen. Het examen werd moeilijker in het belang van de verkeersveiligheid.

Het CBR verwachtte dat een groeiend aantal leerlingen vanwege het zwaardere examen theorielessen bij een rijschool zou gaan volgen. De achtergrondinformatie van instructeurs bevordert immers het verkeersinzicht en verhoogt de slaagkans. Maar het overgrote deel van de aanstaande rijbewijsbezitters is minder effectieve middelen blijven gebruiken zoals boeken, cd-roms en websites. De slagings-percentages voor de theorie-examens zijn het afgelopen jaar dan ook afgenomen.

Jaarverslag

Uit het jaarverslag 2003, dat het CBR vandaag heeft gepubliceerd, blijkt dat de slagingspercentages voor de theorie-examens zijn gedaald van 56,3 naar 51. De motorkandidaten spanden de kroon met een daling van elf procent.Het Deze cijfers steken schril af bij de slagingspercentages van de middelbare scholen , aldus algemeen directeur Ferry Meijer van het CBR. En dat terwijl het om dezelfde doelgroep gaat.

Bij de praktijkexamens waren de slagingspercentages in 2003 bemoedigender dan bij de theorie. Voor het eerst in de geschiedenis was het slagingspercentage bij de eerste examens hoger dan bij de herexamens. Dat komt voor een deel voor rekening van de website met slagingspercentages van rijscholen, www.rijschoolgegevens.nl. Steeds meer aspirant-rijbewijsbezitters kiezen via deze website voor een rijschool met een bovengemiddeld slagingspercentage.

Alcohol

Uit het jaarverslag blijkt verder dat het CBR vorig jaar meer bestuurders dan ooit vanwege alcoholmisbruik tot een EMA-cursus of medisch onderzoek heeft verplicht (EMA = Educatieve Maatregel Alcohol en verkeer). Dat was te danken aan het toenemend aantal verwijzingen door de politie. De zogeheten vorderingsprocedures bij alcohol stegen met zeventien procent tot 13.867.

Het aantal ongeldig verklaarde rijbewijzen nam met 23 procent toe tot 5.890. Hiervan was zestig procent het gevolg van alcoholmisbruik en 24 procent van gebrek aan medewerking aan de EMA-cursus.

n Notitie voor de redactie: bijgaand vindt u het CBR-jaarverslag over 2003.

n Voor nadere informatie (uitsluitend voor de redactie):

Hans Fontijn, Hoofd In- en Externe Betrekkingen, telefoon (070) 39 88 170 of 06-55 140 810.

J a a r ve r s l a g 2 0 0 3

Lijn brengen in verkeersveiligheid
I n h o u d

Deel een, Jaarverslag 2003 5
1 20 03 in het kort 6
2 Kerncijfers en examenresultaten 10
3 Financiële resultaten 12
4 Rijvaardigheid 14
>> Examens voor de motor, de personenauto en de bromfiets >> Slagingspercentage
>> Examens voor de beroepschauffeur
>> Nader onderzoek naar de rijvaardigheid
>> Theorie-examens voor de luchtvaart
5 Medische rijgeschiktheid 22
>> Praktische rijgeschiktheid
>> Ontwikkelingen
6 Vorderingen 26
>> Onderzoeken
>> EMA-cursussen 3
>> Bezwaar en beroep
7 Activiteiten in de regio's 28
>> Tussentijdse toets
>> Samenwerken met opleiders
>> Kwaliteit van de dienstverlening
>> Maatschappelijke contacten
>> Innovatie
8 De rijschoolbranche 32
9 Ontwikkeling en onderzoek 34
>> Examens
>> Innovatie
>> Ontwikkelingen in wetten en regels
10 Public relations en voorlichting 38
>> Campagnes
>> Internet
>> Voorlichting en public relations
>> Media
11 Internationaal 42
>> Rijopleiding
>> Permanente educatie
>> Uitwisseling
>> Adviezen
12 Sociaal beleid 44
>> Gezondheid en tevredenheid
>> CAO
>> Opleiding en ontwikkeling
>> Arbobeleid
13 Ondernemingsraad 47
14 Raad van Toezicht 48
Deel twee, Lijn brengen in verkeersveiligheid 49
TNO in Delft ontwikkelt momenteel een flexibel systeem van adviezen en verboden boven de weg. Die worden nu nog op vaste borden naast de weg gemeld. In de proefopstelling worden verkeersregels aangepast aan de situatie ter plaatse. J a a r ve r s l a g 2 0 0 3

deel een
1 2 0 0 3 i n h e t ko r t
De activiteiten van het CBR in 2003 stonden in het teken van de toetreding In het verslagjaar werden tendenzen die het CBR eerder aankondigde steeds duidelijker
tot nieuwe markten en verdere groei van het kwaliteitsbewustzijn. Het zichtbaar:
beleid stond in het teken van: 1. De grens tussen rijopleiding en -examen is langzaam aan het vervagen. Beide activitei-
>> het ontwikkelen van specialismen om de solide bedrijfseconomische ten zullen niet in één hand komen, maar
basis te continueren en het imago van de organisatie als geheel verder taken zullen hoe langer hoe meer worden uitgewisseld. De ontwikkeling van de
te verbeteren;
`Rijopleiding in Stappen', waar zowel
>> een hoge mate van innovatie, klantgerichtheid en efficiency om de instructeurs als examinatoren toetsen afnemen, is daar een voorbeeld van.
6 positie voor de komende jaren te verankeren;
2. Verkeersveiligheid en mobiliteit
>> inspelen op behoeften en ontwikkelingen in en buiten Nederland op komen steeds meer in het T
R brandpunt van de
O het gebied van verkeer, verkeersveiligheid, verkeerseducatie en vervoer;
>> verdere versterking van de kwaliteit van de
dienstverlening;
03 IN HET K
20 >> gericht activiteiten verwerven die overeen-
stemmen met de bedrijfsdoelstellingen;
>> contacten en overleg intensiveren met
overheden en politiek, alsmede met binnen-
en buitenlandse organisaties.
maatschappelijke belangstelling te staan. De betrok- Bij de praktijkexamens voor de personenauto kenheid van de media en de publieke opinie neemt en de motor was de daling met respectievelijk zienderogen toe. Ook op de politieke agenda komen tien en veertien procent veel duidelijker. deze onderwerpen steeds hoger te staan. Omdat het aantal achttienjarigen stabiel blijft, 3. Het gewicht van de Europese Unie (EU) in de verkeers- verwacht het CBR vroeg of laat een inhaalslag. politiek neemt verder toe. Het belang van afstemming van wetten en regels in de EU gaat in de landelijke Slagingspercentages politiek een steeds belangrijkere rol spelen. De publica- Bij de praktijkexamens voor de personenauto tie van de laatste Europese richtlijn en de effecten op en de motor was het slagingspercentage bij de de Nederlandse verkeerspraktijk zijn daarvan een eerste examens voor het eerst in de geschiede- duidelijke illustratie. nis hoger dan bij de herexamens. Dat kwam 7
mede door het toenemend gebruik van de
In het licht van deze ontwikkelingen zal het CBR zich de website met slagingspercentages van rijscho- T komende jaren als kennisinstituut steeds meer manifeste- len. Hierdoor meldt de consument zich steeds R O
ren op het Europese terrein voor verkeersveiligheid en vaker bij rijscholen die een grotere slaagkans duurzame mobiliteit. bieden. Daarnaast droegen de kwaliteitsverbe- tering in de branche van de laatste jaren en de
Examens tussentijdse toets bij aan de opmars van het Het aantal aanvragen voor examens vertoonde in 2003 slagingspercentage. Als de nieuwe Rijoplei- 03 IN HET K
over de hele linie een daling. Dat was het gevolg van ding in Stappen vaste grond onder de voeten 20 de economische recessie. Achttienjarigen stelden krijgt, wordt een verdere stijging van het hun opleiding uit of verdeelden de rijlessen over een percentage verwacht. langere periode.
Met uitzondering van de categorie beroeps-
Het aantal theorie-examens nam met één chauffeurs daalden de slagingspercentages bij procent af. Dat de daling beperkt bleef, was de theorie-examens. De motorkandidaten het gevolg van de invoering van open en spanden de kroon met een daling van ruim elf meerkeuzevragen. procent. Over de hele linie viel een daling van 5,3 procent te betreuren die werd veroorzaakt
door de toevoeging van open en meerkeuze-
vragen.
Voorbereiding met een boek of cd-rom is niet
meer genoeg, nu theorie-examens steeds
nadrukkelijker inzicht meten in plaats van
feitenkennis. Een theorie-opleiding bij de
rijschool is dus noodzakelijk voor een gerede
Sinds 1 april 2004 bestaat het motorexamen slaagkans. uit twee aparte examens: voertuigbeheersing
en verkeersdeelneming.
Beroepschauffeurs niet zozeer op toenemend alcoholgebruik De divisie CCV realiseerde met de examenorganisaties EVL (onderzoek wijst op het tegenovergestelde), en Logex een samenwerkingsverband in Het Examenhuis, maar op een grotere pakkans en een steeds waardoor nagenoeg alle examens voor beroepschauffeurs consequentere verwijzing van de politie naar in Nederland onder één paraplu zijn gekomen. Daar mag het CBR. een belangrijke verbetering in de kwaliteit en afhandeling Het aantal rijbewijzen dat moest worden inge- van de examens van worden verwacht. trokken, nam met 23 procent toe. En ook hier was alcohol met zestig procent de grootste
In deze branche viel ook het voornemen van minister Peijs boosdoener. De verontrusting van het afgelo- op om in 2004 een verplicht taxi-examen in te voeren. pen jaar bij de Tweede Kamer is, gezien deze cijfers, alleszins begrijpelijk. Want ook het
8
Klachten aantal EMA-cursussen ­bedoeld voor de `lich- Bij de examendivisies werden op ruim twee miljoen klant- tere' gevallen van alcoholmisbruik­ nam met T
R contacten 338 klachten ingediend, veertien minder dan in zestien procent fors toe. O
2002. Het merendeel betrof de examenuitslag. In negen- tien procent van de gevallen kreeg de klager geheel of ten Rijopleiding in Stappen dele gelijk. Een belangrijke stap vooruit werd gezet met de Rijopleiding in Stappen (RIS), vooral wat
Bij De Nationale Ombudsman werden drie klachten betreft het draagvlak voor de nieuwe modulai- 03 IN HET K
behandeld. Bij alle drie werd geoordeeld dat het CBR re opleiding. Een conflictueus jaar werd door 20
"behoorlijk had gehandeld". De klachten betroffen de de rijschool- en opleidingsbranche en het CBR uitslag van een theorie-examen, een aanvraag voor een afgesloten met het gedeelde streven de nieu- verklaring van geschiktheid en de uitslag van een we opleiding gezamenlijk uit te bouwen. praktijkexamen voor de motor.
Tussentijdse toets
Medisch geschikt Voor het vierde jaar op rij nam het aantal Ook het aantal medische Verklaringen van geschiktheid tussentijdse toetsen toe, dit keer met vijftien nam door de recessie af en eindigde zes procent lager dan procent. Van deze rijproef ter voorbereiding in 2002. op het praktijkexamen maakte ruim één op
de drie kandidaten gebruik. Hun slagingsper-
Beter nieuws was de instelling van de leerstoel Verkeers- centage bij de eerste examenpoging lag in geneeskunde en -neuropsychologie bij de Rijksuniversiteit 2003 bijna vijftien procent hoger dan bij de Groningen, waarmee het CBR de wetenschappelijke basis overige kandidaten. voor medische voorschriften hoopt te verstevigen.
Publicatie slagingspercentages
Het aantal onderzoeken naar de rijgeschiktheid en rijvaar- Met administratiekantoren die voor rijscholen digheid van de divisie Vorderingen nam opnieuw toe; kandidaten aanleveren bij het CBR werden dit keer met 8,4 procent. In meer dan driekwart van de afspraken gemaakt over de herkenbaarheid. gevallen ging het om alcoholmisbruik. De stijging duidt De kandidaten zullen voortaan met naam en Matrixborden worden steeds intensiever gebruikt om niet alleen maximum- snelheden aan te geven, maar ook om files te melden en weggebruikers te herinneren aan de alcohollimiet en het gordelgebruik.

9
T
R
O
03 IN HET K
inschrijvingsnummer van de rijschool worden Lijn in verkeersveiligheid 20 gemeld bij het CBR. Zo wordt ongewenste De afgelopen jaren is een groot aantal voorstellen ter beïnvloeding van de slagingspercentages verbetering van de verkeersveiligheid ontwikkeld die voorkomen. De publicatie op www.rijschool- binnenkort zullen worden uitgevoerd. Om voldoende gegevens.nl blijft daardoor voor de consument draagvlak voor de vernieuwingen te garanderen, pleit het betrouwbaar. CBR in deel twee van dit jaarverslag voor een gedoseerde, Ook aan administratieve trucs om het percen- gecoördineerde en goed gecommuniceerde uitvoering. tage gunstig te beïnvloeden kwam na gesprek-
ken met een aantal rijscholen een einde. Rijswijk, juli 2004 Internationaal De directie:
Buiten de landsgrenzen leverde het CBR een » de heer J.P. Vaessen, algemeen directeur tot 01.06.2004 substantiële bijdrage aan de harmonisering » de heer mr. F.C.A. Meijer, algemeen directeur vanaf van de wetten en regels. Aanstaande lidstaten 01.06.2004 van de Europese Unie kregen ondersteuning » de heer R.A. van Walree, directeur financiën en bij de professionalisering van de rijexamens. economische zaken, vanaf 01.12.2003 En op medisch en examengebied werd deel- » mevrouw V.A. Bergkamp, adjunct-directeur. genomen aan projecten om de kwaliteit van
de rijopleiding en de permanente educatie in
de Europese Unie verder te verbeteren.
2 Ke r n c i j f e r s
e n ex a m e n r e s u l t a t e n
Aantallen en resultaten van theorie- en praktijkexamens 20 03 20 02
Aantal Aantal Slagings- Aantal Aantal Slagings-
afgenomen voldoende percentage afgenomen voldoende percentage Theorie
Categorie
A 57.121 29.813 52,2 54.595 35.416 64,9
B 410.779 202.680 49,3 423.192 234.762 55,5
CCV 74.731 55.890 74,8 69.053 50.080 72,5
Bromfiets 122.397 51.096 41,8 126.207 58.861 46,6
Subtotaal 665.028 339.479 51,0 673.047 379.119 56,3 Praktijk
10 Categorie
A Eerste examen 28.402 19.174 67,5 32.757 21.530 65,7 Herexamen 13.402 8.878 66,2 15.798 10.250 64,9
Totaal 41.804 28.052 67,1 48.555 31.780 65,5
TEN
A
T
B Eerste examen 188.835 87.615 46,4 206.438 91.158 44,2 Herexamen 193.915 87.973 45,4 220.692 99.146 44,9
Totaal 382.750 175.588 45,9 427.130 190.304 44,6
C Eerste examen 11.397 6.967 61,1 10.892 6.747 61,9 Herexamen 6.105 3.816 62,5 6.229 3.864 62,0
Totaal 17.502 10.783 61,6 17.121 10.611 62,0
D Eerste examen 1.235 815 66,0 1.091 724 66,4
Herexamen 513 327 63,7 516 332 64,3
Totaal 1.748 1.142 65,3 1.607 1.056 65,7
BE Eerste examen 21.468 15.783 73,5 19.152 13.985 73,0 Herexamen 5.992 4.334 72,3 5.623 4.112 73,1
KERNCIJFERS EN EXAMENRESUL Totaal 27.460 20.117 73,3 24.775 18.097 73,1 VRP*, CE & DE
Eerste examen 7.229 4.802 66,4 7.577 5.066 66,9
Herexamen 3.290 2.104 64,0 3.557 2.234 62,8
Totaal 10.519 6.906 65,7 11.134 7.300 65,6
Subtotaal
Eerste examen 258.566 135.156 52,3 277.907 139.210 50,1 Herexamen 223.217 107.432 48,1 252.415 119.938 47,5 Totaal 481.783 242.588 50,4 530.322 259.148 48,9
Niet afgenomen** 7.948 9.391
Totaal 489.731 539.713
Overige aantallen

20 03 20 02

Tussentijdse toetsen 64.323 55.782
BNOR-praktijkexamens 40.876 41.209
» Nader onderzoeken 28.884 29.261
» Versneld bijzondere examens
t.b.v. omwisseling buitenlands rijbewijs 11.992 11.948 » Tussentijdse toets voor het nader onderzoek 4.392 3.384 11 Geneeskundige verklaringen 445.121 473.866
TEN
Vorderingen 15.986 14.195 A
T
» Onderzoeken 6.869 6.334
» EMA-cursussen 9.117 7.861
Totale omzet (in miljoen euro's) 89,4 90,7
Aantal medewerkers nominaal (op fulltime basis) 1.055,1 1.069,0 Aantal ingeschreven actieve rijscholen*** 5.017 4.900 Aantal ingeschreven opgevoerde rijscholen 401 289
Aantal ingeschreven afgevoerde rijscholen 284 335
KERNCIJFERS EN EXAMENRESUL

* VRP = Vakrijproef

** Aangevraagde en betaalde examens die niet zijn afgenomen, bijvoorbeeld wegens verzuimen.

*** Peildatum: tweede kwartaal 2003.
3 F i n a n c i ë l e r e s u l t a t e n
Geconsolideerde balans per 31 december 20 03 (x 1.0 0 0) (na bestemming resultaat) 20 03 20 02
Activa
Vaste activa
Materiële vaste Activa
Bedrijfsgebouwen en -terreinen 28.356 28.861
Inventarissen en machines 5.890 5.668
34.246 34.529
Financiële vaste activa
Deelneming 42 53
Geldleningen 4.895 5.121
4.937 5.174
39.183 39.703
Vlottende activa
12
Onderhanden werk (207) 1.559
Debiteuren 3.674 2.925
Belastingen en sociale premies 547 596
TEN Overige vorderingen 4.931 1.081
A
T Overlopende activa 2.583 2.508
Effecten 2.881 3.289
Liquide middelen 7.210 14.261
21.619 26.219
Totaal activa 60.802 65.922
Passiva
Eigen vermogen private middelen 14.886 15.474
FINANCIËLE RESUL Aandeel derden (178) (130)
Egalisatiereserve publieke middelen 2.309 635
Groepsvermogen 17.017 15.979
Voorzieningen
Groot onderhoud 3.219 2.899
Sociale voorzieningen 31 51
Herstructurering organisatie 3.032 3.427
6.282 6.377
Langlopende schulden 930 1.316
Kortlopende schulden
Vooruit ontvangen inschrijfgelden 9.470 13.204
Crediteuren 2.106 2.259
Belastingen 2.905 2.120
Overige schulden 10.273 10.293
Overlopende passiva 11.819 14.374
36.573 42.250
Totaal passiva 60.802 65.922
Geconsolideerde resultatenrekening over 20 03 ( 1.0 0 0)

20 03 % 20 02 %
Praktijkexamens 43.348 48,5 44.670 49,3
Theorie-examens 18.565 20,8 18.073 19,9
Verklaringen van geschiktheid 6.834 7,6 7.064 7,8
Vorderingen 9.783 10,9 7.656 8,4
Overige opbrengsten 2.253 2,5 4.177 4,6
Opbrengst projecten 13.010 14,6 11.225 12,4
Totaal bruto opbrengsten 93.793 104,9 92.865 102,4 Af: uitbestede werkzaamheden 4.378 4,9 2.193 2,4 13 Bedrijfsopbrengsten 89.415 100,0 90.672 100,0
Personeelskosten 63.798 71,4 64.288 70,9 TEN
A
Afschrijving materiële vaste activa 2.968 3,3 2.465 2,7 T Overige bedrijfskosten 22.471 25,1 23.693 26,1
Totaal kosten 89.237 99,8 90.446 99,7
Bedrijfsresultaat 178 0,2 226 0,3
Interest en soortgelijke baten en lasten 426 0,5 (25) (0,1) Resultaat deelneming (12) 0,0 - 0,0 FINANCIËLE RESUL Resultaat vóór belastingen 592 0,7 201 0,2
Belastingen - 0,0 (44) 0,0
Resultaat na belastingen 592 0,7 157 0,2
Aandeel derden 48 0,0 49 0,0
Resultaat boekjaar 640 0,7 206 0,2
( ) = negatief
4 R i j va a r d i g h e i d
Examens voor de motor (A), de
De hoofdtaken van de publieke tak van het CBR zijn de beoor- personenauto (B) en de bromfiets
deling van de rijvaardigheid, de medische rijgeschiktheid en de Theorie-examens
vakbekwaamheid van beroepschauffeurs. Over de hele linie is in 2003 één procent theorie-examens minder afgelegd dan het jaar daarvoor: 665.028 tegen De Verklaringen van rijvaardigheid en vakbekwaamheid worden 673.047. Dat de daling ondanks de economische recessie afgegeven door de examinator, de Verklaringen van geschiktheid beperkt bleef, was het gevolg van de invoering van open en meerkeuzevragen. Daardoor daalde het
door de medisch adviseur van het CBR. Deze documenten zijn slagingspercentage tijdelijk en nam het aantal herexa- onmisbaar voor iedereen die op het gemeentehuis een rijbewijs mens navenant toe. Alleen bij de categorie aanstaande beroepschauffeurs steeg het aantal theorie-examens. 14 wil aanvragen.
AARDIGHEID
RIJV
Met zijafscherming van vrachtwagens wordt voorkomen, dat met name fietsers onverhoopt onder de wielen komen.
Relatie tussen aantallen praktijkexamens categorie A en percentages geslaagden

Aantallen Percentage geslaagden
68
70000
60000 67
% geslaagden
herexamens
66
50000
% geslaagden
eerste examens
40000 65
64
30000
63
20000
Afgenomen
herexamens
62
10000
Afgenomen
eerste examens
61
0
1998 1999 2000 2001 2002 2003
Praktijkexamens
Het aantal afgenomen examens voor de perso-
nenauto daalde in 2003 met tien procent naar
Relatie tussen aantallen praktijkexamens categorie B en percentages geslaagden 15 382.750. Het aantal motorexamens nam met
Aantallen Percentage geslaagden
500000 46 veertien procent af tot 41.804. De daling werd bij beide examens vooral veroorzaakt door de
450000 45
tegenvallende economie. De consument
400000 44 % geslaagden
herexamens begon later met rijlessen en smeerde de op- 350000 43
leiding over een langere periode uit.
300000 42 % geslaagden AARDIGHEID
eerste examens Omdat het aantal achttienjarigen de komende 250000 41
jaren stabiel blijft, verwacht het CBR vroeg of
200000 40 RIJV
laat een inhaalslag.
150000 39
Afgenomen Het aantal examens voor de aanhanger (E bij 100000 38 herexamens
B) nam in 2003 met twaalf procent toe. Door
50000 37
Afgenomen het toenemend gebruik van zwaardere aan- 0 36 eerste examens
hangers, zoals caravans, komen combinaties
1998 1999 2000 2001 2002 2003
steeds vaker boven het gewicht dat met een
B-rijbewijs mag worden getrokken.
Slagingspercentage
Bij de praktijkexamens voor de personenauto
werd geschiedenis geschreven. Met 46,4 pro-
cent was het slagingspercentage voor de eer-
ste examens voor het eerst hoger dan voor de
herexamens (45,4 procent). De ommekeer
werd voor een deel veroorzaakt door het
intensieve gebruik dat de consument maakt
van de website met slagingspercentages van
rijscholen, www.rijschoolgegevens.nl. Daar-
naast droegen de kwaliteitsverbetering onder
rijscholen en het toenemend gebruik van de
Slagingspercentages voor A-examen met/zonder tussentijdse toets (TTT)

Percentage geslaagden
80
70
60
tussentijdse toets bij aan de stijging van het 50
slagingspercentage. Sinds de start van de web-
40
site in september 2002 kiezen steeds meer
aspirant-rijbewijsbezitters voor rijscholen met 30 een bovengemiddeld slagingspercentage. 20 Geen TTT Als de Rijopleiding in Stappen (zie hoofdstuk
10
negen) gemeengoed wordt onder rijscholen
Wel TTT
0
en kandidaten, is een verdere stijging van het
2003
slagingspercentage te verwachten.
Praktijkexamen motor
Bij de praktijkexamens voor de motor steeg
het slagingspercentage met 1,8. En net als bij
16 Relatie tussen aantallen praktijkexamens categorie B en percentages geslaagden de B-categorie kwam het slagingspercentage
Aantallen Percentage geslaagden
bij de eerste examens uit boven dat van de 500000 46 herexamens. Een verdere stijging ligt voor de
450000 45
hand, nu het praktijkexamen sinds april 2004
400000 44 % geslaagden
is gesplitst in een examen voertuigbeheersing herexamens 350000 43
en een examen verkeersdeelneming.
300000 42
AARDIGHEID % geslaagden
eerste examens
250000 41
Theorie
RIJV 200000 40
De gestage uitbreiding van het aantal open en
150000 39
meerkeuzevragen leidde tot een gemiddelde Afgenomen 100000 38 herexamens
daling in de slagingspercentages van 5,3 pro-
50000 37
cent. De aanstaande motorrijders spanden Afgenomen 0 36 eerste examens
met 12,7 procent de kroon. Bij de personen-
1998 1999 2000 2001 2002 2003
auto en bromfiets daalden de percentages met
respectievelijk 6,2 en 4,8 procent. Alleen bij
de theorie-examens voor de beroepschauffeur
steeg het, met 2,3 procent.
Kandidaten die zich via een rijschool op het
examen hadden voorbereid, slaagden vaker in
één keer. Maar onder kandidaten die zich met
een boek of cd-rom thuis hadden voorbereid,
daalde het slagingspercentage aanzienlijk.
Met computergestuurde satellietnavigatie kan het
transportbedrijf de chauffeurs volgen.
Examens voor de beroepschauffeur In 2003 heeft de divisie CCV 74.731 theorie- examens afgenomen, tegen 69.053 in 2002.
De divisie CCV van het CBR neemt examens af voor de rijvaar- Het aantal ingedeelde praktijkexamens (C,
digheids- en vakbekwaamheidsdiploma's voor beroeps- D en E: respectievelijk vrachtauto, bus en aanhanger) bleef nagenoeg gelijk: 29.769 in
chauffeurs. De divisie kent een paritair samengestelde raad 2003 tegen 29.862 in 2002.
waarin ondernemersorganisaties (EVO, KNV en TLN) en werk- Het slagingspercentage nam bij de theorie-
nemersorganisaties (CNV en FNV) zitting hebben. De CCV-raad examens toe met 2,3 procent, daalde bij het
is verantwoordelijk voor de inhoudelijke kant van de vak- praktijkexamen voor de vrachtwagen en bus licht met 0,4 procent en bleef bij de aanhan-
bekwaamheidsexamens. Door de samenstelling van de raad is 17 gerexamens vrijwel gelijk.
de invloed van werkgevers en werknemers op het niveau van Examenhuis
de vakbekwaamheid gewaarborgd.
Intensief overleg tussen CCV, EVL en Logex
mondde uit in de oprichting van het Examen-
huis. De samenwerking diende nagenoeg alle
examens voor beroepschauffeurs in Nederland AARDIGHEID te bundelen. EVL en Logex fuseerden voor dat
RIJV
doel; de fusie tussen CCV en de nieuw
gevormde organisatie is voorzien voor 2006.
Gevaarlijke stoffen
In het belang van de veiligheid moeten
chauffeurs die met gevaarlijke stoffen rijden,
voldoen aan strenge vakbekwaamheidseisen.
Zij moeten over een ADR-certificaat beschik-
ken en daar elke vijf jaar een herhalingstoets
voor afleggen. Het ministerie van Verkeer en
Waterstaat heeft de divisie CCV belast met de
examinering.
Kandidaten die voor het ADR-examen willen
opgaan, moeten aantonen dat zij in hun oplei-
ding succesvol aan praktijkoefeningen hebben
deelgenomen.
In 2003 nam het aantal examens voor het
vervoer van gevaarlijke stoffen af.
De examens voor de aantekening klein werken. Wie voor het theoretische en prak- chemisch afval (KCA) werden voor het eerst tische vakbekwaamheidsexamen slaagt, krijgt schriftelijk in plaats van mondeling afgeno- het attest. Deze maatregel ging in maart 2003 men. Door de wijziging kan de kandidaat in en tot medio september hadden de chauf- zijn KCA-examen aansluitend op de andere feurs de gelegenheid om het examen te halen. ADR-examens afleggen op een locatie in zijn CCV nam in dat verband enkele honderden omgeving. examens af, met name bij chauffeurs met de Turkse nationaliteit.
Extra kennis vóór praktijkexamen
Om toegelaten te worden tot het praktijkexa- Taxi
men C en D moeten aanstaande vrachtwagen- In samenwerking met de branche is begonnen 18
en buschauffeurs sinds 1 oktober 2003 vóór met een nieuwe vakopleiding en nieuwe het praktijkexamen niet alleen kennis hebben examens voor het vakdiploma taxichauffeur. van de verkeersregels, maar ook van autotech- In juni werden de eerste examens afgenomen. niek en vervoersadministratie. Deze aanpas- Deze examens worden nog tot juli 2004 afge- sing vloeide, evenals nieuwe voertuigeisen, nomen. voort uit Europese afspraken. CCV biedt nu De toekomst van de nieuwe opzet werd onze- AARDIGHEID zowel een rijbewijstraject als een rijbewijs- en ker toen verkeersminister Peijs de komst van vakbekwaamheidstraject aan. een verplicht taxi-examen aankondigde. Zij RIJV De nieuwe regel leidde in september tot een wees CCV aan als de organisatie die de grote toeloop op het examen Verkeer. Slagen verplichte taxi-examens zal gaan ontwikkelen voor dit examen leverde namelijk een vrij- en afnemen. stelling voor de nieuwe examens op.
Voor de Gemeente Amsterdam ontwikkelde
Ook leerlingen uit de Beroepsbegeleidende CCV een examen voor de taxichauffeurs in de Leerweg moeten voortaan de examens hoofdstad. Chauffeurs die van de bus- Administratie en Techniek bij CCV afleggen. en trambanen gebruik willen Voorheen examineerde de opleider de leerlin- maken, moeten daarvoor een gen zelf. Voor deze categorie kandidaten is
CCV in het verslagjaar begonnen met het
ontwikkelen van twee schriftelijke examens.
Ook andere aspirant-chauffeurs leggen in de
toekomst de twee nieuwe examens op deze
wijze af. Nu gaat dat nog mondeling.
Bestuurdersattest
Vrachtwagenchauffeurs van buiten de Euro-
pese Unie moeten over een attest beschikken
om voor een bedrijf in een EU-land te mogen
Relatie tussen aantallen examens C/D/E en percentages geslaagden

Aantallen Percentage geslaagden
40000 66
% geslaagden
herexamens
30000 64
% geslaagden
eerste examens
20000 62 ontheffing hebben. Eén van de documenten
die daarvoor vereist zijn, is een speciaal vak-
bekwaamheidcertificaat. Dit examen wordt
10000 60 Afgenomen
herexamens
vanaf februari 2004 afgenomen.
Afgenomen
eerste examens
0 58 Lang en zwaar
1998 1999 2000 2001 2002 2003
In het verslagjaar werden nieuwe examens
voor chauffeurs van lange en zware voertui-
gen ontwikkeld. Chauffeurs die aan dit project
van het ministerie van Verkeer en Waterstaat
Totaal aan geslaagden in 2003 en 2002 voor de CCV-diploma's Toerwagenvervoer, Ambulancevervoer, Bederfelijke goederen, Taxivervoer deelnemen, moeten in 2004 voor twee 19
Aantallen examens slagen om in deze voertuigen te
1000 mogen rijden. CCV neemt de examens af.
Minister Peijs wil in 2006 een trekkerbewijs
800 invoeren. Haar ministerie heeft het CBR
gevraagd over de vereiste exameneisen mee
te denken. AARDIGHEID
600
RIJV
In februari 2003 zijn de eerste examens
directiechauffeur afgenomen. Het examen is
400
ontwikkeld in samenwerking met twee grote
opleiders van directiechauffeurs, Interseco en
200 InterDrive.
2003
Scania organiseerde in samenwerking met
2002
0 CCV de Young European Truckdrivers Com-
Toerwagen- Ambulance- Bederfelijke Taxivervoer
vervoer vervoer goederen petitie. Examinatoren van CCV beoordeelden de jonge Nederlandse chauffeurs op hun
rijvaardigheid.
Klachten
De divisie CCV ontving 32 klachten, zes
minder dan in 2002. Zeven betroffen de theo-
rie-examens, negentien de praktijkexamens
en drie zowel de administratie als de taxi-
examens. De klachten gingen merendeels
over de uitslag. Vier bleken terecht en twee
gedeeltelijk terecht.
Nader onderzoek naar de te laten zien dat zij over voldoende vaardigheden beschik- rijvaardigheid ken om volwaardig aan het verkeer in Nederland deel te nemen. Slagen zij daar niet in, dan moeten zij een regulier Het nader onderzoek naar de rijvaardigheid is bestemd voor theorie- en praktijkexamen afleggen.
kandidaten die in een periode van vijf jaar vier keer of meer In 2003 nam het BNOR 11.992 maal een versneld bijzon- voor het reguliere praktijkexamen zijn gezakt. Een nader onder- der examen af, in 2002 11.948 maal. De laatste jaren slaagt zoek bij het Bureau Nader Onderzoek Rijvaardigheid (BNOR), steeds zo'n driekwart van de kandidaten. Dit hoge percen- tage is voor een belangrijk deel het gevolg van de tussen- een divisie van het CBR, duurt langer dan een regulier praktijk- tijdse toets (TTT). Ruim 25 procent van de kandidaten examen. Daardoor hebben de rijvaardigheidsadviseurs van de legde vóór het VBE-examen een TTT af. 20
divisie BNOR extra tijd en aandacht voor de kandidaat. Ook de Rijtests
omgeving is anders dan de gebruikelijke CBR-centra. Zo kan de Het BNOR neemt in het kader van de vorderingsprocedure (zie hoofdstuk zes) rijtests af bij bestuurders bij wie twijfel spanning voor een examen aanzienlijk afnemen. De individuele bestaat over de rijvaardigheid. Het gaat hier niet om een aandacht creëert een situatie waarin kandidaten zo goed moge- herexamen, maar om een onderzoek naar de praktische AARDIGHEID rijvaardigheid of de theoriekennis.
lijk kunnen presteren. De eisen die aan de rijvaardigheid worden RIJV gesteld, zijn dezelfde als bij de reguliere praktijkexamens. In 2003 werden ruim achthonderd rijtests en theorietoet- sen afgenomen, zestig procent meer dan het voorafgaande jaar. Deze groei werd vooral veroorzaakt door ernstige Het aantal nader onderzoeken daalde voor het eerst sinds overtredingen van jonge bestuurders die de politie op jaren: 28.884 tegen 29.261 in 2002. Deze afname was het video vastlegde en bij het CBR aanmeldde. gevolg van de sterke daling van de reguliere praktijk- examens. Klachten
In het verslagjaar werden 28 klachten over het nader Omwisseling buitenlandse rijbewijzen onderzoek ingediend en 27 over het VBE-examen. Acht Iedereen die een Nederlands rijbewijs aanvraagt, moet in daarvan waren terecht en vier ten dele terecht. De klach- Nederland wonen en er minstens 185 dagen van het jaar ten hadden vooral betrekking op de uitslag en de begelei- vóór de aanvraag hebben gewoond. Een buitenlands rijbe- ding tijdens het examen. wijs kan zonder examen voor een Nederlands exemplaar worden omgewisseld als het is afgegeven in de Europese Reserveringstermijnen Unie of in een ander door de minister van Verkeer en De tijd tussen aanvraag en nader onderzoek, tussentijdse Waterstaat aangewezen land. Voor automobilisten is toets of VBE-examen kwam gemiddeld niet boven de acht anders een versneld bijzonder examen (VBE) het weken uit. In de Randstad was de termijn langer. Dat werd aangewezen middel. veroorzaakt door de toegenomen concentratie van BNOR- Kandidaten krijgen met dit praktijkexamen één keer de activiteiten in dit deel van het land. 35 procent vindt gelegenheid aan een rijvaardigheidsadviseur van het BNOR plaats in de drie westelijke provincies. Relatie tussen aantallen Nader onderzoeken en de percentages geslaagden

Aantallen Percentage geslaagden
40000 65
35000
30000 60
% geslaagden
25000
20000 55
15000
10000 50
5000
Afgenomen
onderzoeken
0 45
1998 1999 2000 2001 2002 2003
21
Theorie-examens voor de luchtvaart
In opdracht van de divisie Luchtvaart van de Inspectie Verkeer en Waterstaat nam het CBR voor het vierde achtereenvolgende jaar theorie-examens voor de Nederlandse burgerluchtvaart af. Onder de kandidaten zijn aanstaande vliegers van de Airbus en AARDIGHEID Boeing 747, maar ook aspirant-ballonvaarders en -helikopter- RIJV piloten. Maandelijks kunnen zij in één of meer van de ruim negentig vakken examen doen in de CBR-examencentra in Assen, Amsterdam, Eindhoven, Maastricht en Utrecht. De afdeling Luchtvaartexamens is gevestigd in het regiokantoor in Amsterdam.
In 2003 nam het CBR 8.899 examens af, 6,7 procent minder dan in het voorafgaande jaar. 4.171 maal deden aanstaande beroeps- vliegers theorie-examen en 4.728 maal aankomende privé- vliegers. De daling vond vooral plaats in de eerste helft van het verslagjaar. Mogelijke oorzaken van de daling zijn de nieuwe Bij het praktijkexa-
men moet een kandidaat Europese regels voor de luchtvaartexamens en ­evenals bij de fileparkeren en parkeren in een andere examens­ de teruglopende economie. vak sinds november 2003 achteruit én
vooruit kunnen uitvoeren. En dat zowel op
een helling als in een schuin parkeervak.
5 M e d i s ch e r i j g e s ch i k t h e i d
De beoordeling van de lichamelijke en geestelijke geschiktheid voor het Het CBR nam in 2003 445.121 besluiten over aanvragen voor een Verklaring van geschikt-
besturen van motorvoertuigen is, naast het toetsen van de rijvaardigheid, heid. 55 procent van de aanvragers beant-
één van de hoofdtaken van de publieke tak van het CBR. Die beoordeling woordde alle vragen op de Eigen verklaring met `nee' en bevestigde daarmee gezond te
vindt plaats:
zijn (2002: 57 procent).
>> bij iedere aanvraag voor een rijexamen; 45 procent van de aanvragen werd nader beoordeeld door een medisch adviseur van
>> bij de vernieuwing van het rijbewijs vanaf het zeventigste levensjaar; het CBR, een stijging van twee procent ten
>> bij mensen die vanwege een medische aandoening een rijbewijs met opzichte van 2002. In 73 procent van de geval- len betrof het aanvragen van mensen die voor
22 kortere geldigheidsduur hebben gekregen;
het rijbewijs moesten worden gekeurd omdat
>> bij mensen die het CBR om een nieuwe beoordeling vragen, omdat zij zeventig jaar of ouder waren; een toename van vijf procent.
hun medische situatie is veranderd;
>> en bij mensen die het rijbewijs in een zogeheten vorderingsprocedure Het CBR verwees 45.117 aanvragers onder en boven de zeventig jaar voor nader onderzoek
zijn kwijtgeraakt.
De beoordeling wordt aangevraagd met een Eigen verklaring, die tien vragen bevat over ziekten en aandoeningen die voor het verkeer relevant zijn. Wie alle vragen met `nee' beantwoordt, is medisch geschikt, als er verder geen bezwarende medische gegevens MEDISCHE RIJGESCHIKTHEID bekend zijn. Het CBR geeft dan een Verklaring van geschiktheid af. Bij mensen die vragen met `ja' beantwoorden, hangt het van het oordeel van de medisch adviseur van het CBR af of een Verklaring van geschiktheid wordt afgegeven. Er kan eerst nog nader onderzoek door een medisch specialist of een deskundige praktische rijgeschiktheid van het CBR nodig zijn.
Net als het rijvaardigheidsbewijs is een Verklaring van geschiktheid onmisbaar voor iedereen die op het gemeentehuis een rijbewijs aanvraagt. Verklaringen van geschiktheid in 20 03 en 20 02

20 03 20 02
Totaal aantal aanvragen 445.121 473.866
Nader beoordeeld door medisch adviseurs 198.408 203.216 >> onder de 70 jaar 53.182 64.973
naar een specialist. In beide leeftijdsgroepen >> verwezen naar oogarts/opticiën 6.220 6.267 namen de verwijzingen naar de oogarts af, >> verwezen naar andere specialist 15.227 12.492 maar naar de andere specialisten toe. Procen-
tueel komt onder bestuurders van zeventig >> 70 jaar en ouder 145.226 138.187 jaar en ouder de verwijzing naar een oogarts >> verwezen naar oogarts/opticiën 19.992 24.292 het vaakst voor; al jaren bedraagt hij meer >> verwezen naar andere specialist 3.678 3.081 dan tachtig procent van de verwijzingen.
>> aanvraag afgewezen/ingetrokken 7.636 8.189
Afwijzen >> onder de 70 jaar 3.026 2.276
Van de nader beoordeelde aanvragen werden >> 70 jaar en ouder 4.610 5.413 er 7.636 afgewezen, omdat de aanvrager
23
blijkens de Regeling eisen geschiktheid 2000 >> afgegeven Verklaringen van geschiktheid 190.772 195.027 ongeschikt was of in de loop van de beoorde- >> onder de 70 jaar 50.156 62.197 ling de aanvraag introk. Zestig procent van >> met beperkte geldigheidsduur 14.949 18.534 hen was zeventig jaar of ouder. >> met geldigheidsduur tot 70 jaar 35.207 43.662 De belangrijkste redenen voor afwijzing in >> 70 jaar en ouder 140.616 132.830 de groep van zeventig jaar en ouder waren >> met beperkte geldigheidsduur 8.552 8.634 >> met geldigheidsduur tot 70 jaar 132.064 124.196 ernstige oogafwijkingen en hersenziekten (onder andere dementie). Beneden de zeventig jaar waren vooral alcohol- MEDISCHE RIJGESCHIKTHEID
misbruik, hersenziekten (onder andere beroertes) en epilepsie de meest voorkomende redenen voor ongeschikt- heid.
Uiteindelijk werd 96 procent van de nader beoordeelde aanvragen gehonoreerd. Twaalf procent daarvan kreeg een verklaring met een kortere geldigheidsduur vanwege een progressief ziektebeeld. Deze categorie keert binnen één tot tien jaar terug voor een nieuwe beoordeling.
Met de afwijzing van het CBR waren 866 aanvragers het niet eens. Zij maakten gebruik van hun recht op een her- keuring. Bijna negentig procent werd opnieuw ongeschikt Met een alcoholslot wordt de startmotor geblokkeerd. De verklaard, in bijna de helft van de gevallen vanwege blokkering wordt pas opgeheven als de bestuurder heeft alcoholmisbruik. geblazen en beneden de wettelijke norm zit.
De sterke toename in de herkeuringen lijkt in functies (traagheid en beginnende dementie). 2001 tot staan gekomen te zijn. Sindsdien is Deze mensen leggen bij het CBR een rijtest het aantal stabiel. of technisch onderzoek af, waarbij vooral aandacht wordt besteed aan een veilige en
Algemene wet bestuursrecht praktische verkeersdeelname. Naast een medische herkeuring bestaat sinds
1999 via de Algemene wet bestuursrecht ook De komende jaren neemt het aantal aanvra- de mogelijkheid bezwaar aan te tekenen gen voor een Verklaring van geschiktheid tegen de manier waarop de (her)keuring is door de vergrijzing verder toe. Het aantal verlopen. Hiervan werd in 2003 246 maal rijtests zal daardoor groeien. gebruik gemaakt, één keer minder dan het
24
jaar daarvoor. 31 bezwaren werden gegrond
Ontwikkelingen
verklaard, meestal naar aanleiding van
nieuwe medische gegevens. De afdeling Medische Zaken zette rijtests in voor een onderzoek waarin de waarde voor
het rijgedrag wordt onderzocht van prisma's
Praktische rijgeschiktheid
in het brilmontuur bij een halfzijdig gezichts-
Het CBR streeft ernaar zoveel mogelijk men- veld.
sen veilig aan het gemotoriseerde verkeer te
laten deelnemen. Vooral bij gehandicapten is
(auto)mobiliteit van groot belang; het is vaak
hun sleutel tot zelfstandigheid. Het CBR
beschikt op dit terrein over de expertise van
`deskundigen praktische rijgeschiktheid'
MEDISCHE RIJGESCHIKTHEID (voorheen aanpassingsdeskundigen). Zij bege- leiden en adviseren mensen met functiebeper-
kingen en stellen de veiligheidseisen vast voor
de auto of motor. Uitgangspunt bij de beoor-
deling is steeds, dat kandidaten aan dezelfde
rijvaardigheidseisen moeten voldoen als ieder
ander.
Het werk van de deskundigen praktische
rijgeschiktheid had oorspronkelijk vooral
betrekking op gehandicapten, maar hun aan-
tal is sinds de invoering van de Wet Voorzie-
ningen Gehandicapten in 1994 afgenomen.
Daarvoor in de plaats is een groeiende groep
­meest oudere­ rijbewijsbezitters gekomen
met oogproblemen en verminderde mentale
Leerstoel Verkeersgeneeskunde Europa
Met de Rijksuniversiteit Groningen werd een De deskundigen praktische rijgeschiktheid leerstoel Verkeersgeneeskunde en -neuro- leverden een bijdrage aan twee Europese psychologie ingesteld. Met de leerstoel wil het projecten. In het project `Quavadis' hielpen zij CBR bereiken, dat er een betere wetenschap- voor het tweede achtereenvolgende jaar de rij- pelijke basis komt voor medische vraagstuk- bewijscodes voor aanpassingen te beschrijven. ken in het verkeer. Nu worden die nog vooral In `Consensus' werd een databank voorbereid op basis van de heersende medische opinie met de verbanden tussen handicaps en de opgelost. Zo is er bijvoorbeeld geen weten- bijbehorende aanpassingen aan voertuigen schappelijk gefundeerde ideale keurings- en procedures. leeftijd voor oudere rijbewijsbezitters.
25
Hoogleraar Wiebo Brouwer zal onder meer Met Luxemburg en Spanje werd een vergelij- onderzoeken in hoeverre bestuurders met kende studie verricht naar de uitkomsten van beperkingen aan hersenfuncties en ogen in de medische keuringen voor het rijbewijs. De staat zijn om ­bijvoorbeeld met behulp van studie ­en het geplande vervolg op grotere training­ verantwoord aan het verkeer te schaal­ moet uiteindelijk duidelijk helpen blijven deelnemen. maken in hoeverre harmonisatie van de keuringsleeftijd in de Europese Unie
mogelijk is.
Ministerie
Onder meer langs de A 12 wordt trajectcontrole getest. Hierbij wordt Een commissie onder leiding van psychiater de gemiddelde snelheid op een bepaald traject gemeten. Dit geeft een prof. dr. Buitelaar adviseerde de minister van realistischer beeld dan een meting op één punt. Verkeer en Waterstaat de rigide regels voor MEDISCHE RIJGESCHIKTHEID
het gebruik van Ritalin door ADHD-patiënten
te nuanceren. De laatste medische inzichten
maken het mogelijk voor iedere rijdende
patiënt individueel te bepalen, in hoeverre het
gebruik van dat medicijn nadelig is voor de
verkeersveiligheid.
Namens het ministerie nam het CBR deel aan
Europees overleg over de minimale geschikt-
heidseisen voor het besturen van een motor-
voertuig en de eisen voor bestuurders met
diabetes mellitus en epilepsie.
6 Vo r d e r i n g e n
De divisie Vorderingen van het CBR is namens de minister van Verkeer en Waterstaat belast met de zogeheten vorderingsprocedure. De vorderingsprocedure wordt gestart tegen mensen van wie de politie, de officier van justitie of de directeur van het CBR vermoedt dat zij ongeschikt zijn om achter het stuur te zitten. Van hen kan worden geëist dat zij zich aan een onderzoek onderwerpen. Dat kan een onderzoek naar de medische geschiktheid of de rijvaardigheid zijn. In het eerste geval voert een externe medisch specialist het onderzoek uit, in het laatste geval een rijvaardigheidsdeskundige van het CBR. De uitkomst van het onderzoek kan ertoe leiden 26 dat het rijbewijs ongeldig wordt verklaard.
De vorderingsprocedure is een administratieve maatregel in het kader van de verkeersveiligheid. Cursus en onderzoek
ORDERINGEN
V Wie met een alcoholpromillage tussen 1,3 en 1,8 achter het stuur zit en wordt aangehouden, komt in aanmerking voor een cursus in het kader van de Educatieve Maatregel Alcohol en verkeer (EMA). Bestuurders doen in deze cursus kennis op over de effecten van alcohol op de verkeersveiligheid en analyseren de motieven voor hun alcoholgebruik om hun houding en gedrag te verbeteren.
Het CBR legt deze cursus aan de overtreder op na een melding (`mededeling') van de politie. Deelname aan de cursus weigeren leidt ertoe dat het rijbewijs ongeldig wordt verklaard. Wie met een promillage van 1,8 of hoger wordt aangehouden, gaat naar een medisch onderzoek. Ook bestuurders die onder invloed van drugs of medicijnen achter het stuur zitten en worden aangehouden, komen in aanmerking voor een medisch onderzoek. Wie ongeschikt blijkt om nog achter het stuur te zitten, moet het rijbewijs inleveren. Wie geschikt is, moet alsnog naar een EMA-cursus.
Bestuurders met opvallend slecht rijgedrag komen in aanmerking voor een onderzoek naar de rijvaardigheid.
De BOB-campagne heeft ertoe
bijgedragen, dat het alcoholgebruik
in het verkeer gedaald is. lik-op-stukbeleid. Efficiency in de afhandeling is dus nodig om mensen die door de politie
zijn aangehouden, zo snel mogelijk duidelijk-
heid te geven over eventuele maatregelen. In
dat kader is bij de divisie Vorderingen in het
verslagjaar, net als voorgaande jaren, geïnves-
teerd in voorlichting en in intensief contact
met politiekorpsen.
De politie meldt daardoor onder meer steeds
vaker agressieve bestuurders bij het CBR, nu
zij weet dat ook dergelijk gedrag via een
27
administratiefrechtelijke procedure kan
worden aangepakt.
EMA-cursussen
9.117 keer werden bestuurders in 2003 ver-
plicht tot een EMA-cursus. Dat was zestien ORDERINGEN Onderzoeken V
procent meer dan in 2002. Ook deze stijging
De divisie Vorderingen besloot in 2003 6.869 In totaal werd 5.890 keer besloten het rijbe- komt voor rekening van het groeiend gebruik maal tot een onderzoek naar de rijgeschikt- wijs ongeldig te verklaren, 23 procent meer dat de politie van deze voorziening maakt. heid of rijvaardigheid van bestuurders. Dat is dan in 2002. Zestig procent van deze besluiten een stijging van 8,4 procent. De politie maakt betrof overmatig alcoholgebruik. 24 procent Bezwaar en beroep
steeds intensiever van deze voorziening van de ongeldigverklaringen werd veroor- gebruik; de intensieve voorlichting aan de zaakt doordat bestuurders niet meewerkten Wie het niet eens is met een besluit van de korpsen begint zijn vruchten af te werpen. aan de verplichte EMA-cursus. divisie Vorderingen kan bezwaar, beroep en Ook de pakkans is de afgelopen jaren toege- hoger beroep aantekenen bij respectievelijk nomen. Het aantal `alcomobilisten' dat bij herhaling de divisie zelf, de bestuursrechter en de Raad 76 procent van de besluiten na een politie- werd aangehouden en aan het CBR doorgege- van State. In 2003 werden 2.592 bezwaar- melding betrof alcoholmisbruik ­één procent ven, nam met 24 procent toe. Hun aantal is in schriften behandeld. Acht procent werd meer dan in 2002. In de overige gevallen was twee jaar met 48 procent gestegen. gegrond verklaard, wat overigens niet auto- er een andere medische aanleiding. Te denken matisch tot stopzetting van een procedure valt aan verwardheid, drugsbezit of rijden Kwaliteit en efficiency leidde. De toewijzingen konden namelijk ook onder invloed van drogerende stoffen en De vorderingsprocedure is een verkeersveilig- betrekking hebben op onjuistheden in details agressie. heidsmaatregel en werkt het beste bij een van de procedure. 7 Ac t i v i t e i t e n i n d e r e g i o 's
Bijna negentig procent van het werkaanbod van het CBR betreft De provincie Zeeland `verhuisde' op de eerste dag van het verslagjaar van regio West-Zuid naar regio Zuid. Uit cultu- het afnemen van theorie- en praktijkexamens voor de personen- reel oogpunt was de samenvoeging met de twee zuidelijke auto en de motor en het verwerken van aanvragen voor de medi- provincies een logisch besluit. Regio West-Zuid kon zich zodoende geheel concentreren op de hectiek van de rij- sche Verklaringen van geschiktheid. De vijf regio's van het CBR examens in de provincie Zuid-Holland.
zijn belast met de uitvoering van deze werkzaamheden en met Normen
het afnemen van de theorie-examens voor de bromfiets en de Alle regio's van het CBR voldeden aan de norm dat voor praktijkexamens voor de aanhangwagen. 95 procent van de praktijkexamens een reserverings- termijn van hoogstens acht weken mag gelden. Bij de 28 Het CBR heeft deze activiteiten gedecentraliseerd om letterlijk theorie-examens bedraagt de norm vier weken. Gemiddeld en figuurlijk dichter bij de klanten en de partners (de rijscholen) konden kandidaten in iets meer dan zes weken voor het praktijkexamen op en in ruim drie weken voor de theorie. te staan. Een terugblik op de activiteiten in de regio's is dan ook GIO'S
altijd een beoordeling van het succes van de dienstverlening en van de afstemming van de dienstverlening en
producten op de regionale markten.
CTIVITEITEN IN DE RE
A
Aantal Verklaringen van geschiktheid per regio in 2003 en 2002

20 03 20 02
Regio Noord 50.159 53.596
Regio Oost 91.599 96.158
Regio Zuid 101.974 97.011
Regio West-Noord 91.896 98.574
Regio West-Zuid 84.001 102.221
totaal 419.629 447.560
Tussentijdse toets
In bijna alle regio's ging voor het zevende achtereenvol- gende jaar het aantal tussentijdse toetsen (TTT) omhoog. Met een gemiddelde toename van vijftien procent maakte één op de drie kandidaten voor een praktijkexamen
Sneller afhandelen gebruik van het succesvolle toetsinstrument. De afhandeling van de aanvragen voor een verklaring van Het slagingspercentage bij de kandidaten voor het medische geschiktheid werd versneld. Via een nieuwe B-examen lag 12,5 procent hoger als zij een tussentijdse werkwijze werd zoveel mogelijk werk door de medische toets aflegden. Bij de A-examens bedroeg het verschil administratie uitgevoerd. Alleen de ingewikkelder aanvra- negen procent. 29
gen werden beoordeeld door één van de CBR-artsen. Dat leidde ertoe dat de regio's voldeden aan de norm dat het Samenwerken met opleiders
gros van de aanvragen binnen vijf werkdagen moet zijn afgehandeld, als er geen nader medisch onderzoek nodig Samenwerking tussen opleiders en examinatoren is van GIO'S is. Ook werd voldaan aan de eis dat verwijzingen naar een belang voor een gerichte voorbereiding van leerlingen op medisch specialist in het overgrote deel van de gevallen het wegverkeer. De CBR-regio's investeren daarom ieder binnen drie weken moeten plaatsvinden. Negentig procent jaar opnieuw in de samenwerking met de rijscholen. Voor van de bestuurders die een rijtest ondergaan, moet dat nieuwe opleiders worden in veel regio's kennismakings- binnen vier weken horen; ook aan die eis voldeden de bezoeken georganiseerd. Periodiek bezoekt het manage- regio's. ment van de regio's de rijscholen.
Examenplaatsoverleg
De afgelopen jaren is het regelmatige overleg met de CTIVITEITEN IN DE RE
opleiders in inhoud en omvang gegroeid. Met name het A examenplaatsoverleg is door zijn regelmaat een nuttig hulpmiddel voor het uitwisselen van informatie en ideeën. Elke regio heeft ten minste eenmaal per jaar overleg op elke examenplaats.
In het verslagjaar werd in het overleg onder meer
aandacht besteed aan de Rijopleiding in Stappen, het reserveringssysteem TOP online en het nieuwe
motorexamen.
Ook door regelmatig overleg met de brancheorganisaties ABAN, BOVAG en FAM investeren de CBR-regio's in de Ouders geven hun kroost de laatste samenwerking met de rijscholen. In elke regio kwam men jaren steeds vaker een helm op in het minstens twee keer bijeen om aandacht te besteden aan verkeer. lopende vraagstukken en nieuwe ontwikkelingen. Aantal afgenomen examens per regio in 2003
(inclusief niet verschenen kandidaten)
Regio Noord
Theorie-examens 62.887
Praktijkexamens categorie A 5.755
Praktijkexamens categorie B 43.124
Kwaliteit van de dienstverlening
Regio Oost
Uit een enquête onder rijscholen in de provincies Theorie-examens 111.810 Friesland, Groningen en Drenthe bleek tevredenheid Praktijkexamens categorie A 8.308 over de dienstverlening van de noordelijke CBR-regio. Praktijkexamens categorie B 72.402 De werkrelatie mét en de deskundigheid ván de exami- natoren, alsmede hun optreden tegenover kandidaten Regio Zuid kregen stelselmatig goede tot zeer goede beoordelingen Theorie-examens 135.814 van ten minste 93 procent van de rijscholen. Praktijkexamens categorie A 10.292 Praktijkexamens categorie B 81.864
Ook de rijscholen in de provincies Noord-Brabant, Limburg en Zeeland oordeelden positief. Zij gaven de dienstver- Regio West-Noord 30
lening van regio Zuid van het CBR een ruime voldoende. Theorie-examens 145.538 Het vaste klankbordpanel van rijscholen in de provincies Praktijkexamens categorie A 10.140 Flevoland, Gelderland en Overijssel toonde zich erg tevre- Praktijkexamens categorie B 99.668 GIO'S den over de telefonische dienstverlening van regio Oost. 96 procent noemde hem goed, vier procent redelijk. Regio West-Zuid Theorie-examens 134.428
Alle regio's doorstonden het verlengingsonderzoek voor Praktijkexamens categorie A 8.409 het ISO-certificaat 9001:2000. Praktijkexamens categorie B 91.258 Kwaliteit op locatie Totaal landelijk
Acht van de 58 eigen vestigingen werden in 2003 geheel Theorie-examens 590.297 of gedeeltelijk vernieuwd. De ingrepen varieerden van Praktijkexamens categorie A 42.904 complete nieuwbouw tot verhuizingen en meer of Praktijkexamens categorie B 388.316 CTIVITEITEN IN DE RE
A minder ingrijpende opknapbeurten.
Deze investeringen bevorderen de gebruikswaarde en de uitstraling van de accommodaties. Daarmee wil het CBR het imago van moderne, klantvriendelijke dienstverlener onderstrepen.
Klachten
Op ongeveer twee miljoen klantcontacten ontvingen de regiokantoren van het CBR 251 klachten, 28 minder dan in 2002.
Het merendeel van de klachten betrof de examenuitslag. Zeventien procent van de klachten was terecht of ten dele terecht.
Maatschappelijke contacten
verkeersveiligheidsdag in Gelderland. Ook nam deze Veel aandacht was er in de regio's traditie- regio in zes examencentra driehonderd ouders van getrouw voor de maatschappelijke contacten. rijschoolleerlingen een rij- en theorietest af om hen Naast participatie in de Regionale en Provin- bewust te maken van de hoge eisen die het hedendaagse ciale Organen voor de Verkeersveiligheid verkeer stelt. waren de kantoren gastheer voor delegaties Dergelijke activiteiten zijn goede gelegenheden om uit binnen- en buitenland. de maatschappelijke betrokkenheid van het CBR te Medewerkers van de regio's droegen bij aan accentueren. landelijke beurzen zoals de Megafestatie voor
jongeren, de AutoRAI en de beurs Motor. Daar- In alle regio's vonden frequente contacten met de regio- naast werd aan regionale activiteiten en mani- nale media plaats. Met name de toenemende belang- 31
festaties deelgenomen. Zo nam regio Oost stelling voor de Rijopleiding in Stappen en het nieuwe bromfietstests af tijdens een regionale motorexamen leidden tot frequente publicaties en uitzendingen.
GIO'S
Innovatie
In alle regio's werden examinatoren opgeleid tot speciaal examinator en tot docent om instructeurs te trainen in de Rijopleiding in Stappen.
De komst van het nieuwe motorexamen werd voorafge- gaan door een intensieve zoektocht in de regio's naar geschikte terreinen voor het examen voertuigbeheersing. De regio's Noord en West-Noord waren nauw betrokken CTIVITEITEN IN DE RE
bij de rijstijlscan, een methode om ervaren bestuurders A ­vooral van bedrijfswagens­ te toetsen op rijvaardig- heid. Regio Noord interesseerde gemeentelijke
veiligheidscoördinatoren uit Overijssel voor
deelname. En verscheidene regio's stelden
examinatoren beschikbaar voor de
opdracht van IBM Nederland aan het
CBR (zie hoofdstuk negen).
Met dit uniforme bord werd begin 2004 een einde gemaakt aan de vele verschillende aankondigingen van verkeersdrempels. Het komt overeen met de borden in de rest van de Europese Unie. 8 D e r i j s ch o o l b r a n ch e
De rijscholen en het CBR bedienen dezelfde markt. De leerling Medio 2003 stonden bij het CBR 5.017 rijscholen inge- schreven, 117 meer dan in 2002. De stijging is incidenteel van de één is de kandidaat van de ander. De opleiders en het en wordt veroorzaakt door de economische recessie. Wie exameninstituut zijn voor een gedegen voorbereiding van geen werk heeft, zoekt nogal eens zijn toevlucht tot de oprichting van een rijschool. Nogal wat nieuwe rijscholen aanstaande bestuurders op elkaar aangewezen.
zien de rijopleiding als nevenfunctie. Dat gaat ten koste Het CBR heeft jaarlijks vele duizenden malen contact met van de leskwaliteit. In een branche die een kwaliteitsont- wikkeling doormaakt, is dat een zorgelijke ontwikkeling. opleiders: hoofdzakelijk tijdens examens en tussentijdse toetsen, maar ook bij overlegsituaties en minder formele ontmoetingen. 32 De formele relatie ligt vast in de inschrijfovereenkomst die het CBR met elke rijschool heeft. Daarin zijn de kwaliteitsinzet van de rijschool en de tegenprestatie van het CBR vastgelegd. Rijscholen doen opgave van de gegevens van bedrijf, mens en materieel en het CBR garandeert een aantal tegenprestaties: meerijden van instructeurs tijdens examens, een aansluiting op het online reserveringssysteem en toezending van publicaties over wetten en regels.
DE RIJSCHOOLBRANCHE
De laatste jaren is er, naast de inhoudelijke en formele kant van de relatie, nog een derde variant ontstaan: kijken in elkaars keuken. Om de afstemming tussen opleiding en examen verder te verbeteren, stellen opleiders en
examinatoren steeds meer belang in overleg over elkaars beroep.
In de afgelopen zeven jaar is het aantal rijscholen met Kennisuitwisseling gecontinueerd bijna twintig procent gedaald. De schaalvergroting in de Ondanks de gespannen verhoudingen bleef rijschoolbranche is op gang en het einde lijkt nog niet in onder rijscholen de belangstelling voor ken- zicht. nisoverdracht en -uitwisseling met het CBR
De afgelopen jaren moesten bij rijscholen de kosten bestaan. Voor het klankbordpanel van rijscho- omlaag en de opbrengsten omhoog om rendabel te len in regio Oost werd een workshop kunnen draaien. Die noodzaak werd alleen maar groter marketing georganiseerd waarin mogelijk- door de economische recessie van de laatste twee jaar. heden voor rijscholen onder de loep werden Aan de ene kant is de concurrentie om de klandizie toege- genomen om marktkansen optimaal te benut- nomen en aan de andere kant zoeken rijscholen samen- ten. In het noorden van het land vond een werking ­met elkaar en met het middelbaar en beroeps- themadag plaats over alcohol en verkeer en 33
onderwijs­ om de bedrijfskosten te verlagen en de markt een bijeenkomst over belangrijke verkeers- kwaliteit te kunnen blijven bieden. veiligheidsaspecten in en na de rijopleiding. Medisch specialisten van het CBR trainden
Conflictueus jaar zestig opleiders in manieren om fysieke Een groot deel van het verslagjaar werd beheerst door de beperkingen bij leerlingen in een vroeg meningsverschillen tussen branche en CBR over de rol stadium van de rijopleiding te herkennen. van het exameninstituut in de Rijopleiding in Stappen. Verontrustend was vooral dat hier en daar het oude wij/zij- Bundelen denken opdook dat de samenwerking tot midden jaren Tijdens een netwerkbijeenkomst van ver- tachtig van de vorige eeuw had gekenmerkt. keersscholen in Drenthe pleitte algemeen Dat de LBVI, BOVAG en het CBR de meningsverschillen aan directeur Vaessen van het CBR voor ingrijpen- DE RIJSCHOOLBRANCHE
het einde van het verslagjaar bijlegden, bewees dat de de versterking van de versplinterde rijschool- wederzijdse belangen uiteindelijk gediend waren met een branche. "De branche moet een vuist maken gebundeld streven naar verdere verbetering van opleiding om een hoogstaand opleidingsniveau te garan- en examen. deren, een stevige onderhandelingspartner De overeenkomst die het conflictueuze jaar afsloot, was de van de Haagse en Brusselse overheden en het opmaat naar een breed draagvlak voor de Rijopleiding in CBR te kunnen zijn en rijscholen te adviseren Stappen. Als uitvloeisel daarvan werd de communicatie bij schaalvergroting en onderlinge samen- over de RIS bijgestuurd: de nieuwe opleiding werd het werking." product van alle betrokken organisaties en de exclusiviteit van het CBR verdween. Door het kwaliteitsbesef bij de brancheorga- nisaties bleven ­ondanks het inhoudelijke
conflict over de RIS­ initiatieven voor verdere
kwaliteitsverbetering in het verslagjaar
doorgaan. Daardoor kon schade aan de
`Autodate' is bedoeld om gemak en milieubewustzijn te ontwikkeling van rijopleiding en examen
combineren. Bedrijven kunnen met een abonnement zeven worden voorkomen.
dagen per week, 24 uur per dag een auto rijden die op een vaste plek in de buurt staat geparkeerd. Autodate komt vooral voor in de grotere gemeenten.
9 O n t w i k ke l i n g e n o n d e r zo e k
Examens
Elk jaar besteedt het CBR een belangrijk deel van de menskracht Theorie- en praktijkexamens
en de middelen aan innovatie en verbetering van de dienstverle- Nadat eind 2002 in de theorie-examens de eerste open en ning en de producten. Het betreft met name de vorm en inhoud meerkeuzevragen waren opgenomen, volgde een geleide- lijke uitbreiding. De examenvragen doen nu nadrukkelij- van de examens alsmede efficiency- en effectiviteitsverbetering ker een beroep op het inzicht van kandidaten.
van de administratieve processen en de informatisering. Zo Citogroep uit Arnhem adviseerde om de slaagnorm aan te passen, omdat het theorie-examen door de inzichtvragen wordt ingespeeld op actuele technologische ontwikkelingen en moeilijker geworden was.
toekomstige (verkeers)wetgeving. De bedoeling daarvan is de Aan het praktijkexamen B werden nieuwe varianten voor 34 kwaliteit van de dienstverlening en de voorbereiding op de de bijzondere verrichtingen toegevoegd. Kandidaten moe- deelname aan het verkeer verder te perfectioneren. ten niet alleen achteruit, maar ook vooruit kunnen filepar- keren en parkeren in een vak. En zowel op een helling als Dergelijke innovatieve verbeteringstrajecten werden in het in schuine vakken.
verslagjaar zowel centraal als in de regio's en bij de divisies ingezet.
TWIKKELING EN ONDERZOEK
ON
Bij TNO in Delft wordt een nieuw route-informatiesysteem ontwikkeld waarop eventuele vertragingen `real time' worden gemeld. De vaardigheden zijn in het hedendaagse Als gevolg van Europese afspraken verander- verkeer zó frequent nodig, dat tot de wijziging den de eisen voor het motorexamen. In het besloten werd. Hij kwam ook voort uit aan- verslagjaar werden kledingeisen ingevoerd; in vullende Europese minimumeisen voor het 2004 volgde de splitsing in een examen voer- B-examen. tuigbeheersing en een examen verkeersdeel- neming. In het verslagjaar startten daarvoor
Minister Peijs van Verkeer gaf het CBR de voorbereidingen. opdracht een projectplan te schrijven voor de De veranderingen zijn bedoeld om de modernisering van het rijexamen. De minister kwetsbare motorrijder beter te beschermen. wil een examen "waarin de toetsing van
begripsmatige kennis, productieve vaardighe- Om het telefonisch reserveren van theorie- 35
den en gevaarherkenning centraal staan", zo examens te verbeteren, werd een voice schreef zij in de opdracht. De uitvoering van responsesysteem in gebruik genomen. Binnen het project wordt in 2004 verder ter hand enkele maanden verliep het leeuwendeel van genomen. de reserveringen van particulieren via deze computer.
TOP internet
In het verslagjaar werd TOP online, de opvol-
ger van het verouderde examenreserverings-
systeem ERS, in gebruik genomen. Het nieu-
we systeem maakt het mogelijk vanuit de
rijschool examens aan te vragen, te reserve-
ren en te ruilen, en medische Verklaringen
TWIKKELING EN ONDERZOEK
van geschiktheid aan te vragen. Aan het einde
ON
van het jaar was tweederde van de rijscholen
overgeschakeld van het ERS naar TOP online.
Met ingang van 2004 veranderde de toegang
en werd de naam `TOP internet'. Van een
gesloten netwerk werd overgestapt op een
veel snellere verbinding via het internet.
Innovatie

Rijopleiding in Stappen
In opdracht van de minister van Verkeer en
Waterstaat maakte het CBR een begin met de
landelijke proef met de Rijopleiding in Stap-
pen (RIS). De opdracht was het directe gevolg
van de succesvolle proeven in Gelderland.
Daar werden slagingspercentages tot 25 pro-
cent boven het gebruikelijke niveau bereikt
met een nieuw type modulaire opleiding die
verkeersveiliger bestuurders oplevert.
36 Nadat ingrijpende meningsverschillen met de
rijschoolbranche en de opleiders van rij-
instructeurs waren opgelost, nam de belang-
stelling voor RIS ­nu gesteund door de bran-
cheorganisaties­ vooral onder rijscholen snel
toe. In enkele maanden tijd liep het aantal
aanmeldingen van instructeurs voor de
opleiding tot zevenhonderd op.
Permanente educatie voor zakelijke rijders
Het rijbewijs kan niet meer voor het leven sche, maar nadrukkelijk ook uit sociale overwegingen zijn. Steeds meer vat in de samenleving de opdracht aan het CBR gaf om de rijvaardigheid van alle mening post dat in de loop der jaren routine- medewerkers met een bedrijfs- of lease-auto onder de loep TWIKKELING EN ONDERZOEK fouten ontstaan die risico's in het verkeer te nemen. Het bedrijf beschouwt zijn steun aan een veilige ON kunnen veroorzaken. Daarnaast blijven veran- verkeersdeelname als een belangrijke voorziening voor de deringen in wetten en regels onopgemerkt als medewerkers. Met behulp van speciaal opgeleide examina- bestuurders niet regelmatig op herhaling toren werd een begin gemaakt met de rijstijlscan. gaan. IBM-medewerkers namen eerst deel aan een theorietoets De rijvaardigheidsanalyse, die de afgelopen en een collectieve nabespreking in een examencentrum. jaren met succes onder transport- en buson- De toets was eerder educatief dan toetsend bedoeld. dernemingen was toegepast, begon in het Vervolgens kreeg elke kandidaat een oproep van de werk- verslagjaar onder de naam `rijstijlscan' aan gever om vanuit de IBM-vestiging een rit van een uur te een tweede fase. maken met een examinator, die de employee eventuele verbeterpunten meegaf. Naar gelang de uitslag van de rit IT-dienstverlener IBM Nederland was het eer- kon de werkgever de medewerker de mogelijkheid bieden ste bedrijf dat niet alleen uit bedrijfseconomi- om via een rijschool vaardigheden te oefenen die tijdens Simulators komen steeds vaker voor in de rijopleiding. Vooral de technische beheersing kan er mee geoefend worden zonder hinder van en voor het wegverkeer.

Examinatoren van het militaire opleidingscen-
trum OTCRIJ en brandweerchauffeurs volgden
op de simulators een rijvaardigheidstraining.
In opdracht van het ministerie van Verkeer en
Waterstaat werd onderzoek gedaan naar de
mogelijkheden van risicotrainingen voor
vrachtwagenchauffeurs. Nederlandse beroeps-
chauffeurs volgden in het kader van een pro-
ject van de Europese Commissie een trainings-
programma. Bij de chauffeurs van
transportbedrijf Schenker, die aan de training
37
deelnamen, bleken enkele maanden later de
schades met maar liefst 35 procent afgeno-
men te zijn.
Ontwikkelingen in wetten en
regels
In het beleid van het CBR is het leveren van
een bijdrage aan de ontwikkeling van wetten
en regels een belangrijk aspect. Vanwege de
de toets niet goed gingen. De onderdelen die daarbij het verbondenheid met de verbetering van de
meest aan bod kwamen, waren afstand houden, de nieuwe verkeersveiligheid stelt het CBR zijn expertise
wet- en regelgeving en Het Nieuwe Rijden.
graag ter beschikking om de verkeerswetten
Negentig procent van de deelnemers aan het IBM-pro- TWIKKELING EN ONDERZOEK en -regels verder te optimaliseren. In 2003
gramma beoordeelde het programma met goed tot zeer ON werd in dat kader onder meer deelgenomen
goed. IBM heeft met het initiatief het onderwerp verkeers- aan:
veiligheid in de markt van de zakelijke rijder geïntrodu- » de projectgroep Tunnelveiligheid van het
ceerd.
ministerie van Verkeer en Waterstaat;
» voorbereiding van het standpunt van
Simulators
Nederland over het voorstel voor de
Na de officiële opening van het Rij Simulator Centrum in 3e Europese richtlijn voor het rijbewijs;
Utrecht werd daar op de twee Adams vrachtwagensimula- » deelname aan het Motorplatform, een
tors intensief gewerkt aan de ontwikkeling van adequate overleg van brancheorganisaties;
toepassingen. Daarmee wil het Rij Simulator Centrum » deelname aan het Overlegorgaan
vooral de markt van wetenschappelijk en toegepast onder- Verkeersveiligheid.
zoek bedienen, alsmede ervaren beroepschauffeurs.
10 Pu b l i c r e l a t i o n s
e n v o o r l i c h t i n g

De publieke tak van het CBR investeert via externe communicatie primair in de relatie met rijopleiders en kandidaten. Een belangrijk uitgangspunt daarbij is dat de verstandhouding met de rijscholen bepalend is voor het beeld dat kandidaten van het CBR hebben. Daarnaast draagt het CBR met zijn communicatieactiviteiten bij aan de verbetering van de verkeersveilig- heid.
De decentrale organisatiestructuur biedt de regio's en divisies zelfstandig- 38 heid in hun communicatie met de buitenwacht. Voor de herkenbaarheid van het CBR worden intern steeds gezamenlijke afspraken gemaakt, zodat van de organisatie als geheel een uniform beeld blijft bestaan. Campagnes
OORLICHTING
V Een belangrijk deel van de communicatieactiviteiten stond in het verslagjaar in het teken van het nieuwe motorexamen, de Rijopleiding in Stappen en de
totstandkoming van het Rij Simulator Centrum.
TIONS EN
Motorexamen
Voor het motorexamen werd zowel in- als extern een intensief communicatietraject uitgevoerd. Medewerkers, rijopleiders, publiek en uitgevers van leermiddelen werden via een in- en externe communicatiecampgane PUBLIC RELA
vertrouwd gemaakt met de inhoud van de veranderingen en de motieven. De intensieve aandacht leidde tot een opvallende betrokkenheid van de rijschoolbranche bij de zoektocht naar geschikte terreinen voor het nieuwe examen voertuigbeheersing.
Rijopleiding in Stappen
Het grootste deel van het verslagjaar werd gedomineerd door de meningsverschillen met de branche over de
wenselijkheid van de Rijopleiding in Stappen en de rol van het CBR. Dat leidde tot veel aandacht voor persoonlijk overleg met branchevertegenwoordigers en verdedigen van standpunten via de media. Om te voorkomen dat de publicitaire druk een oplossing in de weg zou staan, werd de mediavoorlichting in het derde en vierde kwartaal tot het absolute minimum beperkt.
Toen de branche en het CBR aan het einde van het verslag- jaar een overeenkomst sloten die het conflict oploste, werd een plan voor intensieve publieksvoorlichting in werking gezet. In de eerste maanden van 2004 werd dit uitgevoerd.
39
Rij Simulator Centrum
De opening van het Rij Simulator Centrum in Utrecht kreeg veel aandacht in de landelijke pers. De getrouwe weergave van de werkelijkheid op de weg in de twee simulators was voor veel media reden om er in beeld, tekst en geluid verslag van te doen.
Kort vóór de opening ging de website www.rijsimulator- OORLICHTING
centrum.nl van start en werd foldermateriaal gemaakt. V Beide werden primair ontwikkeld om geïnteresseerde organisaties een indruk te geven van de mogelijkheden. TIONS EN
Internet
Met vier andere verkeersveiligheidsorganisaties maakte het CBR in De communicatie van het CBR met zijn doelgroepen april 2004 voor de tweede keer op tv Het Nationale Verkeersexamen verschoof van gedrukt materiaal en telefonische infor- mogelijk. Anderhalf miljoen kijkers benutten zo de kans om hun matie naar internet. De belangstelling voor www.cbr.nl theoriekennis te testen. groeide verder tot gemiddeld 250.000 bezoeken per PUBLIC RELA
maand. Van de emailvoorziening werd intensief gebruik gemaakt.
De website werd in het verslagjaar ingrijpend herzien. Sinds de start in 1999 waren de inhoud en functionaliteit zo uitgebreid, dat het overzicht zoek was. Bezoekers kregen onvoldoende indruk van de variatie in diensten en activiteiten. Bovendien werd het steeds moeilijker om gericht te zoeken naar informatie. Daarom kwamen alle onderdelen, voorzien van een herkenbare vormgeving, onder één portaal. De zoekmogelijkheden verbeterden ingrijpend.
Hoewel de website in augustus 1999 primair
is ontwikkeld als hulpmiddel bij de examen-
voorbereiding, blijkt een groeiend aantal erva-
ren rijbewijsbezitters de site te bezoeken voor
permanente educatie. Vooral de theorietests
worden intensief gebruikt: ruim 65 procent
van de bezoekers benut ze.
Slagingspercentages
Steeds meer consumenten wisten de weg naar
www.rijschoolgegevens.nl te vinden. Gemid-
40
deld werd deze site met slagingspercentages
van rijscholen 25.000 keer per maand
bezocht. De invloed werd snel merkbaar toen
de klandizie bij rijscholen met hoge slagings-
percentages groeide en het slagingspercentage
van examenkandidaten toenam. internet, de opvolger van het Examenreserveringssysteem Administratiekantoren die voor rijscholen (zie hoofdstuk negen). OORLICHTING
V examenaanvragen regelen bij het CBR hebben Om de gebruiksmogelijkheden van het nieuwe reserve- toegezegd voortaan de naam van hun ringssysteem uit te breiden, werd het vademecum met de opdrachtgever te melden. Daarmee kwam een examenrichtlijnen geschikt gemaakt voor online publica- einde aan ongewenste beïnvloeding van de tie op dit extranet voor de rijscholen. TIONS EN slagingspercentages op de website.
Gesprekken met een aantal rijscholen maak-
Voorlichting en public relations
ten een einde aan administratieve trucs om de
slagingspercentages gunstig te beïnvloeden. Aangemoedigd door de enthousiaste reacties van rijscho- len bracht het CBR voor de derde maal een verkorte versie In samenwerking met de Dienst Wegverkeer van het jaarverslag uit. Elke rijschool ontving een exem- PUBLIC RELA
en het ministerie van Verkeer en Waterstaat plaar van de brochure. continueerde het CBR de website www.rijbe-
wijs.nl waar bezoekers alle informatie over Van de bedrijfsvideo werd een herziene versie geprodu- het gelijknamige onderwerp kunnen vinden. ceerd die een actueel beeld geeft van de taken en de mark- De website werd maandelijks gemiddeld ten waarop het CBR opereert. 150.000 keer bezocht. Voor de video die kandidaten voor de theorie-examens zien als zij op de uitslag wachten, werd een nieuwe opzet TOP internet gemaakt. Jongerenpanel Team Alert kreeg het verzoek Via voorlichtingsbijeenkomsten en artikelen voor de realisatie vanwege het inzicht dat het in de doel- in het magazine Reflector werden de rijscho- groep heeft. De nieuwe versie wordt in 2004 in gebruik len voorgelicht over de ontwikkeling van TOP genomen. Stichting Team Alert weet met eigentijdse campagnes de betrokkenheid onder jongeren bij verkeersveiligheid de laatste jaren te stimuleren.

Media
Vele tientallen keren werd in dag- en weekbla-
den aandacht aan de visie en activiteiten van
het CBR besteed, en gaven regionale en lande-
lijke woordvoerders een reactie op actuele
ontwikkelingen rond het thema verkeersvei-
ligheid.
In de afleveringen van het televisieprogram-
ma `Blij dat ik rij' van Yorin waren ­net als in
de vier voorafgaande jaren­ fragmenten te
41
zien van vóór en na het praktijkexamen. De
serie bood mogelijkheden het CBR profiel te
geven bij de aanstaande kandidaten.
Ook het nieuwe programma `Wegmisbruikers'
vroeg om een bijdrage. Een examinator gaf in
enkele afleveringen veiligheidstips voor weg-
gebruikers. Het CBR beëindigde de samenwer-
OORLICHTING
Beurzen en manifestaties king vanwege de chaotische totstandkoming V Het CBR was in het verslagjaar deelnemer aan de AutoRAI van het programma en niet-nagekomen in Amsterdam, Motor 2003 in Utrecht, de Vakbeurs Ver- afspraken. keerseducatie in Hoevelaken en de jongerenbeurs Mega- festatie. Via dergelijke manifestaties wordt vorm gegeven Reflector TIONS EN aan de educatieve taak van het CBR op het gebied van de Naast instructie en opleiding werd Reflector, verkeersveiligheid, aan imagoverbetering en aan afzet van het tijdschrift van het CBR voor de ingeschre- diensten en producten. ven rijscholen, benut om de branche op de hoogte te houden van relevante ontwikkelin-
De medisch adviseurs en de afdeling Medische Zaken ver- gen. De jaargang 2003 stond vooral in het PUBLIC RELA
zorgden lezingen en presentaties tijdens bijeenkomsten teken van de vakinhoud, het nieuwe motor- van patiëntenverenigingen, ouderen en artsen. examen en de ontwikkeling van de Rijoplei- ding in Stappen.
Intern In juni vond de Rijschoollunch plaats, een
Zebranet ­het intranet van het CBR­ werd verder ontwik- periodieke bijeenkomst waar professionals uit keld. Het snelle medium heeft de sterk gedecentraliseerde de rijopleiding van gedachten wisselen over organisatie intern beter bereikbaar gemaakt, vooral na nieuwe en wenselijke ontwikkelingen. Een- ingrijpende technische verbeteringen, cursussen en voor- maal per jaar vindt een journalistiek verslag lichting over de werking. Alle organisatieonderdelen heb- van de lunch via Reflector zijn weg naar de ben een eigen plek op Zebranet. opleiders.
11 I n t e r n a t i o n a a l
Het CBR leverde in het verslagjaar de secreta-
Nederland is als onderdeel van de ris-generaal voor CIECA en één van de leden van de Expert Advisory Group, die zich met
Europese Unie onderhevig aan de
regelmaat over verkeersinhoudelijke vraag-
harmonisatie van de wetten en stukken buigt.
regels over verkeersveiligheid.
Rijopleiding
Het CBR neemt actief deel aan
`Basic'
dat proces via CIECA, de Com-
Onder leiding van de Finse universiteit in
mission Internationale des Exa- Turku werd onderzoek verricht naar nieuwe vormen voor de basisrijopleiding in een aantal
42 mens de Conduite Automobile.
Europese landen. De nadruk lag daarbij op de
CIECA is de bundeling van rij- evaluatie van goede ervaringen met begeleid rijden en voortgezette opleidingen. Naast
exameninstituten in Europa en
CIECA namen ook onderzoeksinstituten en
enkele landen daarbuiten. Zij rijschoolorganisaties aan dit project deel. TIONAAL
In 2003 werden traditionele en innovatieve
assisteert de Europese Commissie
opleidingen beoordeeld in Denemarken,
TERNA op verzoek bij het onderzoeken Duitsland, Finland, Frankrijk, Groot-Brit- IN tannië, Nederland, Noorwegen, Oostenrijk, de duur van het examen, de locatie, het tijd- en implementeren van aangepas-
Zweden en Zwitserland. stip en de inhoud bepalend zijn voor de kwali- te regels en wetten. Het eindrapport met aanbevelingen voor de teit en de verschillen tussen de deelnemende rijopleiding in Europa is aangeboden aan landen. Uiteindelijk moet het project tot een Daarnaast investeerde het CBR in
de Europese Commissie. Europese kwaliteitsstandaard leiden. 2003 in het ontwikkelen van
`Test'
internationale netwerken en stel- Permanente educatie In het project `Test' wordt in zes Europese
de zijn expertise ter beschikking landen met een hoog rijexamenniveau de `NovEv' precieze inhoud van het praktijkexamen voor In het project NovEv wordt de invloed van van ontwikkelingen in het
de personenauto onderzocht. Daartoe nemen extra training op de houding en het gedrag buitenland. onderzoekers deel aan 3.150 examens in van jonge bestuurders onderzocht. Het project Frankrijk, Groot-Brittannië, Nederland, Oos- moet een training voor nieuwe bestuurders tenrijk, Spanje en Zweden. De helft van de opleveren en wetenschappelijke informatie examens is geobserveerd vóór de invoering over de invloed van de training op de deelne- van de laatste Europese richtlijn op 30 sep- mers. Voor dit doel worden zeven zogeheten tember 2003; de andere helft erna. Met de tweede-faseopleidingen beproefd in België, resultaten kan worden vastgesteld in hoeverre Frankrijk, Nederland, Oostenrijk en Spanje. De 43

Hard rijden over een kantelweg voelt onaangenaam doordat de bestuurder heen TIONAAL
en weer `golft'. De vondst is één van de nieuwste snelheidsremmers. TERNA
Adviezen
zeven verschillende systemen zijn opgezet op IN
basis van wetenschappelijk onderzoek, Harmonisatie bestaande verplichte twee-fasenopleidingen en In Letland werd een analyse afgerond over de rijopleiding de aanbevelingen van het voormalige `Advan- en het rijexamen ter voorbereiding op de toetreding van ced'-project. Die betroffen veiligheidstrainin- dit land tot de Europese Unie. Een consortium van NEA gen en analyses van cursussen, en boden een Transportopleiding en -onderzoek, Vakopleiding Transport kader voor een Europees kwaliteitslabel. en Logistiek (VTL) en het CBR voerde het project uit. De adviezen betroffen vooral de medische keuringen en de inhoud van het praktijkexamen.
Uitwisseling
Het CBR bracht voor CIECA voor het zesde In Polen en Roemenië werden verkeersveiligheids- achtereenvolgende jaar het tijdschrift `CIECA trainingen verzorgd en in Iran een uitgebreid seminar Forum' uit. Het tijdschrift is bedoeld om over opleiden, examineren en rijbewijzen. ervaringen en inzichten van de ledenlanden Belgische examinatoren bezochten in regio Zuid van uit te wisselen. Daarnaast werd de website het CBR hun Nederlandse collega's. van CIECA onderhouden als actueel en
accuraat informatiemiddel voor professionals
in de ledenlanden.
12 So c i a a l b e l e i d
Sinds de start van de decentralisatie in 1991 is het CBR een organisatie die Eind 2003 waren bij het CBR 1.255 medewer- kers in dienst, die ruim 1.055 fulltime forma-
meer dan gemiddeld in verandering is. De maatschappelijke ontwikke- tieplaatsen invulden. Per saldo nam het aantal
lingen en de emancipatie van de consument vergen een voortdurende medewerkers in het verslagjaar met 23 af. Er traden 86 medewerkers in dienst (2002: 165),
perfectionering van de producten en de dienstverlening. 109 verlieten de organisatie (2002: 93) en
Daarnaast streeft het CBR er steeds nadrukkelijker naar om als kennis- 37 medewerkers veranderden van functie of werden overgeplaatst (2002: 87).
instituut zijn expertise op de markt te brengen.
Die ontwikkelingen vereisen een flexibele organisatie en een adequaat Gezondheid en tevredenheid
44 beleid inzake opleiding en ontwikkeling. Deze elementen kenmerken de Bij het CBR bedroeg het ziekteverzuim
laatste jaren het sociaal beleid van het CBR. 6,1 procent. Sinds de intensieve verzuim- begeleiding is de stijging van de afgelopen
Het brandpunt is verlegd van `zorg voor de medewerkers' naar `balans jaren tot staan gekomen.
tussen de belangen van medewerker en organisatie'. Medewerkers hebben daardoor meer verantwoordelijkheid gekregen voor de ontwikkeling van de eigen loopbaan. Nieuwe en bestaande vacatures worden SOCIAAL BELEID
steeds vaker met eigen medewerkers ingevuld.
Elke moderne auto is tegenwoordig met airbags uitgerust. Letselschade wordt daarmee aanzienlijk beperkt.
Verzuim en tevredenheid Wet Arbeid en Zorg
De regio's, divisies en facilitaire afdelingen De Wet Arbeid en Zorg, die eind 2001 zijn beslag kreeg, stelden verbeterplannen op om de tevreden- was voor het CBR geen ingrijpende verandering. De moge- heid onder medewerkers verder te verhogen lijkheid om bijzonder verlof te bieden als de privésituatie en het verzuim te beperken. De plannen vloei- daarom vroeg, was al langer in de CAO geregeld. den voort uit een onderzoek in 2002 naar de De aanvragen en honoreringen werden centraal relatie tussen tevredenheid en verzuim. Uit geregistreerd, zodat er eenduidig beleid bleef bestaan. het onderzoek bleken geen zware knelpunten
binnen de organisatie te bestaan, maar wel
CAO
onderwerpen die voor verbetering vatbaar
waren. In het verslagjaar sloot de directie met de vakorganisaties 45
In de plannen-van-aanpak kregen vooral de een nieuwe CAO af. Besloten werd tot een looptijd van medewerkers van de theorie-examencentra twee jaar en een totale loonstijging van 2,5 procent. Het extra aandacht. Ter verbetering van de inhoud budget voor kinderopvang werd met 110.000,- verhoogd en organisatie van hun werk en de arbeids- tot 145.000,- om dit vraagstuk dichter bij een oplossing omstandigheden werd een landelijke dag te brengen. voorbereid die in het voorjaar van 2004 Een belangrijk onderdeel van de nieuwe CAO betrof de plaatsvond. Deze dag was vooral bedoeld flexibilisering van de werktijden. Sinds 1 januari 2004 om de betrokkenheid bij ontwikke- kunnen medewerkers in plaats van de standaard-werk- SOCIAAL BELEID
lingen in de organisatie te bevorde- week van vijf maal 7,5 uur of acht examens kiezen voor ren en de uitbreiding van kennis vier werkdagen van negen uur of negen examens per dag. en vaardigheden bij de medewer- Ook kortere werkdagen en wisselende arbeidspatronen kers te stimuleren. worden op termijn mogelijk. Daarmee sluit het CBR aan bij de maatschappelijke tendens individuele keuzes mogelijk te maken in de balans tussen werk en privé. Opleiding en ontwikkeling
Opleiden en ontwikkelen zijn bij het CBR ingeburgerde begrippen en prominente aandachtspunten. Er wordt
onderscheid gemaakt tussen de vakinhoudelijke scholing die nodig is voor de borging van de kwaliteit van het exa- men en opleidingen die gericht zijn op `permanente edu- catie' van medewerkers. De laatste categorie opleidingen houdt nauw verband met de organisatieveranderingen binnen het CBR.
Voor de vakinhoudelijke scholing van examinatoren werd kwamen merendeels op nieuwe functies in vooral van e-learning gebruik gemaakt. Met lesprogram- een nieuwe afdeling. ma's via het inter- en intranet konden zij zich op flexibele Het CBR is door de samenvoeging in staat wijze ­tussen examens en vanuit huis­ bijscholen. gebundelde kennis effectief aan te bieden. Management development
Arbobeleid
Het CBR wil tijdig kunnen beschikken over leidinggeven- den met de gewenste competenties. Daarom is een eigen Met de Arbodienst werden ingrijpende verbe- opleiding van een jaar opgezet waarmee in de ambities en teringen afgesproken in de verzuimbegelei- groeimogelijkheden van medewerkers kan worden voor- ding voor het hoofdkantoor en de divisies en zien. Medio 2003 begonnen zestien medewerkers na een regio die in Rijswijk gehuisvest zijn. Ook voor 46
selectie via hun leidinggevenden en een assessment aan de rapportage en de bereikbaarheid werden de opleiding. afspraken voor verbetering gemaakt, alsmede voor de periodieke veiligheidskeuring. Exami-
Rijopleiding in Stappen natoren moeten deze keuring eens per vijf De komst van de Rijopleiding in Stappen (RIS) leidde tot jaar ondergaan om er zeker van te zijn dat aanzienlijke veranderingen binnen het CBR (zie hoofdstuk hun gezondheid een veilig examen niet in de negen voor een beschrijving van de inhoud). Niet alleen de weg staat. Met de Arbodienst werden afspra- examenreservering en de verwerking van de uitslagen ken gemaakt over verdergaande uniformiteit SOCIAAL BELEID
moesten worden aangepast, maar ook het opleidingstra- in de keuring en de werkwijze. ject onderging een verandering. Examinatoren zien de kandidaat bij de RIS al tijdens de opleiding en niet meer Al voordat in 2004 het recht op een rookvrije pas bij de tussentijdse toets of het examen. Zij zijn nauwer werkplek in de wet werd vastgelegd, was op bij de opleiding betrokken, waardoor aan de toetsende een groeiend aantal CBR-locaties rookbeleid kant van hun werk coachingselementen zijn toegevoegd. vastgesteld of in ontwikkeling. Ondanks de Dat vereist training en opleiding. spanning bij kandidaten werden er in de Binnen de organisatie werden twintig medewerkers opge- examencentra maatregelen genomen ter leid tot RIS-docent. Zij kregen tot taak rij-instructeurs te bescherming van de niet-rokers. trainen in de RIS-methodiek. Daarnaast werden een kleine honderd collega's opgeleid tot RIS-examinator.
Verkeersinnovatie
De versnipperde kennis op het gebied van verkeersveilig- heid, examinering, projectmatig werken en opleidingen binnen de organisatie werd gebundeld in de afdeling Ver- keersinnovatie. De medewerkers van de organisatieonder- delen Verkeerszaken en -opleidingen, Rijopleiding in Stap- Dodehoekspiegels en -camera's verruimen het pen, Internationale projecten en het CIECA-projectbureau zicht naast en achter bus en vrachtwagen. De spiegel is verplicht op nieuwe vrachtwagens.
13
0 O n d e r n e m i n g s r a a d
Krachtens de wet beschikt het CBR In het verslagjaar vonden acht onderlinge en >> de Arbodienst Groene Land Achmea; acht reguliere overlegvergaderingen met de >> het Arbojaarplan 2003; over een ondernemingsraad en
directie plaats. >> het onderzoek naar de cesuur in de zogeheten onderdeelcommissies in theorie-examens;
Buiten de gebruikelijke financiële overzichten >> het AA-examen; de regio's.
en jaarverslagen kwamen de volgende onder- >> de arbeidsvoorwaarden; De ondernemingsraad en directie werpen aan de orde: >> de CBR-meerjarenstrategie 2004-2008; >> Rijopleiding in Stappen; >> de organisatie- en medezeggenschaps- brengen de medewerkers met >> de nieuwe facilitaire afdeling Verkeers- structuur; communiqués op de hoogte van de innovatie; >> de fusie tussen Stichting NEA en Stichting >> de uitplaatsing van de NTH; CBR.
belangrijkste onderwerpen uit hun 47
>> de nieuwe opleidingsstructuur voor
overleg. examinatoren; De ondernemingsraad bestond uit zestien >> het opleidingsjaarplan 2003; leden, afkomstig van het hoofdkantoor en de >> de proef met het papierloos examen; divisies BNOR, CCV en Vorderingen, alsmede >> het onderzoek naar verzuim en tevreden- de vijf regio's. heid bij het CBR; In het eigen jaarverslag van de ondernemings- >> statuten en reglement van de pensioenen; raad wordt uitgebreid op de behandelde >> de vertrouwenscommissie; onderwerpen en het functioneren van de raad >> het plan-van-aanpak inzake ziekteverzuim; ingegaan. >> het telefonische reserveringssysteem voor
ONDERNEMINGSRAAD
theorie-examens en andere ICT-ontwik- De ondernemingsraad was ultimo 2003 als kelingen; volgt samengesteld:
>> de veranderingen in het A-examen; C.M. Lange, voorzitter >> de totstandkoming van Het Examenhuis; W. Mesu, secretaris >> de Kadernota ACS; M.A. Kesselring, plaatsvervangend voorzitter >> de autoregeling; A.J.M.M. Kavelaars, plaatsvervangend secretaris >> de positie van TSM; R.J. van Beekum
>> de begeleidingscommissie functiewaar- C.H.J. Blokpoel dering; H.J.J. Blösser
>> de beroepscommissie voor het functie- P. Fuchs
waarderingssysteem; W.T. de Haan
>> het plan-van-aanpak inzake de directie; F. Hoorenman >> het concept van de Wet CBR; L. van Ingen-Leerling >> verplichte roostervrije dagen; P.J.M. Keijzer-Tempelmann >> de aanstelling van een nieuwe financieel P.C.J. Lander directeur; J.M.R. Leerdam
>> permanente educatie; A.M. Midde-de Kruijf
>> CBR-ziektekostenverzekering; L. van Rijt
14 R a a d va n To e z i ch t
Het CBR werd in het verslagjaar geleid door een tweehoofdige directie, De Raad van Toezicht vergaderde in het verslagjaar zes maal. Naast de vaste agenda-
ondersteund door een adjunct-directeur. De directie werd bijgestaan door punten zoals de financiële rapportages (het
een raad van toezicht die bestaat uit zeven leden. Zij worden benoemd jaarverslag, de begroting en de meerjaren- begroting) besteedde de raad bijzondere
door de minister van Verkeer en Waterstaat. De raad bestaat uit: aandacht aan:
>> een onafhankelijke voorzitter;
>> de samenstelling van de directie;
>> twee onafhankelijke leden, aan de minister voorgedragen door de >> de opvolging van de algemeen directeur; Raad van Toezicht; >> de toekomst van de CBR-groep, strategie- nota 2004-2008;
48 >> vier leden, met instemming van de Raad van Toezicht voorgedragen >> de oprichting van het Examenhuis; aan de minister door respectievelijk de ANWB, BOVAG, CCV-raad >> de Rijopleiding in Stappen (RIS); >> de relatie tussen CBR en rijschoolbranche;
en de ondernemingsraad van het CBR. >> de private onderdelen NEA, NTH, Traffic EZICHT Test en TSM;
O
T De Raad van Toezicht was in 2003 als volgt >> het Rij Simulator Centrum; AN samengesteld: >> de Wet CBR;
>> mevrouw mr. E.J.J.E. van Leeuwen-Schut te >> het reserveringsysteem TOP internet voor Zoetermeer, voorzitter; rijscholen en het telefonische reserverings- RAAD V >> de heer mr. R. Prins te Bilthoven, vice-voor- systeem voor kandidaten. zitter (onafhankelijk lid);
>> de heer E.A. van Amerongen te Nieuw-
Loosdrecht (onafhankelijk lid) Rijswijk, juli 2004 >> de heer ir. J. Barkhof te Voorschoten (op
voordracht van de ANWB, in overleg met Mevrouw mr. E.J.J.E. van Leeuwen-Schut, de representatieve verkeersbonden); voorzitter
>> de heer mr. J.A. Hoekzema te Heist-Knok-
ke, België (op voordracht van de BOVAG, in
overleg met de representatieve organisa-
ties van rijschoolhouders);
>> de heer drs. M.C. van der Harst te Leider-
dorp (op voordracht van de CCV-raad);
>> de heer H.A.P.M. Pont te Rijswijk (op voor-
dracht van de ondernemingsraad van het
CBR).
0 J a a r ve r s l a g 2 0 0 3
deel twee

U voert hier mistachterlicht. Dit is toegestaan wanneer het zicht minder is dan
meter
Open vragen in het theorie-examen. Sinds november 2003 wordt daarmee een groter beroep op het verkeersinzicht van kandidaten gedaan. L i j n b r e n g e n i n
ve r ke e r s ve i l i g h e i d

Verkeersbeleid werkt! Tussen 1970 en 1994 daalde het aantal Verbod op handheld bellen Sinds eind maart 2002 is handheld bellen achter het stuur dodelijke verkeersslachtoffers van drieduizend naar duizend per strafbaar. Volgens de Stichting Wetenschappelijk Onder- jaar als gevolg van een ingrijpend pakket maatregelen. De jaren zoek Verkeersveiligheid (SWOV) scheelt de maatregel jaar- lijks 25 tot dertig doden in het verkeer. Hoewel bestuur- daarna bleef het aantal doden in het verkeer stabiel. ders ook bij handsfree bellen worden afgeleid, bande de De afgelopen jaren nam de roep om extra maatregelen tegen wetgever bellen achter het stuur uit oogpunt van maat- schappelijke acceptatie niet geheel uit.
onveiligheid op de weg snel toe. Het plan van de Tweede Kamer voor een praktijkexamen bromfiets was in het voorjaar van 2004 Simulators in de rijopleiding Aspirant- en ervaren bestuurders krijgen steeds vaker de 50 het voorlopige sluitstuk van een lange reeks ideeën voor verbete- mogelijkheid een deel van hun opleiding of training in ring van de verkeersveiligheid. Nederland wil de magisch een simulator te doen. Zo kan de technische beheersing van de auto buiten de hectiek van het wegverkeer geoe- lijkende grens van duizend verkeersdoden per jaar voorgoed fend worden, zo vaak als nodig is en zonder dat de door- doorbreken. stroming op de weg wordt gehinderd.
VEILIGHEID De verbeteringsvoorstellen volgden elkaar zó snel op, dat elke Maatregel beginnende bestuurder
bovengemiddelde krantenlezer het spoor bijster is Op 30 maart 2002 werd de `Maatregel beginnende geraakt. Welke plannen zijn er gepubliceerd
VERKEERS en wat is het onderlinge verband?
LIJN BRENGEN IN
Asfalt op het water. Rijkswaterstaat experimenteert met flexibele wegaanleg voor een vlotte verkeersafwikkeling. bestuurder' van kracht. Met het Beginnersrij- zoek van Cito herzien. Kandidaten zijn nu bewijs, zoals het in de volksmond ging heten, bij zes fouten ­op een totaal van vijftig moest het grote aandeel van beginnende vragen­ geslaagd. bestuurders in de ongevalstatistieken worden
teruggedrongen. Rijbewijsrevolutie
Wie in de eerste vijf jaar na het behalen van Eind 2002 presenteerde toenmalig minister het rijbewijs drie strafpunten en de bijbeho- De Boer `De Rijbewijsrevolutie' met vergaande rende veroordeling oploopt, komt voor een voorstellen voor verbetering van de verkeers- theoretische en praktische test bij het CBR. veiligheid: Bij een onvoldoende moet opnieuw examen >> De mogelijkheid creëren om al vanaf het worden gedaan. zeventiende jaar rijles te nemen, mits 51
Bij een alcoholpromillage van 0,8 moet een gecombineerd met het begeleid opdoen beginnende bestuurder een EMA-cursus van ervaringskilometers en eventueel als volgen. Het kabinet wil het promillage onderdeel van de Rijopleiding in Stappen. verlagen naar 0,2. In Zweden leidde deze maatregel tot een daling van 35 procent van het aantal onge-
Van de SWOV mocht de minister nog wel een vallen onder beginnende bestuurders. VEILIGHEID
stapje verder gaan. Een nachtelijk rijverbod >> Verplichte nascholing, kort na het behalen en een verbod om passagiers mee te nemen van het rijbewijs. De minister kondigde zou, in combinatie met een aantal andere een Europese proef aan, die inmiddels maatregelen, tot een verdergaande verlaging begonnen is. Afhankelijk van de resultaten VERKEERS
van het aantal verkeersdoden leiden. wordt tot invoering besloten. >> Een gevaarherkenningstoets ontwikkelen
Nieuwe vragen in theorie-examen in het kader van een modernisering van Tussen januari en oktober 2002 werden de het hele rijexamen. Met de nieuwe toets theorie-examens voor beroepschauffeurs wordt, na de invoering van de open en audiovisueel en voorzag het CBR alle theorie- meerkeuzevragen, nog nadrukkelijker examens van open en meerkeuzevragen. De geappelleerd aan het inzicht van maatregel was bedoeld om een groter beroep kandidaten. LIJN BRENGEN IN te doen op verkeersinzicht; feitenkennis blijkt >> Verhoging van de minimumleeftijd voor voor langdurig verkeersveilig gedrag van bromfietsers van zestien naar zeventien relatief minder belang. jaar. In combinatie met de geplande kente- Het nieuwe theorie-examen vergt intensievere kens voor bromfietsen en het verhogen voorbereiding, wat de gang van leerlingen van de toegestane maximumsnelheid naar naar de theorielessen bij de rijschool stimu- 45 kilometer per uur wordt hiervan een leert. Een beter voorbereide kandidaat slaagt gunstig effect op het aantal verkeersonge- niet alleen sneller, maar onthoudt de opgeda- vallen onder bromfietsers verwacht. ne inzichten ook beter tijdens de rijcarrière. >> Onderzoek naar de invoering van een Begin 2004 werd de slaagnorm na een onder- puntenrijbewijs. Eind 2003 werden drie borden in gebruik genomen om het verkeer op spitsstroken -meestal de vluchtstroken- te regelen.

Praktijkexamen bromfiets aanstaande beroepschauffeurs. Om toegelaten Uit een studie naar een praktijkexamen bromfiets in 2002 te worden tot het praktijkexamen C en D bleek, dat zo'n examen op problemen in de uitvoering en moeten zij sinds 1 oktober 2003 vóór het acceptatie onder aanstaande bromfietsers zou stuiten. praktijkexamen niet alleen kennis hebben Dit voorjaar verscheen het praktijkexamen opnieuw op de van de verkeersregels, maar ook van auto- politieke agenda. Publieke en politieke discussies over het techniek en vervoersadministratie. verhogen van de minimumleeftijd voor bromfietsers naar zeventien jaar, een puntenrijbewijs voor bromfietsers en Parkeren een praktijkexamen leidden tot de toezegging van minis- Eveneens door de nieuwe Europese richtlijn ter Peijs om vóór de zomer met een actieplan te komen. werd op 1 november 2003 het aantal parkeer- Zij kondigde aan daarin een aangescherpt theorie-examen varianten in het B-examen uitgebreid. Kandi- 52
op te nemen, een praktijkexamen, een verhoogde daten moeten fileparkeren en parkeren in leeftijdsgrens en een puntenrijbewijs voor deze groep. een vak nu achteruit én vooruit kunnen uit- voeren. En zowel op een helling als in een
Rijopleiding in Stappen schuin parkeervak.
Na succesvolle proeven in het oosten van het land startte De maatregel vloeide voort uit de veranderde het CBR op verzoek van de minister van Verkeer en verkeerspraktijk waarin de nieuwe examen- VEILIGHEID
Waterstaat in 2003 met de introductie van de Rijopleiding onderdelen steeds vaker voorkomen. in Stappen (RIS). De introductie wordt gesteund door de ANWB, BOVAG-VAN, FAM, Rijlesnet, LBVI en ROVG. De Instructeurexamen modulaire opleiding heeft het in zich de slaagkans met Na een evaluatie van de Wet Rijonderricht VERKEERS ongeveer dertig procent te verhogen. Bovendien lijkt de Motorrijtuigen deed onderzoeksbureau Traffic RIS, afgaand op een eerste onderzoek van Traffic Test, Test aanbevelingen voor verbetering van de bestuurders op te leveren die beter zijn opgewassen tegen instructeurexamens. De leerdoelen voor aan- onveilige situaties. En daar was het de initiatiefnemers komende rij-instructeurs moeten nadrukkelij- vooral om te doen. ker op de (les)praktijk worden gericht, evenals de applicatietoets voor ervaren instructeurs.
Motorexamen In dat kader kan de verplichte vijfjaarlijkse Sinds 30 september 2003 gelden eisen voor de examenkle- toets volgens de onderzoekers beter worden LIJN BRENGEN IN
ding voor motorrijders en sinds 1 april 2004 is het praktijk- vervangen door verplichte bijscholing. Daar- examen gesplitst in een examen voertuigbeheersing en een naast pleitte het bureau onder meer voor examen verkeersdeelneming. Alle lidstaten van de Europe- terugkeer van de verplichte stageperiode in de se Unie volgen deze gedragslijn. Zij voeren daarmee het instructeuropleiding en de verplichting dat voornemen uit om de motorrijder minder kwetsbaar te instructeurs die voortgezette rijopleidingen maken en de betrokkenheid bij ongevallen te verminderen. geven over een basis-instructeurcertificaat beschikken.
Theoriekennis beroepschauffeurs De vooropleidingseis voor aspirant-instruc- Dezelfde Europese richtlijn die tot aanpassing van het teurs (minimaal vmbo) kan wat Traffic Test motorexamen leidde, betekende ook een verzwaring voor betreft vervallen, omdat deze niet tot Voor Nederland zouden de Europese voorstellen beteke- nen dat de tweedeling in de motorcategorieën een vier- deling wordt. Naast de bromfiets moet er een A1-, A2- en A-categorie komen, die van elkaar verschillen in toegangs- leeftijd, motorvermogen en rijervaring.
In de categorie personenauto's wil de Europese Commissie de trikes en quads toevoegen. Daarnaast kan de minimum- leeftijd in de B-categorie binnen de landsgrenzen naar zeventien worden verlaagd.
Aanvullende maatregelen
53
Volgens het ministerie van Verkeer en Waterstaat ontbrak het in het Europese concept voor de derde richtlijn aan "ambitieuze voorstellen om de verkeersveiligheid te verbe- teren". In Den Haag miste men maatregelen voor begin- betere instructeurs heeft geleid. nende bestuurders en vergaande veranderingen in de Het ministerie van Verkeer en Waterstaat categorie personenauto. "Met de voorgestelde maatregelen VEILIGHEID
bespreekt de voorstellen nu met de oplei- bereik je zeker niet de beoogde reductie van vijftig dingsbranche en het CBR en verwacht ze in procent minder verkeersdoden in 2010." de zomer van 2006 in te kunnen voeren. Kort na de publicatie van het concept voor de derde richt- lijn kwam minister Peijs met aanvullende aanscherpingen VERKEERS
Ontwerp voor derde Europese richtlijn van het verkeersveiligheidsbeleid. Zij stelde een kenteken Kort nadat de lidstaten van de EU de tweede voor bromfietsen in het vooruitzicht en een alcohollimiet Europese richtlijn voor de harmonisering van van 0,2 promille voor beginnende bestuurders. Ook wilde de rijbewijswetgeving hadden ingevoerd, zij zitjes voor kinderen onder de drie jaar op de achter- publiceerde de Europese Commissie het bank verplichten en aanvullende rijstijltrainingen voor ontwerp voor de derde. Het meest vergaande beroepschauffeurs stimuleren. Met het kenteken wordt de onderdeel daaruit was een nieuwe indeling pakkans verhoogd. De strengere alcohollimiet moet het van de motorcategorieën. Als het aan de com- aantal ongevallen onder beginnende bestuurders verder LIJN BRENGEN IN missie ligt, wordt de bromfiets onderdeel van omlaag brengen. Van rijstijltrainingen verwacht de minis- een nieuwe motorcategorie waarvoor een ter beter verkeersgedrag en minder ongelukken onder het minimumleeftijd van zestien jaar gaat gelden. sterk toegenomen aantal bestelauto's. Het Nederlandse ministerie, dat de leeftijd-
grens naar zeventien wil optrekken, reageer- Beroepschauffeur de direct met een afwijzing. "Van zestien naar Bij de beroepschauffeur wordt in de voorstellen voor de zeventien scheelt 28 verkeersdoden per jaar. derde Europese richtlijn een C1- en D1-categorie toege- Daar gaan we dus dwars voor liggen." Als voegd, respectievelijk voor lichte vrachtwagens en busjes `Brussel' bij zijn standpunt blijft, wil Neder- voor niet meer dan zestien passagiers. Met dit rijbewijs land een uitzonderingspositie. mogen aanhangwagens van 750 kilo of minder worden Het kabinet wil een puntenrijbewijs instellen voor zware overtredingen. Bij een bepaald aantal punten kan een bestuurder het rijbewijs kwijtraken.

getrokken. De minimumleeftijd voor de categorie C1 wil koepelende organisatie van de commissie op achttien jaar stellen en bij de categorie rijexameninstituten, het D1 op 21. Voor de al bestaande categorieën C en D komt bestuur van de Europese de toegangsleeftijd drie jaar hoger te liggen: 21 voor de Unie om de herkeuring voor vrachtwagen en 24 voor de bus. oudere rijbewijsbezitters in alle landen op zestig jaar te
2003 was onder meer het jaar van de dodehoekspiegel. Na stellen. Zonder dat een heftige maatschappelijke reacties op enkele ongevallen besluit werd genomen, met rechtsafslaande vrachtwagens werd de spiegel ver- opteerden daarna verschil- plicht op nieuwe vrachtwagens, zodat het blikveld van de lende landen voor een afslaande chauffeur toenam. Voor oudere wagens kwam er aanvullende, eenvoudige oog- 54
een overgangstermijn. De transportbranche organiseerde keuring vanaf het 45ste jaar. In afstelplaatsen die ook voor de opleiders een welkome het concept voor de derde Europese voorziening waren. richtlijn wordt de verantwoordelijkheid voorlopig bij de lidstaten gelaten, hoewel
Minister Peijs heeft voor 1 juli 2004 een verplicht taxi-exa- er wel Europees onderzoek gaande is naar men voorzien. Want het kwaliteitspeil van de taxi- vervolgstappen. VEILIGHEID
chauffeur moeten kunnen beantwoorden aan de eisen van Minister Peijs zegde afgelopen voorjaar toe de steeds mondiger consument. Voor de ervaren chauffeur om met voorstellen te komen voor verbete- is er een overgangsregeling, maar de nieuwkomers zullen ring van de gehele medische procedure. door de divisie CCV van het CBR onder meer worden Opties die daarvoor de afgelopen jaren VERKEERS getoetst op klantgerichtheid, voertuigkennis, gedrag bij werden genoemd, zijn: ongevallen, wet- en regelgeving, rijvaardigheid en >> een wettelijke meldplicht voor elke stratenkennis. rijbewijsbezitter die een medische aan- doening oploopt die van invloed kan
Ook voor bestuurders van trekkers overweegt de minister zijn op de medische geschiktheid; nieuwe regels. De afgelopen jaren wordt dit transportmid- >> samenstellen van een selecte groep del steeds vaker op de openbare weg gebruikt, waardoor keuringsartsen, zodat een kwaliteits- de uitzonderingspositie in de wet niet langer verantwoord standaard voor de medische geschiktheid LIJN BRENGEN IN
is. Als in 2005 een Europese richtlijn van kracht wordt met ontstaat; een maximumsnelheid van veertig kilometer per uur voor >> snelle aanpassing van de wetgeving aan trekkers, wil de minister het vervoermiddel van een ken- moderne medische inzichten. De versoe- teken voorzien. Daarnaast wil zij een gedegen opleiding pelde regels ten aanzien van Ritalinge- en overweegt ze een trekkerbewijs voor deze categorie. bruik door ADHD-patiënten, de diabetes- regels en de regels voor bestuurders die
Medische geschiktheid een herseninfarct hebben gehad, zijn Sinds het midden van de jaren negentig staat de medische recente voorbeelden die illustreren dat geschiktheid voor het rijbewijs steeds nadrukkelijker in de de opinie over de medische eisen voor het belangstelling. Aanvankelijk adviseerde CIECA, de over- rijbewijs in beweging is. Permanente educatie
Hoewel de bestuurders in Den Haag en in Brussel perma- nente educatie van rijbewijsbezitters niet verplicht willen stellen, juichen beide overheden particuliere initiatieven voor opfriscursussen en rijadviezen toe. De vraag daarnaar vanuit de samenleving en het bedrijfsleven is de afgelopen jaren toegenomen. Na de rijvaardigheidsanalyses van beroepschauffeurs die in de tweede helft van de jaren 55
negentig begon, sloot IBM Nederland vorig jaar een con- tract met het CBR voor een rijstijlscan van de 3.500 zakelij- ke rijders. Tijdens open dagen in de examencentra en bij een enquête onder rijbewijsbezitters bleek in 2002, dat ook de privé-rijder grote belangstelling heeft voor een periodiek rijadvies. Want niet alleen de tijden veranderen, VEILIGHEID
maar het verkeer ook.
Puntenrijbewijs
Geïnspireerd door de situatie in Duitsland, Frankrijk en VERKEERS
Italië maakten diverse politieke partijen in de Tweede Europa: meer aandacht voor ouderen Kamer zich het afgelopen voorjaar hard voor een punten- De Europese Commissie ziet met name oude- rijbewijs. Met name als het onderwerp alcohol en verkeer re bestuurders als een belangrijke doelgroep ter sprake kwam, leek het geduld in politiek Den Haag op van het verkeersbeleid van de komende jaren. te raken. In krantenpublicaties pleitten politici er onder Gezien de snelle vergrijzing van Europa is meer voor automobilisten na twee alcoholovertredingen zorg voor de medische geschiktheid en aan- tijdelijk het rijbewijs af te nemen. dacht voor mogelijkheden om deze doelgroep Minister Peijs zegde toe met een plan voor een puntenrij- LIJN BRENGEN IN zo mobiel mogelijk te houden van belang. bewijs te komen dat gebaseerd moet zijn op staandehou- Mede daarom stelde het CBR in 2003 met de dingen. Voor dat plan onderzoekt zij de mogelijkheid om Rijksuniversiteit Groningen een leerstoel Ver- de bestaande educatieve trajecten uit te breiden. Straf- keersgeneeskunde en -neuropsychologie in. punten zouden dan tot deelname aan een verkeerscursus Hoogleraar Wiebo Brouwer heeft onder meer leiden, naar het model van de Educatieve Maatregel tot taak de mogelijkheden voor trainingen en Alcohol en verkeer (EMA). aanpassingen te onderzoeken, zodat ouderen In mei dit jaar publiceerde het kabinet het voorstel om ­in het besef van hun beperkingen­ toch ver- harnekkige overtreders oplopende boetes op te leggen, antwoord aan het verkeer kunnen blijven een puntenrijbewijs in te stellen en de pakkans te deelnemen. vergroten.
Lijn brengen in verkeersveilig-
onderwerpen als een puntenrijbewijs, de eisen aan
heid
medische geschiktheid en de verzwaring van opleiding en Het CBR is verheugd over de grote hoeveel- examen. Het is daarom van groot belang, dat de invoering heid plannen en besluiten ter verbetering van de komende jaren nauwkeurig wordt gedoseerd, gecoördi- de verkeersveiligheid in de afgelopen vier tot neerd en gecommuniceerd. vijf jaar. Zij duiden erop dat het onderwerp
een vaste plaats heeft gekregen op de politie- Als er onder professionals in de verkeersveiligheid vol- ke en maatschappelijke agenda. Veel beleids- doende steun voor en kennis van de vernieuwingen in de voornemens staan op het punt van uitvoering. verkeersveiligheid is, komt dat de handhaving, opleiding Te verwachten valt dan ook dat de aanpak van en examinering ten goede. Rij-instructeurs bijvoorbeeld, de onveiligheid op de weg de komende die beroepshalve een belangrijke rol in de veranderingen 56
maanden en jaren in een stroomversnelling zullen spelen, zijn zelf onderdeel van de veranderingen als zal raken. Maar daarin schuilt tegelijk een de instructeuropleiding op de schop gaat. Een nauwkeu- risico. De samenleving en de professionals rige timing van de veranderingen in hun opleiding is moeten de veranderingen kunnen behappen. daarom van groot belang. Politiemensen, die nu soms al het zicht op de regelgeving De effectiviteit van de vele voornemens die in kwijtraken, moeten intensief worden voorgelicht en VEILIGHEID
ontwikkeling zijn, wordt voor een belangrijk geïnstrueerd voordat de verkeersveiligheidsvoornemens deel bepaald door het moment waarop zij in werkelijkheid worden. Anders wordt de handhaving het werking treden. Voldoende aandacht voor de kind van de rekening. samenhang, de timing van de invoering en
VERKEERS goede voorlichting kunnen verwarring en Het CBR zal met overtuiging aan de komende veranderin- apathie bij de weggebruikers en de professio- gen in de verkeersveiligheid bijdragen. De `vertaling' naar Via een camera achterop heeft de nals voorkomen. Daardoor zal het draagvlak de examens ligt op zijn weg, maar ook het overleg met de vrachtwagenchauffeur nauwkeurig toenemen voor belangrijke, maar gevoelige opleidingsbranche en de voorlichting aan de examen- zicht achter de wagen. kandidaten en andere weggebruikers. De beleidsvoornemens van de afgelopen jaren zijn een belangrijke stap vooruit in de strijd voor verkeersveilig- LIJN BRENGEN IN
heid. Dat het om een stortvloed gaat, is op zich een zegen. Die toont immers aan dat verkeersveiligheid hoog op de politieke en maatschappelijke agenda
staat. Maar een goed gedoseerde invoering is
van belang, zodat de veelbelovende veran-
deringen elkaar in de uitvoering niet
negatief beïnvloeden.

---- --

maandag 12 juli 2004