Socialistische Partij

Reisverslag SP-delegatie in Irak, april 2004

Vrijdag 16 april 2004

Een lesje democratie

Rashied Karid "In de eerste plaats dank aan het Nederlandse volk en het parlement en de regering van uw land omdat u onze mensen die onder Saddam Hoessein geen kant opkonden de afgelopen tientallen jaren zo genereus heeft op gevangen." Aan het woord is Rashied Karid, bestuurslid van de Islamitische Vereniging van Koerdistan (KIU), qua invloed de derde politieke kracht in het noorden van Irak. We treffen hem in Erbil, dat oostelijk van Mosoel ligt en de vestigingsplaats is van het Koerdische parlement.

Rashied's partij verzet zich tegen het concept van een islamitische staat en maakt zich sterk voor democratie, mensenrechten en sociale rechtvaardigheid. "Dictatuur, los van de vraag uit welke politieke hoek die komt, wijzen we volstrekt af. Ons volk heeft de afgelopen vijfendertig jaar voldoende geleden en dat moet afgelopen zijn."

De KIU maakt deel uit van een brede coalitie van vijf partijen die onder het motto "eendracht maakt macht" een tegenwicht proberen te vormen tegen de dominantie van de Koerdische partijen KDP en PUK. Een islamistische partij die met de communisten samenwerkt? "Dat is helemaal niet vreemd," aldus Rashied, "wij waren tegen Saddam, tegen de oorlog, we zijn voor een zelfstandig Koerdistan binnen een Iraakse federatie en wij strijden daarvoor op een vreedzame manier. We zijn een van de weinige politieke organisaties die geen gebruik maakt van het recht om gewapende zelfverdedigingseenheden op te zetten. Naar aanleiding van onze samenwerking met de communisten, grapte KDP-leider Barzani, voor veel Koerden de vader des vaderland, dat deze vorm van brede coalitievorming erop duidt dat het einde der tijden in zicht is."

"Noord-Irak zit anders in elkaar dan Midden- en Zuid-Irak omdat wij door schade en schande wijs geworden zijn. Wij hebben het helemaal gehad met alle verschrikkingen en massagraven en zijn op basis daarvan tot het inzicht gekomen dat er maar één manier is om de etnische en religieuze tegenstellingen te overwinnen: alle betrokken partijen moeten zich inspannen om te zoeken naar wat hen bindt in plaats van hun eigenheid uit te vergroten. In Midden- en Zuid-Irak is de politieke structuur ontploft toen de Amerikanen de dictatuur van Saddam vernietigden. Er is daar een politiek mijnenveld ontstaan en daar zal op korte termijn geen eind aan komen. Alleen wanneer de afkeer van chaos en geweld onder de bevolking toeneemt, zal het lukken om daar vrede tot stand te brengen. In die zin heelt tijd alle wonden. Hier hebben wij al die ellende de afgelopen tientallen jaren meegemaakt, tot en met broederoorlogen toe. Op een zeker moment is het genoeg en zeggen mensen: Tot hier en niet verder!"

"Dat het momenteel een bende is in delen van Irak komt doordat de Amerikanen de grenzen open hebben gegooid. Een stommiteit van jewelste als je bekijkt met wat voor buren wij van doen hebben: Turkije, Syrië, Iran, Saudi-Arabië. Daar zijn we mooi mee in de aap gelogeerd. Verder maken natuurlijk ook de aanhangers van de Baath-partij problemen omdat zij de staatsmacht verloren hebben."

"De Amerikanen hebben na de omverwerping van de dictatuur fout op fout gestapeld. De stommiteit om op hun zoektocht naar wapens slaapkamers van vrouwen binnen te dringen of vrouwen te fouilleren. Binnen onze cultuur geldt dat als een misdrijf dat niet alleen door de betrokken mannen maar ook door hun stamhoofden - Irak is een land van stammen - gewroken dient te worden."

"Ik sluit niet uit dat de Amerikanen als vreemdelingen een kans hadden gehad om daarmee weg te komen wanneer ze in staat waren geweest om voor water, elektriciteit en werk te zorgen. Daar hebben ze tot nu toe echter in gefaald, wat de onvrede explosief heeft doen groeien."

"De ontbinding van het Iraakse leger in combinatie met de verordening dat burgers wapens mogen dragen, is niet alleen een stupiditeit maar ook een schande! De bezetters hadden de kopstukken van het leger op moeten pakken, maar het leger als zodanig in stand moeten houden."

"Ons alternatief: de VS eruit, de VN erin. De regeringsmacht moet echt overgedragen worden op 1 juli en daarna moet er stabiliteit geschapen worden zodat de Amerikanen ons land kunnen verlaten zonder dat Irak aan chaos ten onder gaat. Terreur en gewapend verzet zijn binnen dit scenario contraproductief. De islam predikt verdraagzaamheid en religie mag geen rookgordijn vormen voor bewegingen als die van Osama bin Laden die terreur prediken."

"Ik heb vertrouwen in Sistani die zich momenteel inspant om al Sadr te neutraliseren door hem op te nemen in de `Raad van Najaf'. Door hem te beschermen, neutraliseert hij al Sadr die politiek een ongeleid projectiel is. Sistani, SCIRI en de Dawa-partij kunnen een belangrijke rol spelen in het beëindigen van het politiek geweld waar ons land de laatste weken onder gebukt gaat. Sistani is in dit verhaal de sleutelfiguur. Hij gebruikt zijn macht om de sjiieten politiek op de kaart te zetten en zal het spel hard spelen. Een woord van hem is genoeg om het midden en zuiden van Irak in brand te zetten. Maar hij is een verstandig man die zich serieus zal inspannen voor een politieke oplossing van de problemen."

"De vraag hoe een federaal Irak er uit moet komen te zien, is niet simpel te beantwoorden. Als Iraakse Koerden houden wij vast aan het vetorecht wanneer drie van achttien provincies zich tegen bepaalde beleidsmaatregelen verzetten. De islamistische partijen in het midden en zuiden vinden dit veel te ver gaan en zijn bang voor het uiteenvallen van Irak als eenheidsstaat. Zij zijn bang voor de mogelijke desintegratie van ons land, terwijl wij hier in het noorden kost wat kost willen voorkomen dat we ooit nog eens te maken krijgen met Arabische overheersing en chemische wapens."

Ons verzoek aan Rashied om ons te vergezellen bij ons bezoek aan een moskee of een islamitische school, beantwoordt hij met een helder "nee". "Als ik dat doe zonder de Koerdische regering daarvan op de hoogte te stellen, kan ik gedonder krijgen. We hebben hier een democratie, maar - hij glimlacht - binnen bepaalde grenzen. Wij bevinden ons in een fragiel proces van geleidelijke democratisering, maar we hebben nog een lange weg te gaan."

"Islamitische studentenorganisatie? Dachten wij niet!"

Later op de middag gaan we op zoek naar studenten die actief zijn binnen de islamitische beweging. Bij de bushalte ontmoeten we drie vrouwelijke studenten die bedrijfskunde, economie en kunstgeschiedenis blijken te studeren. Ook in Erbil blijken hoofddoekjes een bron van verwarring te zijn. Op onze vraag of zij iets van doen hebben met de islamitische studentenorganisatie, antwoorden zij ad rem: "Dat dachten we niet. Wij dragen hoofddoekjes omdat we dat gewend zijn en dat mooi vinden. Islam-politici saboteren de vooruitgang en keren zich tegen de gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen. Ze proberen de klok honderd jaar terug te draaien."
Sowieso blijken de studentes weinig op te hebben met politici. "Baantjesjagers zijn het, de goeden niet te na gesproken. Ze maken meer problemen dan dat ze zich inspannen voor de belangen van de bevolking. Laat ze er maar voor zorgen dat we aan het werk kunnen wanneer we klaar zijn met onze studie."

In Sulaymania, oostelijk van Kirkuk en nabij de Iraanse grens, spreken we minister-president Barham Saleh van noordoostelijk Koerdistan. Hij erkent volmondig dat er van een echte democratie voorlopig nog geen sprake is in dit deel van het land. "De ons omringende landen bevinden zich soms in de middeleeuwen, althans eeuwen terug. Zeg dat wij al in de negentiende eeuw zijn aangeland. Dat is in vergelijking met de rest al heel mooi en we zijn er ook trots op. We zijn in dit deel van het land ook al veel verder dan in Midden- en Zuid-Irak. Maar we hebben nog een lange weg te gaan. Hopelijk krijgen we de kans."

De premier zegt dat Irak "in een kritieke fase" is terechtgekomen. Saleh: "Irak als zodanig is nu een gemankeerde staat. Maar we hebben ook veel rijkdom, zoals olie en water. We hebben daarvoor stabiliteit nodig en samenwerking met landen die aan onze opbouw willen meehelpen. Niet door ons een zak met geld te sturen. Geld corrumpeert, het is hier niet anders dan elders. Het grootste probleem na het moslimfundamentalisem is corruptie. Help ons dus op een andere manier."

Op de vraag of hij dat concreet kan maken, komt de premier met een hele waslijst voor de dag: "Help vooral al die organisaties die nu hier ontstaan. Burgerinitiatieven, vrouwenorganisaties, mensenrechtengroeperingen. Help ons met het verbeteren van de basisgezondheidszorg, train onze mensen om onderwijs te geven, geef juridische begeleiding bij het opbouwen van een rechtsstaat, help ons met conflictbeheersing, help mee onze politieagenten op te leiden. En kijk wat Koerdische vluchtelingen in Nederland concreet voor ons kunnen doen. Dat is een stuk verstandiger dan ze zomaar jullie land uit te zetten. Help ons eerst hier die voorzieningen op te zetten die het mensen mogelijk maakt hier een bestaan op te bouwen."

Premier Barham Saleh noemt zichzelf "voorzichtig optimistisch" na alle ervaringen die hij in het verleden opgedaan heeft. Maar hij gaat er nog steeds van uit dat het mogelijk moet zijn dat de bevolking de huidige crisis uiteindelijk overwint. We helpen het hem hopen.

zie ook Index reisverslag

zie ook Dossier Irak