Socialistische Partij
Raad moet burgemeester kiezen
Bezoekers uit het buitenland is vaak moeilijk uit te leggen dat
burgemeesters in Nederland door de regering worden benoemd. Waarom
mogen burgers hier niet zélf hun hoogste lokale bestuurder kiezen?
Diezelfde bezoekers zijn echter ook onder de indruk van de sterke
positie van de gemeenteraden, zonder wie de burgemeester niet kan
besturen. De voorstellen van minister De Graaf voor de direct gekozen
burgemeester beperken de macht van de volksvertegenwoordigers.
---
door Ronald van Raak, Eerste-Kamerlid voor de SP, en Johan van den
Hout, voorzitter SP-gemeenteraadsfractie Tilburg.
---
De direct gekozen burgemeester is een verbetering in vergelijking met
de benoemde burgemeester, maar de voorstellen van De Graaf zijn slecht
doordacht. Tijdens de nieuwe burgemeestersverkiezingen zal een
kandidaat zichzelf moeten profileren tegenover andere kandidaten. We
mogen hopen dat dit niet leidt tot `Amerikaanse toestanden', waarbij
vooral de bekendheid van een lokale popzanger, voetballer of kroegbaas
doorslaggevend is. Het grootste probleem is echter het
verkiezingsprogramma van zo'n burgemeester, dat haaks kan staan op de
wensen van de gemeenteraad. Onduidelijk is wie in dat geval de baas
wordt in de gemeente.
De Graaf gaat dit probleem uit de weg. Hij stelt dat de dwang tot
samenwerking tussen burgemeester en gemeenteraad er toe zal leiden dat
conflicten `vanzelf' worden opgelost. De minister blijkt een naïef
idee te hebben van het lokaal bestuur: problemen verdwijnen hier
zelden vanzelf. Bovendien is het staatsrecht juist bedoeld om
uitsluitsel te geven in dergelijke bestuurlijke conflicten.
Ook over de macht van de nieuwe burgemeesters is in de voorstellen van
De Graaf nog veel onduidelijk. Nederlandse burgemeesters hebben nu een
beperkte taak, meestal openbare orde en veiligheid. En zelfs voor dit
beleid zal de burgemeester veelal instemming nodig hebben van de
gemeenteraad. En dat is goed, want de raad vertegenwoordigt de lokale
politieke meningen en voorkeuren.
Dit betekent ook dat de nieuwe burgemeester geen zinvol
verkiezingsprogramma aan de bevolking kan voorleggen. Met gebroken
verkiezingsbeloften zullen zij de politiek immers niet dichter bij de
burgers brengen. Het alternatief is dat de direct gekozen burgemeester
meer macht opeist. Als de burgemeester zijn of haar beloften wél
nakomt zal deze de confrontatie moeten aangaan met de gemeenteraad. En
deze eveneens direct gekozen volksvertegenwoordiging heeft dan weinig
mogelijkheden om zich van een dwarsliggende burgemeester te ontdoen:
beiden hebben immers de steun van de kiezers. Het zijn alleen zij die
de nieuwe burgemeester na vier jaar weer kunnen wegstemmen.
Het gevaar van deze `cohabitation' is dat het lokale bestuur wordt
lamgelegd, doordat voorstellen van de burgemeester geen meerderheid
halen in de gemeenteraad, en andersom voorstellen van de raad door de
burgemeester niet worden uitgevoerd. Vertrouwen op een goede afloop,
zoals minister De Graaf doet, lijkt ons in zo'n geval geen goed idee.
Profilering door een burgemeesterskandidaat is wel mogelijk als de
burgemeester zijn eigen wethoudersploeg mag meenemen. Het beleid van
de burgemeester wordt dan gemeentelijk beleid. Dit is de manier waarop
bijvoorbeeld in Frankrijk gemeentebesturen worden gekozen. In de
werkelijkheid van alledag betekent dit dat één persoon - de
burgemeester - erg veel macht in handen krijgt en amper nog
gecontroleerd of bijgestuurd kan worden door de inmiddels machtloze
gemeenteraad. Met de direct gekozen burgemeester halen we een sterke
lokale president in huis, maar verliezen we de controle van lokale
volksvertegenwoordigers.
Het is van tweeën een: óf we kiezen voor een machtige, direct gekozen
burgemeester met de bijbehorende bevoegdheden, óf we houden ons aan de
vertegenwoordigingsdemocratie zoals we die nu kennen. De SP hecht veel
belang aan een echte vertegenwoordigingsdemocratie. Daarbij hoort de
raad het hoogste orgaan te zijn. Dit betekent gelukkig niet dat we
moeten vasthouden aan de huidige benoemde burgemeester. Veel beter zou
het zijn om de burgemeester, net als nu de wethouders, door de
gemeenteraad te laten kiezen - een voorstel dat volgens de
verkiezingsprogramma's mag rekenen op een grote meerderheid in de
Tweede Kamer. Zo komt een einde aan het circus van de partijpolitieke
benoemingen en wordt tegelijk de lokale democratie versterkt.
(Dit artikel verscheen in Het Parool, 7 oktober 2003)