Partij van de Arbeid




Bijdrage Ferd Crone (PvdA) aan debat Najaarsnota, 17 december 2003



Gesproken woord geldt



Economie is vertrouwen, weet het kabinet dat niet?

Wil het kabinet het vertrouwen herstellen?



Vooraf

Het debat over de Najaarsnota (NJN) pleegt te gaan over zowel de financiële afsluiting van het lopende jaar als over de algemene economische situatie en het kabinetsbeleid.

Voor wat betreft de concrete financiën zal er slechts beperkte ruimte zijn om via amendementen nog iets binnen te halen. Denkbaar zijn hier en daar onderuitputtingen die kunnen worden ingezet voor een eenmalige uitgave, met name een reservering voor een investering of fonds. Structurele uitgaven zijn nu niet aan de orde.

Dat brengt me op mijn eerste vraag: kan de Najaarsnota in het vervolg niet eerder komen?

Ik zou de Najaarsnotaprocedure willen vervroegen, zodat er ruimte ontstaat om in november/december toch nog verschuivingen te kunnen aanbrengen op wens van de Tweede Kamer. De NJN zou dan in pakweg oktober moeten verschijnen.



Over het economische beleid wordt steeds duidelijker dat Balkenende/Zalm de puf uit de economie hebben gehaald. Door het directe krimpeffect van bezuinigen en lastenverzwaring wordt er minder geïnvesteerd en geconsumeerd, maar daar bovenop is nu ook sprake van een toenemend gebrek aan vertrouwen bij burgers en bedrijven. Er wordt nu ongekend veel gespaard in plaats van geïnvesteerd en geconsumeerd. Men heeft geen vertrouwen in de toekomst en reserveert daarom geld voor latere uitgaven. Dat vertraagt bij ons het economische herstel veel meer dan in andere Europese landen.

We zien hier een opmerkelijk verschil met 1982-84, toen ondanks loonmatiging de bestedingen niet afnamen, maar mensen gingen ontsparen omdat ze vertrouwen hadden in de toekomst.

De vertrouwensbreuk met Europa door de ramkoers van het kabinet over het Stabiliteitspact maakt het alleen maar erger.

Dit vertrouwenseffect is nu negatief, terwijl het kabinet in de Miljoenennota nog uitging van een positief vertrouwenseffect!

Daar zal ik het kabinet op aanspreken: het vertrouwen van de burgers en bedrijven in de toekomst moet worden hersteld.



1. Kabinet versterkt pessimisme van de Nederlandse consument en bedrijfsleven en veroorzaakt daardoor onnodig verlenging van de recessie.

Het kabinet heeft de recessie bewust verergerd door procyclisch te bezuinigen en lastenverzwaring: volgens het CPB heeft ons dat dit en volgend jaar ruim een half procent groei per jaar gekost en honderdduizend banen. Daar bovenop komt nu het dalende consumentenvertrouwen. Dit daalde al tegen het eind van het Tweede Paarse kabinet, maar is verder de diepte ingedoken met de komst van de kabinetten Balkenende.

Te verwijten valt dat dit kabinet dat niet voldoende heeft bestreden, integendeel. We horen alleen maar somberheid van Zalm en het kabinet: er moet worden bezuinigd en de lasten gaan omhoog. En daarnaast heeft Zalm zijn pijlen ook nog gericht op de EU, waarbij hij het beeld schept dat het met de economie in Europa allemaal achteruit holt omdat de EU niet naar hem luistert.

Ook het CPB wijst er in de laatste analyse op dat we volledig afhankelijk worden van de mondiale opleving (die er wél is), maar dat de binnenlandse bestedingen nu achterblijven (consumenten, overheid en investeringen). De feiten zijn deze:

· het kabinet voorspelde meer treurnis dan nodig, vooral door de aanhoudende oproep dat er op te grote voet wordt geleefd, dat iedereen moet inleveren, dat de toekomst (vergrijzing) dramatisch is, dat alles onbetaalbaar wordt enz. Dit soort voorspellingen van een regering maakt zichzelf altijd waar. Toch was en is de onderliggende feitelijke ontwikkeling niet altijd zo somber: de ramingen voor de uitkeringen voor 2003 bleken allemaal te hoog (zie antwoord op vraag 39).

· Het Nederlandse consumentenvertrouwen lag tot en met 2001 boven dat van België en Duitsland. Echter, sinds Balkenende is het Nederlandse consumentenvertrouwen het laagst, terwijl het in Duitsland toch ook niet echt goed gaat (zie ESB 28-11-03, p. 579). In 1982/1983 bleek dat de loonmatiging gepaard ging met ontsparingen.

· Nu is het tegendeel het geval. Dat komt door verkeerde beleid. Bijvoorbeeld de aanval op de VUT en pensioenen, het verlagen van uitkeringen als je werkloos wordt en het schrappen in de zorg, waardoor mensen uit angst nu zelf gaan sparen. Dit kabinet wekt bij de bevolking geen vertrouwen maar angst en onzekerheid. Zie persbericht van de RVD over de belevingsmonitor:

"Financiën is een belangrijk onderwerp op de publieksagenda geworden. Uit de monitor blijkt dat 68% van de bevolking ontevreden is over het financiële beleid van de overheid. In februari was dat 57%. De onvrede van burgers is, vergeleken met februari, het sterkst toegenomen bij de onderwerpen Economie en Financiën. De verklaring hiervoor kan worden gezocht in het feit dat Nederland in de onderzoeksperiode officieel in een economische recessie is beland. Mogelijk is ook de ruime aandacht in de media voor de formatiebesprekingen over het financieel-economisch beleid van invloed geweest. Bijna driekwart van de burgers heeft moeite met het beleid ten aanzien van de staatsschuld. Zij zouden liever zien dat het kabinet meer aandacht besteedt aan de koopkrachtontwikkeling dan aan de staatsschuld.

Minder dan een kwart van de bevolking is tevreden over het kabinetsbeleid ten aanzien van de zorg. Het onderwerp neemt daarmee een eerste plaats in als het gaat om de onvrede."

· Ook het pakken van de gewone burgers en lastenverlaging voor de rijken, zoals dit kabinet doet, verergert de recessie. Het kabinet neemt geld weg bij de armen en geeft geld aan de rijken.(lease-auto, zorg, Hillen en OZB, enz). Het gevolg is dat de armen te weinig hebben om uit te geven en de economie op peil te houden, terwijl de rijken het geld niet nodig hebben en het op een spaarrekening zetten: er wordt - ondanks de dalende rente! - zeldzaam veel gespaard. Volkomen onnodig.

· Het Najaarsakkoord heeft het beeld van onzekerheid eigenlijk alleen maar vergroot. Tegenover een beperkte en tijdelijk loonmatiging staan geen structurele maatregelen die het vertrouwen herstellen; al die maatregelen zijn uitgesteld en het blijft onzeker wat er komen gaat.

· Dit vertrouwenseffect is nu negatief, terwijl het kabinet in de Miljoenennota nog uitging van een positief vertrouwenseffect (p.22), Wil de minister hier uitleggen waarom deze belofte is gebroken?

· Het CPB merkte al bij de Miljoenennota op dat Financiën veel te optimistisch was over het vertrouwenseffect en het consumptieniveau. En in ESB heeft het CPB nu ook al bekritiseerd: "Het is niet te verwachten dat het vertrouwenskanaal een flinke impuls aan de consumptie zal geven, en dat dit de negatieve effecten van het bezuinigingsbeleid zal compenseren. De Miljoenennota geeft een veel te rooskleurig beeld, het beleid doet wel degelijk pijn".(ESB 31.10.03)

· Vraag aan de minister: is aan uw onterechte optimisme te wijten dat u te hoge belastingramingen had? En dat u nu dus zelf verantwoordelijk bent voor de tegenvallers?



Het gaat wel ergens over: De besparingen van gezinnen zijn in 2003 4 mld meer gestegen dan in 2002. Als de besparingen niet zouden zijn gestegen met deze 4 mld, maar gelijk aan 2002, en dat geld zou zijn besteed, dan zou het financieringstekort 0.25% lager zijn geweest, en de economische groei en werkgelegenheid hoger (vuistregels).

Als burgers bv. 2 mld hadden ontspaard, zou de extra impuls in de economie 6 mld zijn geweest, met een navenant hoger effect op het financieringstekort.



Het kabinetsbeleid is psychologisch verkeerd, wekt geen vertrouwen en is daardoor onnodig slecht voor de economie.

Met hetzelfde geld kan eerlijker en beter beleid worden gevoerd.

Ik wens minister Zalm na zo'n dramatisch Najaar, een beter Voorjaar. Ik verwacht een beter beleid: een Voorjaarsnota met perspectief, met beslissingen en een visie waarin burgers zien dat ze wat moeten inleveren, maar ook snappen waar dat toe leidt zodat het vertrouwen wordt hersteld.



2. Ramkoers Zalm in EU werkt ook averechts, verder verzwakking van het vertrouwen.

Zalm is door zijn houding m.b.t. het Stabiliteitspact in Europa alleen komen te staan, met langdurig negatieve effecten voor de positie van Nederland. Internationaal overleg om het pact meer te richten op groeiimpulsen komt overal op gang, maar de eerste bijdrage van minister Zalm moet nog komen. Hoe gaat hij zich in het debat begeven? Weer ramkoers? Waar blijft de notitie waar ik om heb gevraagd?

De lijn van Zalm heeft nu zelfs geleid tot een volkomen nodeloos en nutteloos Nederlands dreigement met een veto richting Europese Grondwet, waardoor ons land zich verder heeft geïsoleerd. Niet het doel van Zalm is onjuist (zie ook de door ons gesteunde motie), maar zijn aanpak is rechts en averechts.



3. Risico's voor volgend jaar, verhouding dollar-euro, begroting, hypotheekaftrek

Eventuele risico's/meevallers voor de rijksbegroting.

De eurokeurs is door CPB voor 2003 geraamd op $ 1,13 en voor 2004 op $ 1,15. Het effect van een afwijking van 5 dollarcent is negatief voor groei (0.3%), werkgelegenheid (0.2%) en financieringssaldo (0.1%).

Het CPB meldt tegenvallers, zodat het tekort naar 3 ¼% gaat: wil de minister nog verder bezuinigen?

Als vervolgens de rente voor hypotheken ook nog 2% oploopt, wat makkelijk kan bij de historisch lage rente van nu, komt er een miljardentegenvaller van 2.7 mld in 2007: gaan we dan nog meer bezuinigen op zorg en onderwijs?



4. Kabinet verpatst inkomsten

Juist de inkomsten zijn Nederlands zwakheid op dit moment. Onderhand is Bosal uit de hand gelopen (zie antwoord op vraag 56). De reparatie is structureel minder dan de helft.

Is het juist dat Europese landen elkaar beconcurreren met steeds lagere belastingtarieven voor bedrijven. Wat doet Nederland om dit proces te stoppen?

Hetzelfde geldt voor de inkomstenbelasting: ook daar een systematische verlaging in Europa.

Nederland lijkt ook hier als een eiland te functioneren in plaats van samenwerking te zoeken met andere landen die - om maar eens wat te noemen - wel wat meer pensioenpremieopbrengsten zouden kunnen gebruiken.

Het kabinetsbeleid miskent nog altijd de Europese context en is daarom slecht voor de toekomst.



5. En hoe zit het nou met EKI-ODA?

Bij het regeerakkoord werd 300 mln EKI onder ODA gebracht. Daarmee werd ODA verlaagd. ODA-uitgaven zijn relevant voor het EMU-saldo. EKI-kwijtschelding niet (zie antwoorden op vragen 34, 35 en 77). Het lijkt erop dat bij het regeerakkoord een kunstmatige verbetering van het saldo heeft plaatsgevonden.



6. Concrete wijzigingsvoorstellen

Dit kabinet stelt veiligheid, met name in de steden, terecht centraal en belooft veel aan Rotterdam en de andere steden. Maar ze maken het niet waar. Er is zelfs 40 mln aan onderuitputting in de veiligheidsuitgaven en aan extra boete/transactie-inkomsten. Wij willen die wel inzetten en komen daarom met een amendement om de 4 grote steden een extra bijdrage te geven om veiligheidsknelpunten op te lossen.

Ook zullen we een beperkte financiering willen regelen bij de suppl. begrotingen voor de aanpak van huiselijk geweld (om een toezegging van minister Donner waar te maken om hiermee de gemeenten te ondersteunen) en voor veiligheidspreventie (amendementen Van Heemst en Wolfsen).



Ook zullen we vagen om bij de Voorjaarsnota/ suppl. Begroting VWS 5.6 mln voor jeugdbeleid toe te voegen. Dat is precies het bedrag dat nu overblijft en via de eindejaarsmarge naar 2004 gaat. Daar vraag ik minister Zalm alvast op toe te zien.



Vorig jaar is besloten om 10.000 ID-banen om te zetten in reguliere banen. Daarvoor is geld beschikbaar gesteld bij Sociale Zaken, maar ook bij diverse departementen zijn aanvullende budgetten. Zoals u weet is die doelstelling van 10.000 nog niet gehaald.

De noodzaak om die banen niet verloren te laten gaan is alleen maar groter geworden.

Daarom wil ik u vragen om een toezegging dat het niet-gebruikte geld bij de diverse departementen via de eindejaarsmarge of anderszins beschikbaar blijft voor de omzetting van ID-banen in 2004.



Parallel daarmee heeft mijn fractie een amendement ingediend om de sociale werkvoorziening (WSW) 40 mln te compenseren voor de afschaffing van SPAK en VLW. Ook dat gaat om behoud van banen en werkgelegenheid.

Het budget daarvoor kan worden gevonden in de onderuitputting op het Fonds Werk en Inkomen, die immers een structurele component heeft.



(Dat is een deugdelijker financiering dan de structurele koopkrachtreparatie 2004 door het kabinet met eenmalige overheveling van meevallers uit 2003. Dat moet nog structureel worden. En overigens is het weer een inbreuk op der Zalmnorm).