Partij van de Arbeid

Den Haag, 30 september 2003
Bijdrage van Ferd Crone (PvdA) aan de Algemene Financiële beschouwingen, 30 september 2003

Algemene lijn:
Aan de hand van de tegenbegroting zal duidelijk worden gemaakt dat er een alternatief is voor het historisch ongekende bezuinigingsbeleid van Zalm. Ik zal daarmee duidelijk maken dat de conjuncturele tegenwind slechts gebruikt wordt als een alibi voor de werkelijk scherpe politieke keuzes die worden gemaakt: onder het mom van 'eigen verantwoordelijkheid' wordt het transactiemodel losgelaten. Transacties tussen de overheid en burgers, wederzijds respect en vertrouwen, rechten tegenover plichten, onderhandelen met sociale partners: het is allemaal ingeruild voor een eenzijdige verharding waarin het kabinet regeert per dictaat, en goeden onder de kwaden leiden. De PvdA wil liever vasthouden aan het transactiemodel: door overleg en onderhandelen, voor-wat-hoort-wat, wordt een beter beleid en groter draagvalk mogelijk

Gelukkig spreken we vandaag met de minister van Spijt, spijt achteraf. Hij heeft gelukkig van zoveel besluiten in zijn politieke verleden spijt, dat ik hem er vast van kan overtuigen dat hij van deze begroting 2004 ook spijt zal krijgen. Hij heeft spijt van
zijn deelname aan Paars-2: een dag voor de verkiezingen in 2002 schreef hij dat hij eigenlijk al jaren wist dat het niks zou worden met paars2. En hij heeft ook spijt van zijn eigen begrotingsbeleid: er is teveel uitgeven (een kiesoor die er op let, zoals De Vries en Vendrik - dat er vooral te veel lastenverlichting was), Hij heeft spijt van de Zalmnorm; de strikte scheiding van inkomsten en uitgaven wordt dan ook in deze begroting doorbroken, Hij heeft er spijt van dat er toen niet is gestuurd op het financieringstekort; dat doet hij dan ook nu wel: de weldadige begrotingsrust van paars 1 en 2, niet sturen op het tekort, is verlaten, hij er ook spijt van zich in paars te hebben opgesteld als een goed en onafhankelijk econoom, verdwaald in de politiek, die economische resultaten centraal stelt; Hij werd er de populairste politicus mee,(na Kok); nu is hij helaas een echte VVD-politicus geworden, hij heeft er vast spijt van voor de verkiezingen altijd met de hand op het hart te beloven niet aan de hypotheekrente te komen, want dat heeft hij niet volgehouden, Hij heeft er spijt van dat hij voor de verkiezingen altijd heeft gezegd dat de politiek leider van de VVD in de Tweede Kamer moet zitten, want hij zit nu in het kabinet (en waar zit nu de politiek leider?) Maar hij heef misschien ook spijt van dat Balkenende nu premier is, want NRC kopte na de APB dat "Balkenende overtuigt de kamer als liberaal".

Maar zoals gezegd, ik waardeer een minister die de realiteit belangrijker vindt dan zijn eigen gelijk; die eerlijk spijt durft te hebben. Ik zal hem laten zien in mijn verder betoog dat zijn huidige begroting een goede econoom niet waardig is. De begroting is te procyclisch (zoals onder Paars2); waarom kiest u niet voor een anticyclisch beleid? En waarom houdt u niet vast aan het transactie model: u hebt het zelf mee groot gemaakt: vóór paars in de en in Paars: dat ligt u meer dan de botte confrontatiepolitiek die u nu inzet! Ik licht het verder toe.

Economisch beleid verscherpt en verlengt recessie: onnodig Uit het HA en uit de MEV bleek al helder dat het kabinetsbeleid tot een korte termijn krimp van de economie leidt. Het CPB en nu ook de IMF, laten een krimp door het kabinetsbeleid van meer dan een half procent zien. Uit de tegenbegrotingen blijkt nu dat dit onnodig is: de groei van een half procent toenemen, de werkgelegenheid 36.000 banen
de investeringen hoger
In tegenstelling tot desinformatie die is verspreid door de coalitiepartijen is dit niet door: alleen maar de collectieve sector op te pompen: het is opmerkelijk dat ook de marktsector groeit, de bedrijfsinvesteringen en de winst (AIQ); het is niet alleen een korte termijn succes. Iedere econoom weet dat mensen die werkloos worden, en bedrijven die failliet gaan niet zomaar weer aan de gang komen: het is dus beter om ze aan de gang te houden. De hogere bedrijfsinvesteringen zullen hun effecten ook nog langer hebben dan alleen volgend jaar; Dat maakt de recessie minder diep en het herstel sneller. Bovendien hebben we voor structurele maatregelen gekozen door een inzet op de armoedeval (werkbonus van 500 E per werkende), lagere werkgeverslasten, SPAK, en behoud van I/Dbanen investeren in de kenniseconomie ipv een bezuiniging van 800 mln, en in arbeidsmarktmaatregelen, kinderopvang, levensloopregeling investeringen in stadsontwikkeling, geld voor stedelijke herstructurering vergroening belastingstelsel voor aanpak milieuproblemen meer voor veiligheid, met name preventie en jeugdzorg, innovatie, en mobiliteit
maatschappelijke organisaties handhaven voorzover die maatschappelijk weefsel zijn. Dat zijn geen consumptieve impulsen. Sterker nog: het kabinet komt ook voor deze uitgaven te staan, maar zal ze later moeten financieren. En iedereen weet, dan is het vaak te laat en duurder. Bovendien kijkt de PvdA verder dan alleen economie, het gaat ook om maatschappelijke structuurversterking. Niemand gaat naar een onveilig of vervuild winkelcentrum. En de maatschappij komt structureel stil te staan, als maatschappelijke organisaties of vrijwilligerswerk verdwijnt. En een eerlijker inkomensverdeling, door de koppeling en door de collectieve salarissen de markt te laten volgen


---
Cruciaal is het verhogen van de arbeidsparticipatie van ouderen (55+): wij steunen niet de botte bijl van het kabinet, maar willen een versnelling van het pensioenconvenant, waarin sociale partners in 4 jaar tijd de uittredingsleeftijd al hebben weten te verhogen van 60 naar 62 jaar. Het kabinet ziet de vergrijzing teveel als een financieel probleem. Dat is het natuurlijk ook, maar in reële termen is het vooral een probleem van volume en kwalificatie van het arbeidsaanbod: als we straks niet voldoende vaardige handen aan dek hebben, zijn er niet alleen onvoldoende opgeleide mensen om de ouderen te verzorgen. Dan ook lopen, door schaarste aan geschoold personeel, de lonen op en verliezen we onze concurrentiepositie. Dan hebben we wellicht een lagere staatsschuld, maar verdwijnt het geld dat dat oplevert aan hogere lonen voor loodgieters, verzorgenden leraren enz. Ook de PvdA zal het financieringstekort structureel laten teruglopen: de economisch niet rationele lastenverlichtingen voor eigen huisbezitters in 2007 (OZB, Hillen) draaien we terug of zetten we in voor structuurversterkende maatregel (armoedeval, loonkosten)

Last but not least: met het kabinetsbeleid wordt zwaar gedesinvesteerd in maatschappelijk vertrouwen, en dus komt er geen draagvalk voor loonmatiging. Naar de werkgevers en bonden (die nu beide minder bezuinigingen en lastenverzwaring willen en een hoger tekort!), maar ook naar burgers en bedrijven neemt het vertrouwen af. Het kabinet haalt zoveel overhoop, op korte termijn, maar ook alle onzekerheden over pensioenen en prepensioenen, studiefinanciereing en eigen huis, dat mensen en bedrijven niet investeren maar extra sparen. Het is duizendmaal geschreven de laatste maanden: het kabinet bezuinigt zonder perspectief. Vraag aan minister Zalm: hoe komt u er eigenlijk bij dat er 800 mln budgettaire ruimte is, mits de bonden in 2004 en 05 de lonen bevriezen? Het CPB antwoord op de schriftelijke vragen (vraag 3) dat er zelfs in 2005 juist een extra financieringstekort zal zijn van 450 mln/ 0.1%, want loonmatiging kost op korte termijn belastinginkomsten. Geeft u de bonden hier een fopspeen: om 800 mln te kunnen geven moet 1250 mln (800+450) worden bezuinigd? Of laat u het financieringstekort oplopen met deze 1250 mln (0.3%), u 'koopt' dan een loonakkoord met een hoger tekort. Zoals de PvdA overigens acceptabel vindt.

Vraag aan de minster: als de tegenbegroting het zo goed doet, conjunctureel een half procent groei extra, zonder structurele verslechteringen; waarom neemt u die dan niet over? Het CPB beoordeelt het structurele effect bij ons, als gemengd, positieve en negatieve effecten; maar dat deed het precies ook over de kabinetsvoorstellen. Dus wie ons pakket verkeerd vindt, moet dat ook toegeven voor het kabinetsbeleid. Of denkt u dat u de conjuncturele verslechteringen nodig heeft als argument, als alibi, voor de structurele ingrepen die u doet?


---
Conclusie: Balkenende laat de structuur verloederen en jaagt op goedkope successen met een korte houdbaarheidsdatum. Een ondernemende overheid durft te investeren tijdens de laagconjunctuur. Juist nu het lerarentekort conjunctureel weer wat terugloopt, moet je het vak aantrekkelijker maken om te voorkomen dat er weer een uittocht komt bij de eerstvolgende opleving, want de grote klap komt nog, als de babyboomers er mee ophouden. Al even onverantwoord is het uitkleden van het arbeidsmarktbeleid, dat leidt tot een vernietiging van menselijk kapitaal.

De PvdA is bereid de volle prijs te betalen voor het herstel van de economie: financieel en in termen van bestuurlijke vernieuwing. Financieel zijn wij goed voor de afspraken uit hoofde van het stabiliteitspact, niet meer, als dat ten koste gaat van noodzakelijke investeringen, maar ook niet minder. (Frank de Grave heeft gelijk: we hebben de staatschuld van 1989-2002 teruggebracht van 80 naar 50& NI, dus nu er een krimp is (-1% groei) mogen we dan ook iets minder snel aflossen; door de 3% hoeft van ons nog niet). We schrappen al te doorzichtige douceurtjes voor mensen met een eigen huis. We zijn zelfs bereid, al hoefde dat niet eens in de tegenbegroting waarin we minder lastenverhoging hebben dan het kabinet. Maar ik zeg het toch: we zijn zonodig bereid lastenverhogingen op te brengen als die de structuur verbeteren. De ervaring leert daarbij dat goed gestructureerde lastenverhogingen in de laagconjunctuur minder worden afgewenteld (buyers' market for labor) en minder schade berokkenen dan bezuinigingen die de bereidheid - om niet te zeggen de mogelijkheid - tot loonmatiging beperken).

Houdbare collectieve voorzieningen: geen afbraak maar rechten en plichten: Het transactiemodel
De PvdA werd door de coalitie weer in de hoek geduwd van pappen en nathouden, en van het geven van cadeautjes aan maatschappelijke groepen. Niets is minder waar. De PvdA beseft dat goede collectieve voorzieningen alleen houdbaar zijn als daarvoor een passende individuele tegenprestatie wordt gevraagd, in maatwerk. Met name in de sfeer van de sociale zekerheid zal het daarbij niet om geld gaan (je vraagt geen geld aan iemand die nou juist geld nodig heeft), maar om een toetsbare inspanning van de uitkeringsgerechtigde om het beroep op voorzieningen te beperken . Dat is de laatste jaren in Nederland met succes beproefd: bv bij de uitkeringen: sanctie voor wie niet meewerkt. Maar dat betekent ook: mensen een baan bieden, of scholing, of een steun in de rug (SPAK of gesubsidieerde baan). Er zijn meer voorbeelden van succes van de transactiebenadering: belonen en straffen; bv. Poortwachter, ecotaxen naast belastingaftrek voor energiebesparing, PGB's, prestatiecontracten. Maar dat evenwicht haalt het kabinet nu juist weg: men krijgt alleen de sanctie: een lagere uitkering, maar de hulpvaardige hand wordt wegbezuinigd. "Eigen verantwoordelijkheid "heet dat. Balkende suggereert daarmee dat de burgers eindelijk bevrijd worden van de knellende overheidsbureaucratie, en zelf keuze's kunnen maken. Maar wat voor greep krijgen mensen eigenlijk op hun eigen leven als ze de middelen (financieel, en hulp op de arbeidsmarkt enz) worden afgenomen om zich weerbaar op te stellen. Dan worden ze weer afhankelijk van ongereguleerde hulp; van charitas tot de welwillendheid van verzekerings-maatschappijen voor herverzekering van zaken die uit het collectieve pakket zijn geschrapt. (vrij naar Wolfson en Hilhorst). En we zien het terug bij de medicijnknaak, bij de bezuiniging op subsidies voor instellingen, .er verdijnt veel.


---
Je kunt daarop reageren door alles aan de markt over te laten; de sterken zullen zich dan wel redden. Over de topinkomens spreken we straks. Maar aan de andere kant staat de man of vrouw die jarenlang hard heeft gewerkt en nu werkloos of gedeeltelijk arbeidsongeschikt wordt. Jarenlang zijn premies betaald voor de werkloosheids-verzekering, maar als het verzekerde feit zich voordoet geeft dit kabinet niet thuis. Jarenlang is premie betaald voor de WW of arbeidsongeschiktheidsverzekering. Maar wie zonder succes zijn uiterste best doet om als gedeeltelijk arbeidsgeschikte weer aan de slag te komen, krijgt te horen dat de verzekering niet uitbetaalt omdat de partner een klein baantje heeft. (Zalm/ ANP-interview, wil verder WW beperken, dan zit een ontslagen werknemer van eens scheepswerf die bv. 35 is, na 1 jaar in de bijstand). Zo vervreemdt de bevoorrechte burger zich van de overheid (want hij doet het wel alleen) en vervreemdt de overheid zich van de minder bevoorrechte burgers. Het gevolg is een ieder-voor-zich-samenleving waarin vertrouwen in de overheid verdwijnt..

Wij zijn voluit bereid om mee te denken over bestuurlijke vernieuwingen die politici, ambtenaren en burgers en hun organisaties rekenschap laten afleggen en verantwoordelijk houden voor wat in redelijkheid van hen verwacht kan worden. Dat levert meer op dan kaasschaven, of het huidige beleid, dat de goeden met de kwaden laat lijden. Maar het vergt ook een kabinetsbeleid van onderhandelen en niet van dictaten. Maar ja, onderhandelen is voor niet-bange politici, dictaten komen van politici die zich zwak voelen.

Tenslotte.
Mijn fractie heeft bij monde van Kris Douma in het voorjaar aan u het volgende voorgehouden. De discussie over de topinkomens heeft zich verbreed van de marktsector naar de publieke sector. De topinkomens op departementen, maar ook bij universiteiten, ziekenhuizen en andere (semi-)publieke instellingen lopen uit de hand. In de marktsector geldt ondertussen een publicatieplicht voor de individuele inkomens van de topmanagers. Het wordt tijd dat hetzelfde geldt voor de inkomens van de topmanagers in de (semi-publieke) sector. M Zalm ontweek toen een rechtstreekse toezegging en verwees naar schriftelijke antwoorden. Ik ben dus blij met de steun van de heer de Neree, om nu niet te wachten: die salarissen moeten openbaar en we moeten er wat aan kunnen doen bij de volgende salarisonderhandelingen. Ik zal hem straks steunen. En ik vraag meteen de minister: hoe staat het met wetsontwerp om oneigenlijke opties te belasten; toezegging van Balkenende!, )

Ook steun ik zijn voor stel van vorige week om een onafhankelijke economen-werkgroep of commissie in te stellen, die ons kan adviseren over ecomische ramingen en economische beleidsanalyses. Ik zie het echter niet als aantasting, maar juist als versterking van de onafhankelijke positie van het CPB. Want die is uniek en waardevol, zoals deze zomer ook werd vastgesteld voor de visitatiecommissie. Nu vind ik de druk van departementen en politiek op het planbureau vaak te groot, en daar komt dan tegenwicht voor. Derhalve wel cruciaal om de commissie onder de Tweede kamer te positioneren, en niet ook weer onder een departement (AZ).

Concrete punten
hoe zit de Bosal-tegenvaller in de boeken: gaat ons dat nog veel geld kosten, dat niet voor zorg en onderwijs kan worden ingezet?

Medicijnenknaak Iedereen weet het nu: het is een domme maatregel: hoge administratieve lasten (60-90 mln) en niet serieus als instrument om medicijngebruik terug te dringen. Maar wel heel slecht voor chronisch zieken en ouderen met onvermijdbaar medicijngebruik. Dus heb ik een amendement om de knaak terug te draaien, cf het voorstel dat ook het CDA vorige week nog steunde: iets minder verlagen van de ZFWpremie.

Er wordt 170 mln gekort op zorgvernieuwing van verpleging en verzorging en thuiszorg. De regering schrijft dat er een extra groeiruimte van E 100 mln is zodat het maar om 70 mln.gaat.( Een sigaar uit eigen doos, waarbij de sigaar waarschijnlijk niet eens uitgereikt hoeft te worden): als de zorgvernieuwing onder reguliere productie had kunnen vallen had de sector dat al lang gedaan. Het gaat juist om zorg die absoluut niet onder reguliere productie valt. Daarnaast is er nog een bezuiniging van 100 mln "niet productie gerelateerd" die alleen de thuiszorg treft. Thuiszorg raakt door beide maatregelen 11.5% budget kwijt. Hoe is dit te rijmen met het verlangen van veel ouderen en chronisch zieken om zo lang mogelijk thuis te blijven? Voor de in het hoofdlijnenakkoord afgesproken bezuiniging van 63.2 mln op subsidies in 2004 heb ik nog geen duidelijke criteria gezien. Dat er eens goed gekeken moet worden naar subsidies en wat daarmee gebeurt, is prima, maar dan wel volgens duidelijke criteria.

filmCV, niet schrappen maar aanscherpen naar culturele ipv commerciële prestaties (voortouw D66) jeugd/zorg en jeugdbescherming: er ligt een wet bij de 1e kamer die het recht op voorzieningen verbetert, maar er onvoldoende geld bij, dat geldt ook voor nachtdetentie en Criem, individuele trajectbegeleding) Voor dit pakketje heb ik amendementen
-onderwijs. om de bezuiniging in 2004 van 800 mln terug te draaien: ik vraag het kabinet dit aan de kamer te sturen voor de OCW-begroting. Dan wordt 220 mln wegbezuinigd aan bijzondere bijstand en armoedebeleid, ik doe ook hier een dringend beroep op het CDA om hier nog eens naar te kijken: het betekent dat 300.000 van de gezinnen met de allerlaagste inkomens 700 euro!!! Per jaar moeten inleveren

Ten slotte de leaseauto: de grote rijders en veel rijders krijgen een lastenverlichting van 80 E per jaar, niet rechtvaardig en slecht voor het milieu. De mensen die toch al weinig krijgen, alleen een km-vergoeding voor inzet van de eigen auto, krijgen minder, van 28 naar 17 ct en dat kost een alpha-hulp al gauw 60E. Maar we spreken ook over werknemers in het onderwijs, bij bedrijven en over talloze mensen met ambulant werk in de zorg. En mensen in de bouw, vertegenwoordigers en sportclubs. Ik verzoek het kabinet voor het belastingdebat met een nieuw en evenwichtiger voorstel te komen.

Toegift:
Waarom Balkenende zich niet mag vergelijken met Lubbers en Kok

Balkenende vergelijkt zich graag met Lubbers en Kok. Zij durfden ten minste door te bijten toen het slecht ging met de economie, en boekten daarmee groot succes op langere termijn. De stelling is dat wie door de zure appel heen bijt, ook nu beter uit zal zijn. De PvdA treft het verwijt dat zachte heelmeesters stinkende wonden achterlaten. De vergelijking gaat op twee cruciale punten niet op: de economische situatie is nu anders; er zijn nu buffers opgebouwd L & K waren niet autistisch, maar stelden zich open voor onderhandelingen. Niet door zich zwak op te stellen, maar wel door geven en nemen.

L & K boden onderhandelingsruimte
Het CPB laat de verschillen goed zien. Ook toen was de hoofdzaak een snelle remweg te vinden voor te hoge loonkostenstijging. Dus loonmatiging, maar ook lastendrukverlaging die direkt de wig verkleint. Het CPB meldt dat de remweg nu sneller gaat dan in '82, maar trager dan in '93, we zitten er nu tussenin. Het CPB meldt als oorzaken dat we nu uit een krappe arbeidsmarkt komen en dat er nu door het kabinet Balkende I en II geen lastenververlichting maar -verzwaring wordt geboden.

Er zijn echter meer verschillen. L&K opereerden met een open onderhandelingsproces. Niet als 'doetjes' die niet wisten wat ze wilden. Integendeel vooraf was precies duidelijk wat ze wilden aan loonmatiging en bezuinigingen. Maar daarbinnen boden ze een open proces, ze overlegden tot ze er bij neer vielen, en hielpen zo zichzelf én de vakbonden aan draagvlak. Balkende is onzichtbaar, en de De Geus is alleen boodschapper van dictaten. Ze hadden inhoudelijk iets te bieden. Ze boden inderdaad lastenverlichting. L&K kozen dus niet voor een heilig financieringstekort, maar accepteerden een lager tempo om flankerende lastenverlichting te kunnen bieden. En behalve dit, oefenden ook druk uit op werkgevers om ook iets te ruilen, zoals toen ATV, deeltijdwerk, jeugdplannen enz.

Nu is er geen ruimte voor lastenverlichting door de 3%-grens. Maar vakbonden realiseren zich dat ook en vragen nu geen lastenverlaging, maar zelfs -verhoging, om publieke voorzieningen en zorg overeind te houden. Als Balkenende in de geest van L&K wil handelen, moet hij dus niet lastenverlichting bieden, maar publieke voorzieningen en een iets lager tempo voor het financieringstekort accepteren.

De economische verschillen met L&K zijn groot
De economische situatie is nu anders dan toen; ook het kabinet erkent dat we er nu structureel beter voor staan. Juist omdat toen hard is ingegrepen, zijn er nu buffers om verstandig aanpassingsbeleid te voeren. En dat is ook het grote verschil met Duitsland, Frankrijk en Italië. Toen was de staatsschuld en financieringstekort vele malen te hoog, was de participatie slechter dan het Europese gemiddelde en de collectieve lastendruk hoog. Nu werken 1.5 mln mensen meer dan toen. De collectieve uitgavenquote was toen meer dan 50% van het NI (in 1982 zelfs 58%), en is nu 41%. (zie tabel 1). Ook de rentevoet was toen veel hoger, wat direct de overheidsfinanciën en investeringen raakt. Omgekeerd is ons pakket publieke voorzieningen verschraald ten opzichte van andere Europese landen, ondanks de inhaalslag van Paars II. Is de redenering van het kabinet dat we in alle opzichten de zuinigste lidstaat moeten worden: het minst voor onderwijs (dat staat al vast) maar ook voor andere collectieve voorzieningen bungelen we al achteraan. Minder dokters per 1000 inwoners, minder verpleegkundigen, minder agenten per 1000 inwoners enz... Gaan we naar kwaliteitsverbetering van de overheid of willen we voor een Zalm-dubbeltje op de eerste rang zitten? Hoe wordt het ingevuld; komen er concrete prestatiecijfers waaraan we het kabinet mogen houden, of zal het Zalmkader alle uitbreiding en verbetering onmogelijk maken? De gewijzigde Zalmnorm (bezuinigen als er belastingtegenvallers zijn, en uitgavenmeevallers mogen niet meer worden gebruikt) betekent een krap beleid; zelfs als het economisch weer beter gaat. Genegeerd wordt de opwaartse druk voor de collectieve uitgaven door het Baumoleffect, en door hogere volume-eisen (vergrijzing, maar ook de kenniseconomie vergt méér ) en door technologische mogelijkheden (ook in de zorg). Dat kan niet allemaal worden weg-geprivatiseerd.

Feiten
|1980 |1981 |1982 |1990 |1991 |1992 |2002 |2003 |2004 | |Econ. Groei |0,9 |-0,6 |-1,4 |4,1 |2,4 |1,5 |0,2 |0 |1 | |Fin. saldo rijk (% bbp) |- 5,0 |- 6,8 |- 8,3 |- 5,2 |- 3,0 |-4,3 |-1,1 |-2,7 |-2,6 | |EMU-saldo |Nvt |nvt |Nvt |-5,3 |-2,7 |-4,2 |-1,6 |-2,4 |-2,4 | |EMU-schuld (% bbp) |46,9 |50,8 |56,2 |75,8 |75,6 |76,7 |52,4 |53,5 |54,3 | |Arbeidsvolume (dzd) |4.950 |4.875 |4.752 |5.441 |5.507 |5.570 |6.521 |6.446 |6.390 | |Arbeidsparticipatie (%) |58 |58 |57 |65 |66 |66 |74 |74 |75 | |Werklozen (dzd) |215 |326 |456 |419 |400 |411 |302 |425 |540 | |i/a-ratio (%) |65,7 |70,5 |76,3 |82,1 |81,6 |81,3 |66,3 |69 ½ |72 ½ | |Investeringen bedrijven (excl. Woningen) % mutatie |-4,8 |-12,5 |-2,4 |4,6 |3,1 |-1,8 |-5,9 |-3 ¾ |- ¾ | |AIQ marktsector |94,7 |95,1 |93,2 |79,9 |81,8 |83,5 |84,9 |86 |84 ¾ | |CLD |46,8 |46,2 |46,5 |41,9 |44,2 |43,8 |39,5 |39,4 |39,3 | |CUQ netto (%bbp) |55,1 |56,9 |58,1 |47,2 |46,9 |48,0 |41,1 |41,8 |41,6 | |Bron: div. jaargangen CEP en MEV. De cijfers voor 90-91-92 en 02-03-04 zijn uit één bron en dus goed vergelijkbaar.

Onze inzet, in de verkiezingen en daarna door Wouter Bos steeds uitgedragen, blijft dezelfde: we willen de burgers een beter pakket voorzieningen bieden, met meer keuzevrijheid. Maar we gaan niet vertellen dat het niks zal kosten, als de lasten maar eerlijk worden verdeeld. Conclusie: Het HA knijpt de economie op korte termijn af, zonder dat er een structurele verbetering op lange termijn tegenover staat. We krijgen sociale teruggang zonder economisch resultaat. De burgers krijgen niet de betere publieke diensten, maar moeten wel meer zelf betalen. Dat verpest ook het klimaat voor loonmatiging.

De beleidsmatige conclusie is dat er ruimte is voor een meer geleidelijke aanpassing: Nederland staat met zijn collectieve uitgaven en lasten niet met de rug tegen de muur. Er is enige ruimte om mee te ademen met de conjunctuur; niet alle tegenvallers hoeven te worden gecompenseerd. Het financieringstekort kan iets groter zijn. We stellen ons op de lijn van de Europese Unie, de financieringstekorten moeten ruim onder de 3% blijven en het structurele tekort moet in stapjes naar 'close to balance, or in surplus'. Het straffe reductietempo van het HA is onnodig en knijpt de economie te veel af, zoals vrijwel alle economen hebben gezegd.

---- --