Den Haag, 29 april 2004
Bijdrage van Ferd Crone (PvdA) aan het Wetgevingsoverleg I&I wet over Liberalisering Energiemarkt
Vooraf: instemming met hoofdlijnen van beleid van de Minister. Hij heeft in hoog tempo zich ingewerkt en pragmatisch knopen doorgehakt: MARKT-WAAR-MARKT KAN, EN OVERHEID-WAAR-OVERHEID-MOET, en meestal gaat het samen: geen markt zonder een sterke overheid.
En veranderen doet pijn, dus nooit zal iedereen tevreden zijn. Ik geloof dat het een vorige SG op EZ was, dhr Geelhoed die eens zei: politiek is pijn doen!
Politiek is de zwaarste beslissing dat de Netwerkbedrijven niet worden geprivatiseerd, maar in overheidseigendom blijven. Mijn fractie is hier werkelijk heel blij mee. De argumenten zijn bekend, en onder andere uitvoerig door de AER beschreven: een natuurlijk monopolie moet je niet zomaar privatiseren, want het vergt een enorm pak regels en een zeer grote en zware toezichthoudersorganisatie. Ook Dte benadrukt het weer in het advies van vorige week: nog niet privatiseren om te voorkomen dat de private eigenaar commerciële belangen van het concern voorrang geeft boven kwaliteit en betrouwbaarheid van de netten. Dat loopt van het steeds verder verhogen van de rendementseisen aan net-dochters, tot kruislingse subsidies, het uithollen van kredietwaardigheid van het net door kredietwaardigheid over te dragen naar de handels/productiepoot van de bedrijven en het niet gelijk behandelen van concurrenten die energie over het net willen transporteren.
Ik voeg daar aan toe, en dat is een punt dat ook in steeds meer landen speelt: wie in betere netten investeert (lokaal of importcapaciteit) maakt daarmee extra ruimte voor concurrenten, en dat verslechtert dus de concurrentiepositie van de eigen energieleverancier. We zijn niet zo naïef dat we dit logische strategische gedrag niet hebben gezien de laatste jaren: wethouders en gedeputeerden klagen dat industrieterreinen en woonwijken niet meer goed bediend worden, de tarieven van straatverlichting gaan sky high, concurrenten staan op afstand, installateurs worden overgenomen of van de markt gedrukt, naamsbekendheid wordt schaamteloos misbruikt, en zelfs de sportsponsoring is niet gelukt.
Als klap op de vuurpijl voerden de bedrijven de afgelopen een zwalkende strategie. Nog maar drie jaar gelden was het parool grootscheeps in het buitenland, van de VS via China naar Duitsland, en vrijwel alle investeringen is als zwaar afgeschreven. En de andere lijn was multi-utility: van energie tot kabel-Tv en afval en water; alles zouden ze fantastisch gaan doen.
Beide strategieën zijn inmiddels verlaten: nu wordt energie weer kernactiviteit. Maar al die dwaalwegen konden bewandeld worden vanwege de onbeperkte ruif waar uit kom worden gegeten: de netwerken. Ik kan het ook simpel zeggen: er is veel geld, dat in jaren is bijeengebracht door kleinverbruikers verbrand.
Dat kan niet meer als de commerciële activiteiten zijn afgesplitst! Wordt nu wettelijk geregel;d en wordt het verboden dat bedrijven als nog gauw de netten gebruiken voor financiering van commerciële activiteiten?
Overigens zo alleen staan we niet in Nederland als we dit doen: in de grote landen Fr en Dtsl is alles nog geïntegreerd, maar in Denemarken, Italië, Spanje, België, Zweden zijn al verdergaande splitsingen aan de orde, of is de overheid dominante eigenaar van netten én productie. Dit weekeinde las ik dat de Italiaanse toezichthouder ook volledige unbundling bedpleit omdat een 20%belang te veel invloed op het netbeheer geeft. We \zullen hiervoor amendementen indienen.
Maar verzelfstandigde netten is het halve werk, de andere helft is dat er aan de commerciële kant, handel en productie, eerlijke en echte marktwerking komt. Anders is het nog voor niks geweest&.. Dat is nodig voor efficiency en eerlijke prijzen, maar ook voor voorzieningszekerheid.
We hebben in NW Europa vier dominante spelers gekregen: minister waarom heeft Brussel dit allemaal toegestaan?. Daarnaast is er een redelijk aantal kleinere spelers, van Vattenfall, tot Oostenrijk, in Denemarken. We hebben nu twee opties:
1e: de Nederlandse commerciele delen van Essent, NUON en Eneco gaan naar de grote 4, dat vermindert de concurrentie, want dan worden die nog dominanter. Staat Brussel dat toe? En Nma als dat in eigenland de markt verstoort? Ik steun voluit de wensen van Dte dat de markt dan toch liquide moet zijn, tot en met de optie van de verplichte veiling van capaciteit en virtual power plant. Graag reactie van de M.
2e optie: de drie gaan alleen of samen allianties aan met de andere kleinere spelers, bv. bij inkoop, verkoop, investeringen, zodat de grote 4 zich steeds uitgedaagd voelen en ze door de alliantie zelf sterk genoeg zijn om niet te worden overgenomen. Kan de minister zijn visie geven en deze variant bevorderen?
Een middel om dit te bevorderen is natuurlijk dat de overheid zelf ook blijft participeren in productiebedrijven met een controlerend belang of desnoods alleen defensief (om bv ongewenste overname s tegen te houden). Wat denken de huidige Aandeelhouders hiervan. We hebben allemaal weer brieven dat ze eigenlijk de bedrijven de kans willen geven Europees te gaan, en niet te willen splitsen. Maar snappen ze daar de ijzeren consequentie van, dat het gehele bedrijf incl. de netten wordt verkocht aan buitenlandse partijen? En willen de Ondernemingsraden dat? Of kiezen ze voor het alternatief dat ze dan nog aandeelhouder moeten blijven om die allianties tot stand te brengen, want beursgang is daartoe niet de eerste stap, maar op zijn best het eindstation. Volgens mijn indruk snappen ze deze consequentie niet, want ze willen juist af van juist de commerciële activiteiten, geen risico s lopen maar cashen .
Of is hier alleen een makkelijke oplossing: de gemeentes en provincies stappen er uit en het Rijk moet alles maar kopen?
Bijzondere aandacht vraag ik van de M voor een 4e of 5e marktmacht die kan worden gevormd door de gezamenlijke decentrale opwekkers en door het veel beter benutten van vraag-sturing. Meer dan 40% van de Nederlandse capaciteit is WKK bij grote industrieën, glastuinbouw, en er zijn stadsverwarming,afvalverbranders die veel stroom te bieden hebben,m enz,enz. Er zijn grote afnemers als metaalbedrijven en koelhuizen enz. Ik zou graag een actieve minister zien die garandeert dat voor deze vierde macht er een marktplaats is, en dat waar die al privaat tot stand komt deze voluit wordt gesteund en gestimuleerd. Decentrale opwekking en vraagbeperking dragen dan bij aan voorzieningszekerheid en prijsstabiliteit, milieu en economie samen. Zonodig hiervoor amendementen.
Ten aanzien van de gasmarkt zal marktwerking eerlijker moeten worden door over te gaan op gereguleerd toegang en onafhankelijke balansfunctie en kwaliteitsconversie,
Voor specifieke groepen vraag ik een specifieke, maar marktconforme, oplossing. Is het mogelijk voor bv. glastuinbouwers die weinig stoken, en dus goed voor het milieu werken, dicht bij ons klimaat blijven, te werken met een profielsysteem?
Vz, dit zijn voorwaarden voor echte marktwerking: kan de M zijn visie geven. En is dat meer dan de Volkskrant van de week schreef: hij doet niks, de markt regelt het wel? Dat zou ik niet wensen, want zonder voldoende liquiditeit en transparantie komt zeker de voorzieningszekerheid in gevaar. Ik wil snel duidelijkheid over importcapaciteit, want als die groeit gaat natuurlijk niemand hier investeren. En ik wil ook een kosten-batenanalyse, want importcapaciteit is heel duur, maar is geen garantie dat vanuit het buitenland leveringszekerheid komt. Of denkt u dat bij een tekort in Duitsland Keulen op zwart gaat om aan ons te leveren?
Wij willen liever in Nederland zelf voldoende capaciteit.
Vz.
Ik wil de onjuiste, maar zeer populaire visie dat je alleen capaciteit kunt bouwen als je netten bezit nog eens weerleggen. Het kan geen duurzame capaciteit zijn als je alleen op netsubsidie draait. Het is niet alleen ongelijk speelveld naar investeerders zonder netten, maar kan bovendien niet in de plaats komen van een effectieve marktstrategie om klanten te binden via een portfolio van lange en korte termijncontracten. Maar de bedrijven moeten wel wennen: zonder onuitputtelijke subsidie uit het net moet men leren ook commerciële risico s te nemen, en ook te delen met productiebedrijven en met afnemers.
Daarmee kom ik bij de consumenten. In ieder geval zullen we amendementen indienen om oneerlijke handelspraktijken tegen te gaan. Nog steeds neemt men het vanuit de call centers niet zo nauw en is de voorlichting slordig. Waar grenzen worden overschreden moet Dte preventief kunnen ingrijpen.
En ook wil ik, naast de verbeteringen waar ik de minister voor prijs; betere wettelijke borging van primaire leveringsvoorwaarden. De volgende elementen noem ik vast als elementen die we snel moeten regelen:
Wat moet de consument doen tussen nu, 1 juli en daarna????
* Iedereen moet vrij van zijn oude leverancier af kunnen, maar daar moet vanwege nieuwigheid en zomermaanden moeten iedereen tot 1 okt. kunnen switchen. Bedrijven willen dat slechts tot 1 aug. Automatismen kunnen er dus niet zijn om de contracten stilzwijgend door te laten lopen.
* Er zijn nu al voorwaarden van bv. Essent dat het bedrijf eenzijdig voorwaarden veranderen mag (bv. een prijsverhoging), na een vooraanmelding van 6 wkn. Maar dan moet een even lange opzegtermijn gelden (dus niet 2 weken)
* als de leverancier eenzijdig de voorwaarden mag veranderen bv. prijsverhoging vanwege gewijzigde kosten, dan vind ik dat mag ook de consument tussentijds vertrekken (met een opzegtermijn) als hij elders een voordeel (lager prijs kan behalen). Dat herstelt evenwicht van belangen.
* als je (al of niet tussentijds) hebt opgezegd mag de consument geen nadeel ondervinden als de vertrekkende leverancier, het netbedrijf of de nieuwe leverancier switchproblemen hebben veroorzaakt. Dus dan geldt vanaf het switchmoment het tarief van de nieuwe leverancier.
* Ik vind dit een betere bescherming dan de nog altijd onzeker toezeggingen van de bedrijven en het nieuwe onderzoek van Dte dat ze alles op orde hebben: laat ze het maar voelen in de portemonnee als het mis gaat!
* Contracten hebben een opzegtermijn tot 10 dgn is (vóór einde contracttermijn)
* Als de minister het hier mee eens is, dan graag nota van wijziging
Ik zal ook nog komen met voorstellen over de metermarkt, etikettering van stroom, openbare installaties e.d.
Ik vergeet ook de Maximumprijs niet: ik hoef niet persé een generfiek maximumprijs, die inderdaad het nadeel kan hebben dat dit een soort norm in de markt wordft. Ik wil wel, en ik begrijp dat men nu ook zo ver is, dat als een oude monopolist een te hoge prijs in de markt zet, dat dan Dte kan ingrijpen. En kan opleggen aan desbetreffend bedrijf dat die verlaagd wordt. Omdat de prijzen binnenkort zullen worden gepubliceerd, kan Dte meteen aan de gang. Past deze \aanpak in de bestaande wet of is hiervoor amendering nodig. Ik denk het wel, we komen er op terug.
Vz.
Hoe gaan we nu verder?
Er moet nu vastgelegd worden dat we niet de netten privatiseren. Vergt dat nog aanpassing in de wet? Ik steun de M in zijn voorstel dat voor unbundling een plan van aanpak moet komen. Kan hij dat al toelichten? Mijn streven is naar een 4 tot 6-tal regionale netbedrijven. En alle strtegische netten, boven 50 kv naak Tennet. Moet er ook niet een soort regiegroep komen, zodat alle betrokkenen tot snelle actie kunnen overgaan? Wil de minister daarbij de toezegging doen dat de aandeelhouders een eerlijk waardebehoud krijgen; al of niet met externe financiers te organiseren?
Partij van de Arbeid