Nieuwsbulletin Wijninformatiecentrum, nr. 8, jaargang 2003
Door: René van Heusden
2003: Jaar van records en extremen
Hoge temperaturen, vroege pluk, lage opbrengst, wisselende kwaliteit
De wijnoogst 2003 hield de gemoederen al bezig voordat die nog
begonnen was. Uitzendbureaus hadden humoristische bedoelde
radiospotjes waarin Nederlandse wijngaardeigenaars werden opgevoerd
die plotseling plukkers nodig hadden. Kranten wisten half augustus
reeds te melden dat er een superjaar in de maak was, nadat Haut-Brion
op de recorddatum van de 13e zijn eerste sauvignon had binnengehaald.
Uit pure noodzaak om geen zuren te verliezen, maar dat stond er
nergens bij. Veel voorbarige ophef dus, zowel in media als in
officiële persberichten, en dat alles vanwege die hete zomer. De
hittegolf heeft 2003 in vrijwel heel Europa tot een uitzonderlijk
oogstjaar gemaakt.
Maar alle opwinding ten spijt, uitzonderlijke omstandigheden zijn
allesbehalve een garantie voor uitzonderlijk goede wijnen. Een beetje
extra suikervorming en natuurlijke zurenafbouw kan in cool climate
wijngaarden van noordelijke landen als Nederland en België nooit
kwaad, maar elders hebben veel wijngaarden het moeilijk gehad om de
druiven een optimale rijping te kunnen geven. Paradoxaal genoeg was
dat met name het geval bij wijngaarden met een goede drainage,
normaliter toch een pré. Dit jaar waren juist zware, water
absorberende bodems in het voordeel. Druivenstokken raakten door de
hitte in verwarring en gestresst, met name jonge stokken zonder
diepgaande wortels. De druiven rijpten weliswaar snel, maar
ongelijkmatig. Krenten en onrijpe groene druifjes hingen soms vlak
naast elkaar. Hoge suikerwaarden en dito tannines vanwege de dikke
schillen vielen samen met dramatisch lage zuren. Los van plaatselijke
bijzonderheden zijn er twee constanten aan te wijzen: de oogst 2003
was een heel vroege en een heel kleine. Dat laatste zou wel eens
slecht nieuws kunnen betekenen voor rosédrinkers.
Frankrijk
Het oogstjaar 2003 was in Frankrijk extreem warm, extreem vroeg en
extreem klein. Het was het jaar van de canicule, maar ook nog van wat
andere meteorologische problemen, zoals vorst en hagel. Champagne en
in minder mate de Bourgogne kregen met beide te maken, Bordeaux alleen
met hagel. Het meest spectaculaire slachtoffer was de Parijse
wijngaard van Montmartre, die dit jaar helemaal geen wijn opleverde.
Boosdoener was hier een zware hagelbui op 30 mei. Waar alles tegen
zat, kreeg men te maken met de drie g's: gel, grêle en grillé.
Kenmerkend voor alle regio's was de ongewoon vroege pluk als gevolg
van de langdurige hittegolf, gemiddeld drie weken eerder dan normaal
en vaak met gepaard gaand met een onbalans tussen alcoholische en
fenolische rijpheid: veel suiker en veel tannine enrzijds, weinig
zuren en aroma's anderzijds. De productie wordt geschat op 48 miljoen
hectoliter, de laagste sinds het 'vorstjaar' 1991 en 15% onder het
langjarig gemiddelde. Half juli ging men nog uit van 55 miljoen
hectoliter!
Alsace
De Elzas kende vroegste oogst sinds 1540! Dankzij het warme
voorjaar vond de knopvorming al begin april plaats, zij het dat
nachtvorst hiervan een deel teniet deed. Hoge temperaturen in mei en
juni zorgden voor een ongewoon vroege bloei. Het verhaal is verder
voorspelbaar: een snelle maar erg onregelmatige rijping, extreem
vroege pluk en grote problemen met de zuurgraad, toch al niet het
sterkste punt van de Elzassers. Bij wijze van hoge uitzondering mocht
de most dit jaar worden aangezuurd om het gemis aan evenwicht ten
opzichte van de suikers (en alcohol) te compenseren. De grote vraag is
hoe veel producenten in staat zullen zijn om de juiste balans in hun
wijnen aan te brengen. En hoe zal het met de restsuikers gaan aflopen?
Het ontbreken van zuren heeft al serieuze gevolgen gehad voor de
productie van crémant. De pluk van druiven daarvoor begon eind
augustus, die voor de stille wijnen op 8 september en die voor de
Vendanges Tardives en Sélections de Grains Nobles op 15 september.
Ongehoord vroeg. Door het ontbreken van edele rotting is er overigens
maar heel weinig SGN gemaakt. Het volume van de hele oogst ligt
ongeveer 20% lager dan in de voorgaande jaren.
Champagne
De oogst 2003 heeft in de Champagne voor gemengde gevoelens gezorgd.
Nachtvorst op 7 en 11 april en hagelbuien begin juni reduceerden de
opbrengst tot de helft van het normale volume. De opbrengst was amper
1,5 miljoen hl tegen 2,5 miljoen in 2002 en een van de laagste van de
afgelopen 50 jaar. Een en ander betekent dat men gebruik zal moeten
maken van de - sinds enkele jaren verplichte - reserves. De pluk was
extreem vroeg en verliep snel. Vrijwel iedereen was zodoende voor het
eind van augustus klaar. Diverse grote huizen hebben al laten weten
dat ze dit jaar geen millésimé champagne zullen uitbrengen, andere
hebben nog geen definitieve beslissing genomen.
Loire
Bijna ongelooflijk maar toch waar: in 2003 hoefde er in de Loire niet
gechaptaliseerd te worden! Afgezien daarvan verliep de oogst niet
geheel probleemloos. Vooral het meer landinwaarts gelegen gebied
Touraine had onder de warmte te lijden, het wat meer westelijke Anjou
veel minder. Een zegen was de neerslag van half augustus. De pluk
begon aan het eind van die maand bij een uitstekende sanitaire staat
van de druiven. Het ontbrak diezelfde druiven echter wel vaak aan
zuren en aroma's. Vooral vroege rode rassen zoals de gamay hadden het
erg lastig. De productie ligt gemiddeld 10% lager dan vorig jaar, met
de aantekening dat een en ander sterk varieert per regio en per
druivenras.
Bourgogne & Beaujolais
Een combinatie van vorst, hagel en hitte heeft in de Bourgogne tot
historisch lage opbrengsten van maar 25 hl/ha geleid en een
oogstvolume dat gemiddeld een derde lager ligt dan normaal, met
uitschieters tot wel 50%. De pluk begon was in de derde week van
augustus overal in volle gang en leverde volstrekt atypische wijnen
op, du jamais vu. Sommigen spreken in dit verband zelfs van 'monsters'
met een onwaarschijnlijke concentratie en tegen de 15% alcohol
naturel. Bepaalde Pinots roken al naar gebrande koffie zonder dat er
nog maar een splinter hout in het spel was geweest. Wat het heikele
punt is voor zowel rood als wit laat zich al raden: de zuren, c.q. het
gebrek daaraan. Voor wit met enige levendigheid zijn relatief koele
terroirs c.q. die met een oostelijke expositie dit jaar het meest
interessant.
De Beaujolais, altijd een van de vroegste gebieden, kende dit jaar een
extreem vroege pluk. De gamay was hier goed voor wijnen die met gemak
aan 14% alcohol komen. Ook hier dus de nodige volstrekt atypische
wijnen waarin de zo kenmerkende fruitigheid af en toe ver te zoeken
is.
Rhône & Povence
In het Rhônedal was het in 2003 gruwelijk warm. Dat resulteerde in een
oogst die 25% of meer achterbleef bij vorig jaar. In de Noord-Rhône is
sprake van hoogst ongewone syrahwijnen. Ze zijn extreem rijk aan
kleur, alcohol en tannine, maar hebben een erg lage zuurgraad. De
uitdaging voor producenten was derhalve het vinden van de juiste
balans. De most was dusdanig rijk aan suiker dat er een serieus risico
op blokkering van de gisting bestond. Anderzijds was de zuurgraad zo
laag dat aanzuren officieel werd toegestaan en op grote schaal is
toegepast. Voor de viognier was de warmte te veel van het goede. De
wijnen zijn alcoholisch uitgevallen en beschikken desondanks nog vaak
over de nodige restsuiker. Côte-Rôtie leverde maar iets meer dan de
helft van het normale volume, Condrieu slechts 40%.
Een vergelijkbaar beeld doet zich voor in de Zuid-Rhône en Provence.
Ook daar zijn krachtige, tanninerijke wijnen gemaakt die het nodige
geduld zullen vragen. De kwaliteit over de hele linie is bepaald niet
homogeen. Behalve geslaagde wijnen zijn er ook nogal wat met gebreken
in de vorm van een teveel aan alcohol en een tekort aan zuren.
Languedoc & Roussillon
Haut-Brion haalde dan wel de internationale pers met 13 augustus,
daarvoor al werd er geplukt in de Languedoc! Een paar dagen later, op
16 en 17 augustus viel er regen. Een geschenk uit de hemel, zij het
ongelijk verdeeld. De hoeveelheid varieerde van 10 tot 90 mm, met
helemaal niet voor de Minervois. (De Zuid-Rhône en Provence kregen ook
helemaal niets.) Tal van producenten plukten drie weken eerder dan
normaal 'op zuren', maar zijn toch niet helemaal tevreden met het
extract. Ook kregen ze nogal eens te maken met geblokkeerde gistingen.
Als gevolg van de ongelijke rijping kende de Languedoc dit jaar een
opvallend lange pluk die zich uitstrekte over twee volle maanden. De
opbrengst is dit jaar erg laag, evenals in het 'vorstjaar' 1998 : in
de Aude -20 tot -35% (lokaal soms -70%), in de Hérault -12%. Alleen de
Gard zit min of meer op hetzelfde niveau als in 2002. Maar ja, daar
spoelde toen een heel deel van de oogst weg door regen. In de
Roussillon ligt de opbrengst dit jaar zo'n 10% lager. Grote klappen
vielen daar vooral in de appellation Maury, waar hagel voor een
verlies van 50% zorgde. Daarentegen zijn er opmerkelijke zaken
tegemoet te zien uit Banyuls. Warmte en droogte zijn daar immers heel
normaal...
Sud-Ouest
Lagere opbrengsten en hogere tanninewaarden dan normaal in de
appellations van de Sud-Ouest, waar Gaillac en Cahors de grootste
slachtoffers van de stress hydrique lijken te zijn geworden. In Cahors
zijn de rendementen zelfs op minder dan 20 hl/ha uitgekomen. In
Bergerac plukten de meeste producenten hun witte druiven zo vroeg
mogelijk om zuren te behouden. Bij rood zal de productie van rood zo
klein uitvallen dat nu al een tekort verwacht wordt voor rosé. Ook nog
wat goed nieuws: de kleine oogst heeft in de Charente (Cognac) al
gezorgd voor hogere druivenprijzen. Na jaren van crisis konden de
telers die opsteker wel gebruiken.
Bordeaux
Bordeaux lijkt het er verrassend (?) goed van afgebracht te hebben,
vooral de wijngaarden in de vochtiger terroirs met kleibodems.
Verrassend gelet op de omstandigheden die je eerder in de Sahara zou
verwachten. Tussen begin april en augustus werden 40 dagen
geregistreerd met een temperatuur van boven de 30° en 16 van boven de
35°. De vroege rijpheid werd trouwens al aangekondigd door het warme
voorjaar en alleen nog maar bespoedigd door de zomerhitte.
Op de linkeroever (Médoc en Graves) bereikte de relatief laat rijpende
cabernet sauvignon een uitstekende rijpheid met kleur, acohol en
concentratie. En, niet te vergeten, krachtige maar volledig rijpe
tannines! Wel moet hierbij worden aangetekend dat sterk kiezelhoudende
terroirs, zoals bijvoorbeeld die in Margaux, het zwaar te verduren
kregen. De opbrengst bleef hier soms steken op een onwaarschijnlijk
lage 25 hectoliter per hectare. De vroege merlot bleef in de regel
iets achter bij de cabernet.
In de Libournais ontwikkelden merlot en cabernet franc hoge
suikerwaarden en dito tannines. Vooral op bodems met klei en kalk, die
goed water vasthouden, zijn spectaculair rijke druiven geoogst.
Resultaat: zeer krachtige wijnen met lage zuren.
Droge witte Bordeaux, waarvoor de druiven al op de recorddatum van 13
augustus geoogst werden, is dit jaar volstrekt atypisch vanwege het
ontbreken van zuren. Voor liquoreuze Bordeaux is sprake van een groot
jaar dankzij een vroege, snelle en homogene vorming van pourriture
noble. Bovendien lag het volume bij wijze van hoge uitzondering in
Frankrijk ook nog eens hoger dan vorig jaar!
Italië
Na de rampzalig slechte oogst van 2002 kon het in Italië in 2003
alleen maar beter gaan. En het is beter gegaan, ondanks totaal andere,
maar al weer extreme omstandigheden. Net als vorig jaar was er sprake
van een uitzonderlijke zomer, maar dan precies omgekeerd. Heel warm en
droog in plaats van heel koel en nat. Zo droog en warm dat er een heus
debat ontstond over de wenselijkheid van noodirrigatie! Door de
droogte was de opbrengst weer laag: circa 45 miljoen hectoliter.
Afgezien daarvan zijn de Italianen toch een stuk beter te spreken dan
een jaar geleden.
In het belangrijke noordelijke gewest Veneto begon de pluk anderhalve
week eerder dan normaal: in de derde week van augustus voor wit en in
tweede week van september voor rood. Valpolicella is hoger in alcohol
en lager in zuren dan normaal, Bardolino en Soave idem dito. In alle
gebieden verkeerde het fruit in een gezonde staat. Spuiten kon dit
hele jaar lang tot een minimum beperkt blijven. In Südtirol (Alto
Adige) is sprake van een verrassende kwaliteit voor zowel rood als
wit. Gelet op de condities is met name wit verrassend geslaagd.
Piemonte deed het goed tot zeer goed. Het was daar overigens wel
kantje boord als gevolg van de maanden lang aanhoudende droogte. Net
op tijd viel wat neerslag en werden de nachten koeler. De pluk was er
niettemin de vroegste sinds 200 jaar! Minpuntje: er is maar weinig
wijn.
Midden-Italië oogstte ongeveer 15% minder dan vorig jaar. De kwaliteit
lijkt dit echter ruimschoots te compenseren. In Toscane startte de
pluk twee weken vroeger dan normaal. Op diverse toonaangevende
bedrijven in Chianti Classico, begon de pluk van witte druiven en
vroege blauwe rassen rond 25 augustus, die van de gezichtsbepalende
sangiovese rond 15 september. Suikerwaarden lagen soms tegen de 14%.
De enige bron van zorg is de balans en de houdbaarheid van de wijnen.
De sagrantino in Umbrië, die relatief laat geoogst wordt, profiteerde
van het koelere weer in september.
Het zuiden deed het in 2003 verrassend goed. Niet in de laatste plaats
dankzij ruime watervoorraden in de ondergrond vormde de hitte hier
minder een uitdaging dan in het midden en noorden van het land. De
enige uitzondering hierop was Sardinië. Zowel Campania, Puglia als
Sicilië produceerden fruit van uitstekende kwaliteit en in de meeste
gevallen meer dan in 2002.
Spanje
Ondanks ook naar Spaanse maatstaven extreme warmte en droogte - en men
is daar toch wel wat gewend - heeft Spanje een opmerkelijk goede oogst
gehad, zowel in kwantitatief als kwalitatief opzicht. De opbrengst
kwam uit op naar schatting 40 tot 42 miljoen hl, minder dan
aanvankelijk verwacht maar per saldo ver boven het langjarig
gemiddelde. Wel zijn er de nodige verschillen van regio tot regio. De
beste resultaten zijn geboekt in hoog gelegen gebieden die niet te
veel te lijden hadden onder de hitte. Goede voorbeelden hiervan zijn
DO's in Aragon, zoals Somontano, Calatayud en Cariñena, en ook
Navarra. Na de hittegolf viel er eind augustus en begin september op
diverse plaatsen regen. Even welkom als gevaarlijk...
Van de belangrijkste DO's was Jerez de eerste om met de pluk te
beginnen, en wel in de derde week van augustus. Hoewel het oogstjaren
als zodanig geen rol spelen voor sherry, is er sprake van een goede
kwaliteit bij een wat lager volume dan normaal. Ook in Catalonië
(Cava, Penedès) was men er vroeg bij, zij het dat de warmte daar met
name bij de blauwe druiven voor nogal wat problemen zorgde. Bovendien
kreeg men af te rekenen met felle hagel. Het volume ligt er daarom
flink wat lager dan normaal.
Een van de grote winnaars van dit jaar lijkt Ribera del Duero, waar de
oogst medio september startte. De schade van hagel in juni en
september bleek uiteindelijk gering. Het fruit was perfect rijp en kon
onder ideale omstandigheden en in behoorlijk grote volumes
binnegebracht worden. De Rioja kreeg daarentegen te maken met
ongelijkmatige rijping van de druiven. Niettemin realiseerde het
gebied een van de grootste oogsten uit zijn geschiedenis. De
hoeveelheid zal uitkomen rond 3 miljoen hl, ruim het dubbele van 2002!
Goede berichten komen uit La Mancha dat dit jaar duidelijk in de plus
zit ten opzichte van 2002. In Galicië (met o.a. Rias Baixas) had de
warmte het voordeel dat er minder gespoten hoefde te worden dan
anders, maar de witte wijnen moeten het daar juist weer wel hebben van
aroma's en zuren. Het dilemma van 2003...
Duitsland
Duitsland kan beschouwd worden als een van de grote winnaars in 2003.
Terwijl in een deel van Duitsland de oogst al helemaal binnen was, zou
het begin daarvan in een ander deel nog twee weken op zich laten
wachten. De warme zomer heeft hier over het algemeen voor minder
problemen gezorgd dan in buurland Frankrijk, maar dat wil niet zeggen
dat er geen 'uitdagingen' voor producenten waren. Een druif als
riesling heeft niet zo snel een teveel aan suiker; de enige zorg was
de zuurgraad. Bij wijze van hoge uitzondering was het daarom
toegestaan om aan te zuren. Een unicum in Duitsland! Al even
uitzonderlijk was de officiële permissie om in wijngaarden met jonge
stokken irrigatie toe te passen. Enkel eind augustus viel er wat
regen, maar dat was aan de late kant. Van groot belang was daarom het
vroegtijdig uitdunnen van de trossen. Botrytiswijnen zijn dit jaar
niet al te dik gezaaid als gevolg van de dikke schillen van de
druiven, zij het dat er wel diverse spectaculair rijke
Trockenbeerenauslesen geoogst zijn met een mostgewicht van boven de
300° Oechsle, wat neerkomt op ruim tweemaal het wettelijk vereiste
minimum! Dat gebeurde o.a. in de Rheingau en aan de 'koele' Moezel.
Tal van producenten in andere regio's haalden met gemak waarden boven
200°.
In Baden is men unaniem van mening dat de spätburgunder dit jaar van
grandioos hoge kwaliteit is. Op 18 september was alle fruit al binnen,
in perfecte staat van rijping vanwege de koele nachten kort voor en
tijdens de pluk. Een oogst waarover men het volgens sommigen over 30
jaar nog zal hebben! Het contrast met de aangrenzende en door grote
problemen geplaagde Elzas is opvallend. Hetzelfde geldt voor de Pfalz,
waar ook dit jaar weer grote (droge) Rieslings geoogst zijn. In de
Rheingau is men tevreden maar niet overenthousiast. De riesling had er
soms ruim een kwart meer suiker dan normaal, maar ook bijna net zo
veel minder zuren. Sommigen maken daarom een vergelijking met de
jaargang 1947. De opbrengst lag rond eenderde lager dan in 2002. De
pluk begon in de Rheingau half september, zij het dat andere
producenten liever wachtten tot begin oktober.
Aan de Nahe heerst grote tevredenheid over 2003. De opbrengst ligt
daar plaatslijk 25 tot 30% lager dan vorig jaar, maar de kwaliteit is
exceptioneel. Relatief vroeg geplukte pinots hadden allemaal 100°
Oechsle of meer. Riesling leverde zondermeer grootse wijnen op, van
droog (o.a. in de topcategorie Grosses Gewächs) tot
Trockebeerenauslese.
Verder naar het noorden, aan de Moezel, begon de pluk van de riesling
'pas' in de tweede week van oktober. Mostgewichten van riesling zaten
toen al tegen de 100° heen! Wat later kon in de beste percelen al ver
over de 100 gemeten worden. Bovendien zijn hier onwaarschijnlijke
rijke Beeren- en Trockenbeerenauslesen geoogst. Kortom: 2003 was in
ook in Duitsland 'ausserordentlich'.
Copyright © 1996-2003 Productschap Wijn / Wijninformatiecentrum