Ministerie van Defensie
---
Brieven aan de Kamer
---
Derde jaarrapportage over het helikopterproject NH-90
03-10-2003
Het Europese samenwerkingsproject NH-90 behelst de ontwikkeling en
productie van een middelzware helikopter in een maritieme variant (de
NATO Frigate Helicopter, NFH) en in een tactische transportvariant (de
Tactical Transport Helicopter, TTH). Hierbij bied ik u de derde
jaarrapportage over dit project aan.
Inleiding
Nederland neemt sinds 7 januari 1991 samen met Frankrijk, Duitsland en
Italië deel aan dit Europese samenwerkingsproject. In 2001 is Portugal
toegetreden tot het NH-90 project. Ook wordt nauw samengewerkt met
Noorwegen, Zweden en Finland die eveneens NH-90 helikopters hebben
besteld, maar die vooralsnog geen plannen hebben tot het NH-90
consortium toe te treden.
Voor Nederland gaat het om de vervanging van de Lynx-helikopters van
de Koninklijke marine door twintig NFHs in de periode van 2007 tot en
met 2012. Het afgesloten contract gaat uit van veertien helikopters
uitgerust met een volledig mis-siesysteem voor de bestrijding van
oppervlakteschepen en onderzeeboten en zes toestellen met
voorzieningen voor de inbouw van een dergelijk systeem. Deze zes
toestellen zijn ingericht voor het transport van personeel,
bijvoorbeeld marinierseenheden in het kader van amfibische operaties.
Naar gelang de op-dracht kan de beschikbare missie-apparatuur dan
worden overgezet naar deze toestellen. In verband met het kleinere
aantal fregatten enerzijds en de krijgs-machtbrede transportbehoefte
anderzijds, wordt de NH-90 betrokken bij een reeds gestarte studie
integrale militaire helikopter capaciteit.
De Tweede Kamer wordt jaarlijks separaat over dit project
geïnformeerd. De vo-rige rapportage is aangeboden op 22 oktober 2002
(brief M2002002690; Kamerstuk 25 928, nr. 11), op 9 januari 2003
gevolgd door de antwoorden op schriftelijke vragen (brief M2002004443;
Kamerstuk 25 928, nr. 12). De huidige rapportage beslaat het tijdvak
van 1 juli 2002 tot 1 juli 2003.
Voortgang design and development
De design and development-activiteiten bevinden zich, met uitzondering
van de softwareontwikkeling, in de laatste fase. Deze fase behelst
hoofdzakelijk nog activiteiten op het gebied van het testen en
kwalificeren van deelsystemen.
Door de uitloop van ontwikkelactiviteiten en door beperkingen in de
beschikbaar-heid van testfaciliteiten kan het kwalificatieprogramma
niet op tijd worden voltooid. Vooral het kwalificatietraject van het,
op zich succesvolle Fly by Wire- systeem in de NH-90, vergt veel tijd.
Het is daardoor waarschijnlijk dat de oplevering van de eerste nog
niet volledig gekwalificeerde TTH aan Duitsland, die was voorzien in
juli 2004, een aantal maanden wordt uitgesteld. Naar verwachting heeft
dit geen gevolgen voor de oplevering van de eer-ste Nederlandse NH-90
in de tweede helft van 2007.
De anti-icing beproevingen voor de motoren en de inlaat zijn voltooid.
Voor de rotorbladen zijn deze beproevingen ernstig vertraagd. Het plan
dat door NATO Helicopter Management Agency (NAHEMA) en de industrie
was opgesteld om de anti-icing beproevingen tijdig te voltooien, bleek
door een beperkte beschikbaarheid van testfaciliteiten slechts
gedeeltelijk uitvoerbaar. Deze beproevingen kunnen naar verwachting de
komende winterperiode worden uitgevoerd. De hierna uit te voeren
kwalificatie van het gehele de-icing systeem kan vervolgens in de
winter daarna in 2004-2005 plaatshebben. Tot die tijd kan de
helikopter niet vliegen in omstandigheden waarbij ijsafzetting op de
rotorbladen kan ontstaan. Ook dit aspect heeft naar verwachting geen
gevolgen voor het tijdstip van oplevering van de eerste Nederlandse
NH-90 in 2007.
De vijf prototypes hebben inmiddels circa 1800 uur gevlogen, waarvan
800 uur met het innovatieve Fly by Wire-systeem. Met prototype nummer
5, represen-tatief voor de NFH, is in de afgelopen periode goede
vooruitgang geboekt bij de integratietesten van de missiegerelateerde
sensoren. De ontwikkeling van de Mens-Machine Interface is in nauwe
samenwerking met de toekomstige opera-tionele gebruikers voltooid.
Volgens planning kan dit jaar de validatie van het concept van een
driekoppige bemanning worden voltooid. Tot nu toe zijn de re-sultaten
bevredigend.
De in de vorige jaarrapportage gemelde vertraging bij de ontwikkeling
van de software is in deze rapportageperiode niet ingelopen. Het
betreft software voor het systeem dat de basisfuncties van de
vliegsystemen uitvoert en bewaakt, en software voor het
TTH-missiesysteem. Naar verwachting heeft de vertraging bij de
ontwikkeling van deze software geen gevolgen voor de oplevering van de
eerste Nederlandse NH-90 in de tweede helft van 2007. De ontwikkeling
van de software voor het NFH-missiesysteem verloopt wel volgens
planning.
In de vorige jaarrapportage werd gemeld dat het ontwerp van het
staartstuk van de helikopter ingrijpend is gewijzigd om de problemen
met de belasting van het staartstuk op te lossen. Uitkomsten van
simulatieproeven bevestigen dat het nieuwe ontwerp een duidelijke
verbetering is, maar de definitieve validatie kan pas plaatshebben met
de eerste helikopter van de seriebouw. Totdat ook dat traject met
succes is beëindigd, blijft de belasting op het staartstuk het
belangrijkste resterende ontwikkelingsrisico. Overigens is dit risico
door resultaten van de simulatieproeven wel aan-zienlijk gereduceerd.
Productievoorbereiding en productie
De inrichting van de productielijnen verloopt volgens plan. De
productieaanvang van de helikopters verliep zonder noemenswaardige
proble-men. Volgens planning kunnen begin 2004 de testen met de eerste
TTH uit de productieserie beginnen.
Exploitatievoorbereiding
De vorige jaarrapportages meldden reeds dat bij de
exploitatievoorbereiding achterstand is opgelopen. In dit kader maakte
de jaarrapportage van vorig jaar melding van een overeenge-komen
recovery plan dat erin voorzag dat de meest essentiële delen van de
exploitatievoorbereiding in april 2004 gereed zouden zijn. Het
tijdschema van dit in-haalplan wordt echter niet gehaald, doordat de
achterstand bij de exploitatie-voorbereiding in het afgelopen jaar
verder is opgelopen. Dit is vooral veroorzaakt door
capaciteitsproblemen bij de industrie. Nu de ontwikkelwerkzaamheden en
de productievoorbereiding nagenoeg gereed zijn, heeft de industrie
toegezegd meer personele capaciteit voor de exploitatievoorbereiding
beschikbaar te stellen. Volgens de bijgestelde planning kan de
exploitatievoorbereiding door de industrie eind 2005 vrijwel geheel
zijn voltooid. De vertragingen in de exploitatievoorbereiding heb-ben
vooralsnog geen gevolgen voor de beschikbaarheid van de Initial
In-Service Support voor de eerste helikopter van de Koninklijke marine
in de tweede helft van 2007.
Met de verwervingsvoorbereiding van trainingsmiddelen, waaronder een
vluchtsi-mulator, is in deze rapportageperiode goede vordering
gemaakt. Desondanks ligt de verwerving van de trainingsmiddelen nu op
het kritieke tijdpad. Inmiddels is met de helikopterindustrie
overeenstemming bereikt over zowel de technische specificaties van de
trainingsmiddelen, als over de commerciële randvoor-waarden en heeft
de industrie een offerte uitgebracht. Naar verwachting kan het
contract voor de verwerving van de trainingsmiddelen begin 2004 worden
getekend. In dat geval kunnen de trainingsmiddelen, tijdig en zoals
gepland, vanaf 2007 worden geleverd.
In deze rapportageperiode zijn de onderhandelingen met de
internationale partners in het NH-90 project over een In Service
Support Memorandum of Understanding (ISS-MoU) voltooid met
uitzondering van een paragraaf over de verrekening van de
omzetbelasting. Dit MoU voorziet in een verregaande sa-menwerking
tijdens de exploitatiefase. De in 2003 voorziene ondertekening van het
MoU wordt echter opgehouden door een verschil van inzicht tussen
enkele deelnemende landen inzake de BTW-heffing over de production
investment. Hierover heb ik u reeds in de vorige jaarrapportage
geïnformeerd.
Het verschil van inzicht tussen Frankrijk enerzijds en Duitsland en
Nederland an-derzijds over de toepassing van Europese regelgeving bij
de heffing van omzet-belasting is na diverse onderhandelingsrondes nog
niet overbrugd. De landen zijn zich ervan bewust dat het oplossen van
de BTW-kwestie urgent is, mede gelet op de bekrachtiging van MoUs op
het gebied van exploitatie.
Financieel
Het projectbudget bedraagt 883,1 miljoen (prijspeil 2003). Om
budgettaire redenen is de instroom van de NH-90 bij de Koninklijke
marine 6 maanden uitgesteld. Hiervoor is het contract aangepast.
Levering van de eerste helikopter heeft plaats vanaf de tweede helft
van 2007.
Betalingen aan de industrie hebben plaatsgehad in overeenstemming met
de contracten over design and development en production investment/
production. De risicoreservering voor het NH-90 budget is in de
rapportageperiode niet aangesproken.
Risicos
Totdat het verschil van inzicht over de heffing van omzetbelasting
over production investment is opgelost, vormt deze kwestie een
financieel risico ter grootte van maximaal 9,3 miljoen. De overige van
belang zijnde risicos voor het project zijn de tijdrisicos die
voortvloeien uit de kritische tijdsduur van het
kwalifica-tieprogramma, de opgelopen achterstand in de
softwareontwikkeling en ex-ploitatievoorbereiding, de verwerving van
trainingsmiddelen, en het technische risico ten aanzien van de
belasting van het staart-stuk. De betrokken landen en de industrie
werken met grote in-spanning aan de vermindering van deze risicos. De
verwachting is dat deze ri-sicos zijn geëlimineerd voordat de eerste
levering van de NH-90 aan Nederland plaatsheeft. Overigens draagt de
industrie op grond van het NH-90 design and development-contract en
het NH-90 Production investment & Production-contract de risicos met
betrekking tot het staartstuk.
Overige ontwikkelingen
Zoals in de vorige jaarrapportage is gemeld, hebben Noorwegen, Zweden
en Finland in 2001 bij NHI (NATO Helicopter Industries) een bestelling
voor in totaal 52 NH-90 helikopters geplaatst. Voorjaar 2003 zijn de
onderhandelingen met deze landen voltooid over het in de vorige
jaarrapportage genoemde NH-90 Community- MoU, met dien verstande dat
een sluitende regeling over de heffing van omzetbelasting ontbreekt.
Dit MoU voorziet in de benodigde exploitatieregelingen voor de
ondersteuning van NH-90 landen die geen lid zijn van het NH-90
consortium. Ook hier geldt dat dit MoU kan worden getekend snel nadat
overeenstemming over de BTW-kwestie is bereikt. Ook hebben genoemde
landen de intentie om samen te wer-ken met de landen van het NH-90
consortium bij de verwerving van trainingsmid-delen.
De NH-90 helikopter mag zich verheugen in een grote internationale
belangstel-ling. Inmiddels is de NH-90 helikopter voor tien andere
landen, zowel binnen als buiten Europa, een serieuze kandidaat, wat
onder meer blijkt uit diverse offerte-aanvragen bij NHI.
Ten slotte
Gesteld kan worden dat goede voortgang is geboekt met de
ont-wikkeling, productievoorbereiding en productie van de NH-90
helikopter. Naar verwachting kan de eerste niet volledig
gekwalificeerde NH-90 helikopter, waarschijnlijk met een beperkte
vertraging van een aantal maanden, in 2004 aan Duitsland worden
geleverd. De voorbereiding voor de levering van de NH-90 aan Nederland
ligt op schema. De instroom is om budgettaire redenen 6 maanden
uitgesteld. De levering van de eerste NH-90 is voorzien in de tweede
helft van 2007. Ook vóór het uitstel van de instroom, was er ruimte in
het tijdpad om de in deze rapportage genoemde vertragingen op te
vangen. De belangrijkste risicos van het project hebben betrekking op
de kritische tijdsduur van het kwalificatieprogramma en de opgelopen
achterstand in de softwareontwikke-ling en exploitatievoorbereiding,
de verwerving van trainingsmiddelen, en het technische risico ten
aanzien van de belasting van het staart-stuk. Sinds de vorige
jaarrapportage is het risico ten aanzien van het staartstuk
aanzienlijk verminderd. De ontwikkeling van de (com-plexe) software
voor het missiesysteem van de NFH verloopt wel vol-gens planning. Naar
verwachting zijn deze risicos vóór de geplande levering van de NH-90
aan Nederland in 2007 geëlimineerd.
Daarnaast bestaat er een financi-eel risico zolang de verschillen van
inzicht over de omzetbelasting over de production investment nog niet
zijn overbrugd. De financiële realisatie van het project voltrekt zich
volgens de planning. Voor tien landen die niet deelnemen aan het
project, is de NH-90 heli-kopter een serieuze kandidaat.
DE STAATSSECRETARIS VAN DEFENSIE