De uitvoering van de
Algemene bijstandswet
in Den Helder
Eerste rapportage verscherpt toezicht
Inspectie Werk en Inkomen De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Den Helder
Auteur:
Dhr. J.H.G.M. Huys
R03/19, oktober 2003
ISSN 1383-8733
ISBN 90-5079-059-3
2 Inspectie Werk en Inkomen De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Den Helder
Voorwoord
Uit bestuurlijk onderhoud tussen het gemeentebestuur van Den Helder en de Inspectie Werk
en Inkomen, medio 2002, bleek dat het gemeentebestuur de Algemene bijstandswet en de Wet
inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers op
onderdelen niet goed uitvoert en onvoldoende inzicht heeft in de omvang en de aard van de
tekortkomingen. Ik heb daarom besloten om verscherpt toezicht toe te passen ten aanzien van
het gemeentebestuur van Den Helder. Dit houdt onder andere in dat het gemeentebestuur per
kwartaal aan IWI verantwoordingsinformatie levert en zich inspant om de tekortkomingen in de
uitvoering op te heffen. Belangrijke aandachtspunten bij dit onderzoek zijn de verantwoordings-
informatie over het eerste kwartaal 2003 van het gemeentebestuur met betrekking tot de kwa-
liteit van de uitvoering en de betrouwbaarheid van de sturingsinformatie over dat kwartaal.
Het voorliggende rapport verscherpt toezicht is het resultaat van dit onderzoek en bevat een
oordeel van de inspectie. Doel van deze rapportage is inzicht te verschaffen in de voortgang die
Den Helder boekt bij het opheffen van de tekortkomingen.
Mr. L.H.J. Kokhuis
Inspecteur-generaal Werk en Inkomen
3 Inspectie Werk en Inkomen De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Den Helder
4 Inspectie Werk en Inkomen De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Den Helder
Inhoud
1 Inleiding 7
2 Bevindingen 9
2.1 Single audit eerste kwartaal 2003 9
2.2 Het ontbreken van sturing en het afwezig zijn
van beheersinstrumenten 10
2.3 Jaarplan 2003 10
3 Conclusie en oordeel 11
4 Reactie gemeentebestuur Den Helder 13
Lijst van afkortingen 14
Publicaties van de Inspectie Werk en Inkomen 15
5 Inspectie Werk en Inkomen De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Den Helder
6 Inspectie Werk en Inkomen De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Den Helder
1 Inleiding
De uitvoering van de Algemene bijstandswet (Abw) en de Wet inkomensvoorziening oudere en
gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (Ioaw) in Den Helder is op onderdelen
niet op orde. Sinds 1 januari 1996 vertoont de uitvoering in Den Helder tekortkomingen ten
aanzien van het tijdig en volledig uitvoeren van heronderzoeken, beëindigingsonderzoeken en
debiteurenonderzoeken. Heronderzoeken moeten worden uitgevoerd om vast te stellen of
iemand nog steeds recht heeft op de juiste bijstandsuitkering. Beëindigingsonderzoeken bren-
gen de financiële consequenties in beeld bij beëindiging van een uitkering. Bij debiteurenonder-
zoeken wordt nagegaan of de debiteur aan zijn verplichtingen heeft voldaan.
Op 30 juni 1999 liep een zogeheten verbetertraject af. Tijdens dat verbetertraject kreeg het
gemeentebestuur van Den Helder de gelegenheid om de uitvoering duurzaam volledig op orde
te brengen. Na afloop van het verbetertraject bleek het gemeentebestuur zich te hebben
gehouden aan de afgesproken inspanningsverplichtingen. Uit een zogeheten duurzaamheids-
toets, medio 2000, bleek echter dat het gemeentebestuur er niet volledig in was geslaagd de
tekortkomingen structureel op te lossen. Over de tweede helft van het uitvoeringsjaar 1999 en
over het uitvoeringsjaar 2000 is een financiële maatregel opgelegd op grond van het niet tijdig
voldoen aan de uitvoering van heronderzoeken en beëindigingsonderzoeken. Verwacht wordt
dat over de uitvoeringsjaren 2001 en 2002 ook een maatregel zal volgen.
Op initiatief van het gemeentebestuur van Den Helder vond op 19 juni 2002 een bestuurlijk
onderhoud plaats met de Inspectie Werk en Inkomen (IWI). Daarbij heeft het gemeentebestuur
gemeld dat de uitvoering van de Abw cum annexis tekortschiet. Het gemeentebestuur geeft aan
dat zij de werkprocessen niet beheerst. Het ontbreekt het gemeentebestuur aan juiste en
betrouwbare managementinformatie en er bestaan achterstanden.
De gemeenteraad heeft op 5 juni 2002 ingestemd met een voorstel van het college om
1.441.000 euro uit te trekken voor genomen en te nemen maatregelen. Op 8 oktober 2002 is
voor de uitvoering in 2003 door de gemeenteraad ingestemd met een nieuw krediet van
775.000 euro.
In opdracht van het gemeentebestuur heeft een extern bureau medio juli 2002 een onder-
zoeksrapport uitgebracht over de situatie bij de sociale dienst Den Helder. Het beeld dat uit
het rapport naar voren komt, is een organisatie die door het langdurig ontbreken van sturing
en afwezig zijn van beheersinstrumenten gebukt gaat onder een toenemende belasting en in
ernstige problemen is geraakt voor wat betreft de kwantitatieve en kwalitatieve resultaten.
Het externe bureau brengt vervolgens in oktober 2002 een verbeterprogramma uit met de
naam `Strategisch Visie Document 2003-2006'. De bedoeling is om jaarlijks een plan op te stel-
len met daarin jaarlijks te realiseren verbeteracties. Het jaar 2003 is gericht op rechtmatigheid,
2004 op doelmatigheid, 2005 op de klant en 2006 op een integrale dienstverlening. Iedere ver-
beteractie moet duurzaam verankerd worden in de organisatie.
In het kader van het verscherpt toezichtregime is aan Den Helder gevraagd zich per kwartaal te
verantwoorden. De verantwoordingsinformatie die Den Helder per kwartaal aan IWI levert,
wordt gecertificeerd door een accountant. Ten aanzien van de geleverde informatie stelt IWI
geen eigen onderzoek in.
7 Inspectie Werk en Inkomen De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Den Helder
8 Inspectie Werk en Inkomen De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Den Helder
2 Bevindingen
2.1 Single audit eerste kwartaal 2003
Een externe accountant heeft single audit werkzaamheden uitgevoerd en daarover een rapport
uitgebracht. Dat rapport geeft een beeld van de uitvoering in het eerste kwartaal van 2003. De
werkzaamheden bestonden voornamelijk uit dossieronderzoek en waren gericht op het kunnen
rapporteren over de kwaliteit van de uitgevoerde aanvraag-, her-, debiteuren-, beëindigings- en
boeteonderzoeken. Elk besluit in het kader van de Abw kent een aantal wettelijk vastgelegde
onderdelen (aspecten) waaraan het moet voldoen. De rapportage is opgesteld volgens deze
aspectenmethode.
De resultaten zijn als volgt:
Toelaatbare
Tekortkomingen tekortkomingen
in percentages in percentages
Aanvraag levensonderhoud Abw
recht op uitkering 1 5
onderzoeksverplichting gemeente 13 15
opleggen en handhaven verplichtingen 15 15
administratie 1 15
Heronderzoek Abw
recht op uitkering 3 5
onderzoeksverplichting gemeente 8 15
opleggen en handhaven verplichtingen 22 15
administratie 6 15
Beëindigingsonderzoek Abw
recht op uitkering 2 5
onderzoeksverplichting gemeente 9 15
opleggen en handhaven verplichtingen 9 15
administratie 11 15
Vaststellen terugvordering
invulling aan terugvorderingsverplichting 12 5
kwaliteitseisen schriftelijk besluit 6 nvt
administratie 8 15
Vaststellen verhaal
invulling verhaalsverplichting 0 5
kwaliteitseisen schriftelijk besluit 0 nvt
administratie 4 15
Beheer debiteuren terugvordering en verhaal
beheer terugvordering en verhaal 3 15
incassoactiviteiten 10 5
administratie 6 15
Heronderzoek Ioaw
recht op uitkering 20 5
onderzoeksverplichting gemeente 20 15
opleggen en handhaven verplichtingen 50 15
administratie 0 15
Beëindigingsonderzoek Ioaw
recht op uitkering 0 5
onderzoeksverplichting gemeente 13 15
opleggen en handhaven verplichtingen 0 15
administratie 0 15
9 Inspectie Werk en Inkomen De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Den Helder
Overschrijding van de toelaatbare foutfractie in het kader van het maatregelenbeleid vindt
plaats op de onderdelen:
· heronderzoek Abw opleggen en handhaven verplichtingen;
· vaststellen terugvordering invulling geven aan terugvorderingsverplichting;
· beheer debiteuren incassoactiviteiten;
· heronderzoek Ioaw.
Bij de heronderzoeken Ioaw gaat het hier om slechts één dossier.
2.2 Het ontbreken van sturing en het afwezig zijn van
beheersinstrumenten
Het ontbreken van sturing en het afwezig zijn van beheersinstrumenten zijn twee knelpunten
die het gemeentebestuur van Den Helder in de tweede helft van het jaar 2002 heeft aangepakt.
Er is een nieuwe organisatieopzet en een herschikking van hoofd- en deelfuncties van de afde-
ling sociale zaken tot stand gekomen. Managementleden zijn, behoudens het hoofd van de afde-
ling sociale zaken, benoemd. Werving en selectie voor de functie van hoofd van de afdeling
loopt al meer dan een half jaar. Medio april 2003 is een controller benoemd. Hoewel dit een
gemeentebrede functie betreft, wordt de controller voorlopig alleen bij de afdeling sociale
zaken ingezet. Tijdens bestuurlijk overleg is bevestigd dat alle werkprocessen zijn geactuali-
seerd, beoordeeld op onderlinge samenhang en beschreven. Voorzien is in het schrijven van
werkinstructies en de implementatie daarvan.
Om de cyclus van planning en control te kunnen invoeren is onder meer gestart met de ont-
wikkeling van managementrapportage. Ondertussen zijn rapportages over oktober 2002 tot en
met april 2003 uitgebracht. De inhoud van de maandelijkse managementrapportages bestaat
vooralsnog uit cijfers en bevat geen analyses.
In het rapport van de accountant over de single audit werkzaamheden eerste kwartaal 2003,
maakt deze de opmerking dat het werkbeheersingssysteem nog niet zo actueel is dat het
bestand van dossiers van belanghebbenden een goede basis vormt voor het uitzetten van de
onderzoeksplanning.
Het jaarplan 2003 van de gemeente is met name gericht op het op orde brengen en houden van
de bedrijfsprocessen. De doelen liggen vooral op het gebied van de rechtmatigheid waarbij
normstellingen uit het wettelijk kader de basis vormen.
2.3 Jaarplan 2003
De bedoeling van het verbeterprogramma 2003-2006 is om jaarlijks een plan op te stellen met
daarin de te realiseren verbeteracties. Het jaarplan 2003 van de gemeente is nog niet vastge-
steld door de gemeenteraad. Het plan is in hoofdzaak gericht op het op orde brengen en
houden van de bedrijfsprocessen. De doelen liggen vooral op het gebied van de rechtmatigheid
waarbij normstellingen uit het wettelijk kader de basis vormen. Aan de gemeenteraad wordt
voor het jaar 2003 een bedrag van 4.279.000 euro aan extra middelen gevraagd. Daartoe
behoort een bedrag van 2.129.000 euro voor het verschuiven van de betaaldatum en voor het
opschonen van de debiteurenadministratie 1.374.000 euro. Verwacht wordt dat de totale
kosten van de opschoningsoperatie 3.500.000 euro bedragen inclusief afboekingen. Het huidige
saldo debiteuren bedraagt 6.700.000 euro.
10 Inspectie Werk en Inkomen De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Den Helder
3 Conclusie en oordeel
Op basis van het voorgaande concludeert de inspectie dat de uitvoering van de Abw en Ioaw
door de gemeente Den Helder na afloop van het eerste kwartaal 2003 niet op orde is. In kwali-
tatief opzicht bestaat met betrekking tot de uitvoering een overschrijding van de toelaatbare
foutfractie op de onderdelen:
· heronderzoek Abw opleggen en handhaven verplichtingen;
· vaststellen terugvordering invulling geven aan terugvorderingsverplichting;
· beheer debiteuren incassoactiviteiten.
Een groot probleem is dat de managementinformatie van de gemeente Den Helder niet volledig
is. Daardoor is een goede sturing op het uitvoeringsproces niet mogelijk en bestaat er geen
inzicht in het bereiken van een belangrijk doel, een rechtmatige uitvoering in 2003.
Zorgwekkend is ook dat het jaarplan 2003 met de daaraan gekoppelde financiering, nog niet is
vastgesteld.
De inspectie acht het daarom noodzakelijk de situatie in Den Helder nauwlettend te blijven
volgen. De inspectie laat zich dan ook door het gemeentebestuur van Den Helder per kwartaal
informeren over de voortgang in het opheffen van de tekortkomingen in de uitvoering. In vol-
gende rapporten verscherpt toezicht zal de inspectie de mate van voortgang beschrijven en
voorzien van een oordeel.
11 Inspectie Werk en Inkomen De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Den Helder
12 Inspectie Werk en Inkomen De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Den Helder
4 Reactie gemeentebestuur Den Helder
De inspectie hecht grote waarde aan hoor en wederhoor. Daarom legt IWI al haar conceptrap-
portages voor aan de betrokken uitvoeringsinstanties en kiest de inspectie ervoor de kern van
deze reactie op te nemen in het rapport. Dat is ook gebeurd bij dit rapport. Hierna volgt de
reactie van het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Den Helder en het
commentaar daarop van IWI.
Het college kan zich verenigen met de bevindingen en conclusies zoals die in het rapport ver-
woord zijn. Het wordt evenwel als een gemis ervaren dat de inspectie in de rapportage geen
relatie heeft gelegd met de verantwoording over het jaar 2001 en geen melding heeft gemaakt
van positieve ontwikkelingen.
IWI is van mening, nu het om een eerste rapportage in het kader van verscherpt toezicht gaat,
dat pas in een volgende rapportage een beeld gegeven kan worden over ontwikkelingen. Basis
voor deze rapporten vormen de door een accountant gecertificeerde kwartaalrapporten welke
met ingang van het eerste kwartaal 2003 worden uitgebracht.
13 Inspectie Werk en Inkomen De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Den Helder
Lijst van afkortingen
Abw Algemene bijstandswet
Ioaw Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte
werkloze werknemers
IWI Inspectie Werk en Inkomen
14 Inspectie Werk en Inkomen De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Den Helder
Publicaties van de
Inspectie Werk en Inkomen
2003
R03/19 De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Den Helder
Eerste rapportage verscherpt toezicht
R03/18 Vreemdelingen en arbeid
Het vergunningenbeleid van CWI
R03/17 Certificatie- en keuringsinstellingen op het gebied van arbeidsomstandigheden in