CENTRAAL PLANBUREAU
Onderwerp: persbericht
Nummer: 33
Datum: 1 oktober 2003
Inlichtingen bij Marja Appelman (tel. 070-3383499), of bij Dick Morks
(tel: 070-3383410)
Gelijk speelveld niet altijd een goed speelveld
Pleidooien voor een gelijk speelveld ('level playing field'), zoals in
de internationale handel, klinken sympathiek, maar zijn vaak zwak
onderbouwd. Dit komt doordat niet duidelijk is wat een 'gelijk
speelveld' precies betekent. Zelfs als duidelijk is wat het betekent,
wil je lang niet altijd een gelijk speelveld. Een gelijk speelveld in
termen van regels is meestal wenselijk, maar een gelijk speelveld in
termen van uitkomst nooit. Alleen indien verschillen tussen bedrijven
de concurrentie verstoren, kan het wenselijk zijn om het speelveld in
termen van uitkomst in beperkte mate te effenen - maar nooit volledig!
Dit concludeert het Centraal Planbureau (CPB) in het CPB document
'Equal Rules or Equal Opportunities? Demystifying Level Playing
Field'. Het CPB specificeert het begrip 'gelijk speelveld' en
analyseert in welke gevallen een gelijk speelveld vanuit economisch
oogpunt wenselijk kan zijn. Ook beschrijft het document beleidsopties
waarmee de overheid zonodig een gelijk speelveld kan creëren. Daarbij
geven de onderzoekers diverse actuele voorbeelden uit de
beleidspraktijk.
Doordat het begrip 'gelijk speelveld' op meerdere manieren kan worden
geïnterpreteerd, ontstaan gemakkelijk misverstanden. Om misbruik van
het argument 'gelijk speelveld' te voorkomen, is het nuttig om
onderscheid te maken tussen een gelijk speelveld in termen van regels
en in termen van uitkomst.
Gelijk speelveld in termen van regels: iedereen wordt gelijk behandeld
In sporttermen: in een voetbalwedstrijd gelden voor beide teams
dezelfde spelregels, is de scheidsrechter onpartijdig en wisselen de
teams halverwege van speelveld.
Een gelijk speelveld in termen van regels houdt in dat de overheid
alle bedrijven gelijk behandelt wat betreft wetgeving, subsidies,
belasting, etc. Zo creëert de overheid gelijke condities voor
bedrijven en kan de markt de rest doen. De overheid kan de welvaart
bevorderen door een gelijk speelveld in termen van regels te creëren.
Een voorbeeld is dat het Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie en
het Hoger Beroepsonderwijs in Nederland worden aangeboden door zowel
publiek gefinancierde als privaat gefinancierde instellingen. Doordat
deze twee typen instellingen te maken hebben met verschillende regels,
concurreren publiek en privaat gefinancierde instellingen onvoldoende
met elkaar. Hierdoor ontbreken op dit punt prikkels om de
prijs-/kwaliteitsverhouding te verbeteren.
Het argument van gelijk speelveld in termen van regels wordt vaak in
een internationale context gebruikt. De nationale overheid zou de
regels moeten aanpassen aan wat elders gangbaar is, om zo de
concurrentiepositie van bedrijven en/of regio's in het eigen land te
beschermen. Ongelijke regels kunnen echter wenselijk zijn wanneer deze
voortkomen uit verschillen in voorkeuren van landen. Stel bijvoorbeeld
dat Nederland veel meer belang hecht aan milieubescherming dan andere
landen. In dat geval kan het goed zijn voor de nationale welvaart dat
de Nederlandse overheid strengere milieuregels oplegt, ondanks dat
Nederlandse exporteurs daardoor een kostennadeel krijgen ten opzichte
van hun buitenlandse concurrenten.
Gelijk speelveld in termen van uitkomst: zorgen dat iedereen dezelfde
kans heeft op winst
In sporttermen: bij een zeilwedstrijd krijgen de snelle typen boten
een handicap, zodat alle typen boten dezelfde kans hebben om de
wedstrijd te winnen.
Een gelijk speelveld in termen van uitkomst houdt in dat ieder bedrijf
een gelijke verwachte winst heeft. Een volledig gelijk speelveld in
termen van uitkomst is niet wenselijk, omdat verschillen tussen
bedrijven juist mogelijkheden creëren voor vergroting van de welvaart.
Zo kan een efficiënte bakker bijvoorbeeld zijn kostenvoordeel benutten
om met lage broodprijzen consumenten aan te trekken. Op een
vergelijkbare manier onderscheiden zeehavens zich door hun
geografische ligging. Vanuit economisch oogpunt is het niet wenselijk
dergelijke verschillen te compenseren.
Het kan wel wenselijk zijn om het speelveld in termen van uitkomst in
bepaalde mate te effenen indien verschillen tussen bedrijven de
concurrentie belemmeren. Zo heeft de overheid bij de veiling van
benzinestations aanvullende maatregelen genomen, omdat nieuwe
bedrijven anders moeilijk konden toetreden. Bevordering van
concurrentie kan vaak met behoud van gelijke regels, zoals via
verlaging van toetredingsdrempels voor nieuwe bedrijven of verbetering
van informatievoorziening.
Soms kunnen ook ongelijke regels noodzakelijk zijn, zoals de
prijsregulering van regionale elektriciteitsnetwerken illustreert. De
prijzen van inefficiënte elektriciteitsnetwerken waren voor de
liberalisering relatief hoog. Om te bevorderen dat de inefficiënte
elektriciteitsnetwerken hun achterstand inlopen, zijn de opgelegde
prijsdalingen voor de inefficiënte netwerken groter dan voor de
efficiënte netwerken. Met dergelijke asymmetrische regels moet
terughoudendheid worden betracht, aangezien ze foutgevoelig en
kostbaar zijn en ongewenste neveneffecten kunnen hebben.
Kortom, een gelijk speelveld in termen van regels is meestal gunstig
voor de welvaart, maar een gelijk speelveld in termen van uitkomst
nooit. Het kan wel nuttig zijn het speelveld in termen van uitkomst in
beperkte mate te effenen, bijvoorbeeld als tijdelijk steuntje in de
rug, om concurrentie te bevorderen. Ook in dat geval hebben gelijke
regels, waar mogelijk, echter de voorkeur.
CPB Document 34, Equal Rules or Equal Opportunities? Demystifying
Level Playing Field, ISBN 90-5833-133-4, is te bestellen bij:
Bibliotheek Centraal Planbureau
Postbus 80510
2508 GM Den Haag
Telefoon: 070-3383425
Telefax: 070-3383350
E-mail: bibliotheek@cpb.nl
Prijs: 9,- euro
De publicatie is (gratis) beschikbaar als PDF-file.
Centraal Planbureau