Het weer nader verklaard
Zeldzaam koud en eerste uitgebreide sneeuw in oktober sinds 1975
Kouderecords in Europa
(links/ index winter 2004) Matige vorst en sneeuwval in oktober, eindelijk
een ander geluid te midden van de vele berichten over de opwarming. De nacht
van donderdag op vrijdag was in ons land een van de koudste ooit in oktober.
Op de vliegbasis Twenthe werd een temperatuur gemeten van -8,4 graden; De
Bilt noteerde -5,9 graden. De koudste oktobernacht beleefde ons land echter
in 1931 toen het kwik op 28 oktober in het inmiddels opgeheven weerstation
Winterswijk tot -8,5 graden zakte. Ook De Bilt had toen met -7,8 graad zijn
oktoberrecord. Ook de sneeuw was bijzonder: op een aantal plaatsen bleef de
sneeuw liggen. Op de Veluwe heeft korte tijd 2 tot 5 centimeter gelegen.
Zo'n uitgebreide sneeuwsituatie was in oktober sinds 1975 niet meer
voorgekomen. Toen viel de sneeuw al op 13 oktober, de vroegste sneeuwval in
het najaar ooit. vrijwel heel het land werd 's ochtends verrast door enkele
centimeters sneeuw en midden op de dag wezen de thermometers 2 à 3 graden
aan. Ook op 18 oktober 1973 viel er sneeuw. (meer informatie: sneeuwdek na
uitzonderlijk koude oktobernacht)
Europa diep in de winter
Ook in andere Europese landen was het de laatste dagen al volop winter met
plaatselijk veel sneeuw en vorst. Hangshult in het zuiden van Zweden
noteerde op 24 oktober -17,2 graden, een record voor dit land. Ook in
Frankrijk zijn temperaturen gemeten die in de buurt liggen van de records.
Bordeaux noteerde op 25 oktober -1,9 graden. Het record over de laatste
dertig jaar was hier -1,7 graden, maar eerder in de twintigste eeuw kwam het
hier in oktober ooit tot -5,3 graden. Bergerac haalde die waarde nu bijna
met op 25 oktober -5,2 graden. In Duitsland noteerde Fassberg op de
Lüneburger Heide -10,6 graden waarmee het vroige record (-8,5 graden)
ruimschoots werd onderschreven.
Kou in oktober
Oktober wordt ook wel de aarzelmaand genoemd, alsof de maand aarzelt tussen
twee seizoenen. Vaak kent de maand inderdaad twee gezichten en vooral in de
tweede helft van de maand kan het al flink vriezen. Niet zelden komt het dan
al in een aantal nachten op rij tot vorst en soms valt er al sneeuw. Sneeuw
is in deze maand echter zeldzaam (in De Bilt kwam het sinds 1901 voor zover
is na te gaan op zeker tien dagen tot uitgebreide sneeuwval en op meer dagen
vielen sneeuwbuien), maar gemiddeld telt oktober wel 1 tot 3 vorstdagen.
Behalve aan zee waar het relatief warme zeewater de vorst tegengaat. Soms
vriest het in oktober landinwaarts al op 10 dagen. In 1912 sloeg de winter
al in de eerste helft van de maand toe. Tussen 4 en 13 oktober 1912 kwam het
in De Bilt al op 8 dagen tot lichte vorst. Winterswijk noteerde op 7 oktober
1912 met -5,7 graden al matige vorst.
De meest opmerkelijke oktoberkou beleefde ons land in de jaren 1919, 1920 en
1922. Oktober 1905 en 1922 zijn met in De Bilt 6,5 graden veruit de koudste
zaaimaanden, zoals de maand ook wel wordt genoemd, van de eeuw. Normaal
(gemiddeld over 1971-2000) is een gemiddelde van 10,3 graden. Tussen 22 en
29 oktober 1922 daalde de temperatuur iedere nacht onder nul en De Bilt had
al twee opeenvolgden nachten met matige vorst. Op 30 oktober dat jaar viel
de eerste sneeuw en kwam de temperatuur in De Bilt niet hoger dan 1,7
graden.
Oktober 1920 heeft een nog langere reeks vorstdagen op naam staan. Op 19
oktober begon het te vriezen en tot en met 11 november kwam het kwik iedere
nacht, met uitzondering van 29 oktober, onder nul. Oktober 1919 telde ook 10
dagen met vorst. De koudste oktobernacht beleefde ons land echter in 1931
toen het kwik op 28 oktober in Winterswijk tot -8,5 graden zakte. Ook De
Bilt had toen met -7,8 graad zijn oktoberrecord. Begin 1998 beleefden we het
koudste weekeinde dat we ooit begin oktober hebben meegemaakt. Op 3 oktober
1998 kwam de temperatuur in De Bilt niet hoger dan 6,1 graad, een nieuw
record voor de eerste tien dagen van oktober. De 4e oktober was nauwelijks
minder koud met een maximumtemperatuur van 8,9 graad.
Veel vorst in oktober is volgens een aantal volkswijsheden een voorbode van
een milde winter. Het is inderdaad een aantal keren voorgekomen dat een
winter die al vroeg van zich laat spreken in de kiem wordt gesmoord, maar er
zijn ook uitzonderingen.
Jaren met sneeuw van betekenis in oktober*
1905
1908
1919
1921
1922
1931
1941
1973
1975
2003
*voor zover is na te gaan; statistische gegevens van sneeuw zijn nauwelijks
bekend
Bron: Baltus Zwart. De weersverwachting voor vandaag en morgen. Uitgeverij
Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen, 1985.
Laatste wijziging: 25 oktober 2003
Harry Geurts, PR & Voorlichting KNMI
Copyright © KNMI