Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst

Proliferatie van massavernietigingswapens; risico's voor bedrijven en wetenschappelijke instellingen

30 september 2003

Een aantal landen in de wereld werkt aan de ontwikkeling en productie van massavernietigingswapens. Massavernietigingswapens zijn wapens die grote aantallen mensen in korte tijd kunnen doden of uitschakelen. Het gaat in het bijzonder om nucleaire wapens (kernwapens, stralingswapens), chemische wapens (zoals gifgassen) en biologische wapens (natuurlijke gifstoffen en ziekteverwekkers, zoals bijvoorbeeld de antraxbacterie). Daarnaast ontwikkelen of verwerven deze landen doorgaans ook overbrengingsmiddelen voor dat soort wapens, zoals ballistische raketten, kruisvluchtwapens en onbemande vliegtuigen. In het dagelijks spraakgebruik worden de overbrengingsmiddelen vaak meegenomen in de term massavernietigingswapens (in het Engels: weapons of mass destruction, WMD). Deze brochure doet dat ook.

Naast staten kunnen ook terroristen de wens hebben massavernietigingswapens te bezitten voor het plegen van aanslagen of het dreigen daarmee. De bekende moslimextremist en oprichter van Al Qa'ida, Osama Bin Laden, heeft zich daar bijvoorbeeld openlijk over uitgesproken.

Proliferatie, ofwel de verspreiding van massavernietigingswapens, betreft niet alleen het ontwikkelen of aanschaffen van deze wapens en overbrengingsmiddelen zelf, maar ook het aankopen of anderszins bemachtigen ('verwerven') van de voor de ontwikkeling van WMD noodzakelijke materialen en kennis. Deze verwerving vindt vooral plaats in geïndustrialiseerde landen waar hoogwaardige technologie voorhanden is. Veel van deze technologie is zowel voor militaire als voor civiele toepassingen bruikbaar ('dual-use' of 'voor tweeërlei gebruik'). Ook Nederland is, vanwege het hoge technologische niveau van producten en kennis, een interessant verwervingsgebied voor landen en terroristen die streven naar het bezit van massavernietigingswapens.

Het is daarom belangrijk dat Nederlandse bedrijven en wetenschappelijke instellingen zich bewust zijn van de proliferatierisico's bij hun contacten met organisaties en instanties in landen die ervan verdacht worden massavernietigingswapens te ontwikkelen. Eveneens is belangrijk dat Nederlandse bedrijven en instellingen beseffen dat verwerving op proliferatiegebied niet altijd rechtstreeks gebeurt, maar ook via tussenpersonen, dekmantelorganisaties en andere omwegen. Ook terroristen kunnen dergelijke methoden gebruiken om hun werkelijke doelen te maskeren.

Deze brochure gaat uitvoerig in op massavernietigingswapens en het Nederlandse non-proliferatiebeleid. Beschreven wordt welke risico's bedrijven en instellingen kunnen lopen, en hoe die te herkennen zijn. De brochure wijst de weg naar de relevante instanties in Nederland.