Uitspraak Hoge Raad LJN-nummer: AI0894 Zaaknr: C02/088HR
Bron: Hoge Raad der Nederlanden 's-Gravenhage
Datum uitspraak: 26-09-2003
Datum publicatie: 29-09-2003
Soort zaak: civiel - civiel overig
Soort procedure: cassatie
26 september 2003
Eerste Kamer
Nr. C02/088HR
RM/AT
Hoge Raad der Nederlanden
Arrest
in de zaak van:
STERPOLIS SCHADEVERZEKERINGEN N.V.,
gevestigd te Arnhem,
EISERES tot cassatie,
advocaat: mr. R.S. Meijer,
t e g e n
de onderlinge waarborgmaatschappij
AMICON ZORGVERZEKERAAR ZIEKENFONDS U.A.,
gevestigd te Wageningen,
VERWEERSTER in cassatie,
advocaat: mr. E.D. Vermeulen.
1. Het geding in feitelijke instantie
Verweerster in cassatie - verder te noemen: Amicon - heeft bij exploit
van 7 augustus 2000 eiseres tot cassatie - verder te noemen: Sterpolis
- gedagvaard voor de Rechtbank te Arnhem. Na wijziging van eis en voor
zover in cassatie van belang heeft Amicon gevorderd te verklaren voor
recht dat zij gerechtigd is interne administratiekosten ter fine van
vermogensschade, op grond van art. 6:96 lid 2, aanhef en onder b, BW,
van Sterpolis te vorderen.
Sterpolis heeft de vordering bestreden.
De Rechtbank heeft bij tussenvonnis van 13 december 2001, onder
aanhouding van iedere verdere beslissing, de zaak naar de rol verwezen
voor het door Amicon overleggen van de nieuwe berekening van de
administratiekosten zoals bedoeld in rov. 19 van haar vonnis.
Het vonnis van de Rechtbank is aan dit arrest gehecht.
2. Het geding in cassatie
Tegen het vonnis van de Rechtbank heeft Sterpolis op de voet van art.
398, aanhef en onder 2, Rv. beroep in cassatie ingesteld. De
cassatiedagvaarding is aan dit arrest gehecht en maakt daarvan deel
uit.
Amicon heeft geconcludeerd tot verwerping van het beroep.
De zaak is voor Sterpolis toegelicht door haar advocaat alsmede door
mr. J.H.M. van Swaaij, advocaat bij de Hoge Raad, en voor Amicon
namens haar advocaat door mr. W.H. Hemel, advocaat te Amsterdam.
De conclusie van de Procureur-Generaal strekt tot vernietiging van het
bestreden arrest en tot verwijzing van de zaak naar het Gerechtshof te
Arnhem ter verdere behandeling en beslissing.
3. Beoordeling van het middel
3.1 In cassatie kan van het volgende worden uitgegaan.
(i) Onderlinge waarborgmaatschappij Amicon is een ziekenfonds en voert
als zodanig de Ziekenfondswet (hierna: ZFW) uit. De ZFW voorziet in
een natura-stelsel, waarbij de verzekerde in beginsel recht heeft op
de zorg zelf en niet op restitutie van nota's. Amicon sluit, om de
wettelijk voorgeschreven zorg in te kopen, contracten met
zorgaanbieders, die de geleverde zorg vervolgens aan Amicon
declareren. Daardoor komen de ziektekosten rechtstreeks ten laste van
het ziekenfonds en niet ten laste van de verzekerden.
(ii) Sterpolis is een WAM-verzekeraar en is aansprakelijk voor de
schade die door haar verzekerden wordt veroorzaakt.
(iii) Door onrechtmatige gedragingen van verzekerden van Sterpolis is
er voor Amicon in dertien zaken schade ontstaan. Sterpolis heeft na
eerste aanschrijving door Amicon aansprakelijkheid in die zaken voor
100% erkend en heeft in totaal in hoofdsom f 59.239,56 aan Amicon
voldaan.
(iv) Amicon heeft tevens per dossier, ongeacht de hoogte van de
vordering, f 300,-- aan interne administratiekosten bij Sterpolis in
rekening gebracht, welke bedragen Sterpolis heeft geweigerd te
voldoen.
(v) Het bedrag van f 300,-- per dossier heeft betrekking op de
volgende werkzaamheden: het signaleren van verhaalbare schade in de
geautomatiseerde schadesystemen, het schriftelijk vragen van
informatie bij de verzekerde, het opvragen van medische informatie bij
de behandelende artsen, het opvragen van het proces-verbaal en
eventuele strafdossier, het beoordelen van de verkregen informatie,
waaronder het beoordelen van de medische informatie door de medisch
adviseur, de beoordeling of de medische kosten in causaal verband
staan met het ongeval, kopiëren van kostenoverzichten en nota's ten
behoeve van het dossier, het opstellen van de claim waarbij de
verkregen gegevens worden verwerkt in een schadestaat, correspondentie
met de tegenassuradeur en boekhoudkundige en administratieve
verwerking van de claim.
3.2 Amicon vordert, voorzover in cassatie van belang, dat voor recht
wordt verklaard dat Amicon gerechtigd is interne administratiekosten
als vermogensschade op grond van art. 6:96 lid 2, aanhef en onder b,
BW van Sterpolis te vorderen. De Rechtbank heeft geoordeeld dat het
zelfstandig verhaalsrecht op grond van art. 83b ZFW een
schadevergoedingsvordering is, nu het ziekenfonds schade lijdt,
doordat het de ziektekosten van haar verzekerden moet betalen, terwijl
deze schade het gevolg is van onrechtmatige daden van derden (rov.
11-13). De interne administratiekosten ter vaststelling van schade en
aansprakelijkheid komen derhalve in beginsel voor vergoeding in
aanmerking op de grondslag van art. 6:96 lid 2, aanhef en onder b, BW,
voorzover het in de gegeven omstandigheden redelijkerwijs noodzakelijk
was die kosten te maken en voorzover de omvang van de kosten redelijk
is (rov. 15).
Het maken van kosten voor werkzaamheden, zoals die in dit geding aan
de orde zijn, is in beginsel redelijkerwijs noodzakelijk om een
verhaalsvordering bij de aansprakelijke partij te kunnen indienen. De
door Amicon overgelegde berekening van de kosten is op de in het
vonnis vermelde gronden niet juist en het daarop gebaseerde bedrag per
dossier is ook niet redelijk. Amicon zal derhalve een nieuwe
berekening dienen te maken, die is gebaseerd op zaken waarin op eerste
verzoek is betaald, waartoe de zaak naar de rol wordt verwezen (rov.
16-19).
Een deel van de gevorderde verklaring voor recht ligt voor toewijzing
gereed, te weten dat Amicon gerechtigd is, om ter zake van dossiers
als de onderhavige interne administratiekosten als vermogensschade op
grond van art. 6:96 lid 2, aanhef en onder b, BW van Sterpolis te
vorderen. In dit stadium van de procedure kan echter nog geen
beslissing worden genomen betreffende de juiste wijze van berekening
van die kosten en evenmin over de vraag, hoe een eventuele verklaring
voor recht op dit punt geformuleerd zou dienen te worden. Die
beslissing wordt aangehouden in afwachting van het overleggen door
Amicon van de nieuwe berekening (rov. 21-22).
3.3.1 Het middel strekt in de eerste plaats ten betoge, dat de
Rechtbank ten onrechte heeft geoordeeld dat door onrechtmatige daden
van verzekerden van Sterpolis voor Amicon schade is ontstaan. Deze
klacht faalt. Nu het hier gaat om ziektekosten, die voor een
gelaedeerde zonder ziekenfondsverzekering vermogensschade zouden
vormen en deze vermogensschade naar het ziekenfonds wordt verplaatst,
doordat het ziekenfonds de ziektekosten voor zijn rekening neemt, is
het oordeel van de Rechtbank juist. De door het ziekenfonds voor zijn
rekening genomen ziektekosten moeten worden aangemerkt als
vermogensschade als bedoeld in art. 6:95 BW.
3.3.2 Het middel bevat voorts de klacht, dat de Rechtbank ten onrechte
heeft geoordeeld, dat het verhaalsrecht op grond van art. 83b ZFW een
schadevergoedingsvordering is, waarop afdeling 6.1.10 BW en dus ook
art. 6:96 BW van toepassing is. Deze klacht faalt. Het verhaalsrecht
strekt ertoe te voorkomen, dat degene die schade heeft veroorzaakt,
aan zijn verplichting tot vergoeding van de schade ontkomt en daarvan
profiteert, doordat de door hem veroorzaakte schade wordt vergoed door
de verzekeraar van degene die de schade heeft geleden. De verplichting
van de laedens jegens het ziekenfonds dat zijn verhaalsrecht
uitoefent, kan niet worden aangemerkt als een wettelijke verplichting
tot schadevergoeding als bedoeld in afdeling 6.1.10 BW. Evenvermelde
strekking van het verhaalsrecht brengt evenwel mee, dat de bepaling
van art. 6:96 lid 2, aanhef en onder b, BW van overeenkomstige
toepassing moet worden geacht in het geval dat een ziekenfonds zijn
verhaalsrecht uitoefent, zodat het ziekenfonds ook de door hem
gemaakte kosten ter vaststelling van schade en aansprakelijkheid als
bedoeld in die bepaling kan verhalen.
3.3.3 In het middel wordt ten slotte aangevoerd, dat de Rechtbank ten
onrechte heeft geoordeeld dat de onderhavige administratiekosten van
Amicon in beginsel voor vergoeding in aanmerking komen op grond van
art. 6:96 lid 2, aanhef en onder b, BW.
In een geval als het onderhavige komen de in art. 6:96 lid 2, aanhef
en onder b, BW vermelde redelijke kosten ter vaststelling van schade
en aansprakelijkheid als vermogensschade voor vergoeding in
aanmerking, indien en voorzover deze door de benadeelde zijn gemaakt,
of, zo deze zijn gemaakt door de verzekeraar, zij onder deze bepaling
zouden vallen, indien zij door de benadeelde zouden zijn gemaakt. Dit
brengt mee dat, anders dan de Rechtbank heeft geoordeeld, van de
interne administratiekosten slechts voor vergoeding in aanmerking
komen de kosten die aan voormeld criterium voldoen. In zoverre is de
klacht gegrond. Na verwijzing zal de rechter dus hebben te
onderzoeken, welke van de gevorderde kostenposten (zie hiervoor in 3.1
onder (v)) aan dit criterium voldoen.
4. Beslissing
De Hoge Raad:
vernietigt het vonnis van de Rechtbank te Arnhem van 13 december 2001;
verwijst het geding naar het Gerechtshof te Arnhem ter verdere
behandeling en beslissing;
veroordeelt Amicon in de kosten van het geding in cassatie, tot op
deze uitspraak aan de zijde van Sterpolis begroot op EUR 346,38 aan
verschotten en EUR 1.590,-- voor salaris.
Dit arrest is gewezen door de vice-president R. Herrmann als
voorzitter en de raadsheren J.B. Fleers, H.A.M. Aaftink, D.H.
Beukenhorst en A. Hammerstein, en in het openbaar uitgesproken door de
raadsheer F.B. Bakels op 26 september 2003.
*** Conclusie ***
nr. C02/088HR
Mr. Hartkamp
Zitting 16 mei 2003
Conclusie inzake
Sterpolis Schadeverzekeringen N.V.
tegen
Amicon Zorgverzekeraar Ziekenfonds U.A.
Feiten en procesverloop
1) In cassatie zijn de volgende feiten van belang (zie r.o. 1-5 van
het bestreden vonnis van de rechtbank d.d. 13 december 2001). Amicon
Zorgverzekeraar Ziekenfonds U.A. (hierna: Amicon), verweerder in
cassatie, is een ziekenfonds en voert als zodanig de Ziekenfondswet
(ZFW) uit. De ZFW voorziet in een natura-stelsel, waarbij de
verzekerde in beginsel recht heeft op de zorg zelf en niet op
restitutie van nota's. Amicon sluit, om de wettelijk voorgeschreven
zorg in te kopen, contracten met zorgaanbieders, die de geleverde zorg
vervolgens aan Amicon declareren. Daardoor komen de ziektekosten
rechtstreeks ten laste van het ziekenfonds en niet ten laste van de
verzekerden.
Sterpolis Schadeverzekeringen N.V. (hierna: Sterpolis), eiseres in
cassatie, is een WAM-verzekeraar en is aansprakelijk voor de schade
die door haar verzekerden wordt veroorzaakt. Door onrechtmatige
gedragingen van verzekerden van Sterpolis is er voor Amicon in dertien
zaken schade ontstaan. Sterpolis heeft na eerste aanschrijving door
Amicon aansprakelijkheid voor die zaken voor 100% erkend en heeft in
totaal in hoofdsom f 59.239,56 aan Amicon voldaan.
Amicon heeft echter ook per dossier, ongeacht de hoogte van de
vordering, f 300,- aan interne administratiekosten bij Sterpolis in
rekening gebracht, welke bedragen Sterpolis heeft geweigerd te
voldoen. Het bedrag van f 300,- per dossier heeft betrekking op de
volgende werkzaamheden: het signaleren van verhaalbare schade in de
geautomatiseerde schadesystemen, het schriftelijk vragen van
informatie bij de verzekerde, het opvragen van medische informatie bij
de behandelend artsen, het opvragen van het proces-verbaal en
eventuele strafdossier, het beoordelen van de verkregen informatie,
waaronder het beoordelen van de medische informatie door de medisch
adviseur, de beoordeling van de vraag of de medische kosten in causaal
verband staan met het ongeval, kopiëren van kostenoverzichten en
nota's ten behoeve van het dossier, het opstellen van de claim waarbij
de verkregen gegevens worden verwerkt in een schadestaat,
correspondentie met de tegenassuradeur, boekhoudkundige en
administratieve verwerking van de claim.
2) Bij exploot van 7 augustus 2000 heeft Amicon Sterpolis gedagvaard
voor de Arrondissementsrechtbank te Arnhem. Zij heeft, voorzover in
cassatie van belang, gevorderd een verklaring voor recht dat zij
gerechtigd is interne administratiekosten ter fine van
vermogensschade, op grond van artikel 6:96 lid 2, aanhef en onder b
BW, van Sterpolis te vorderen.
Sterpolis heeft (gemotiveerd) verweer gevoerd.
3) Bij vonnis van 13 december 2001 heeft de rechtbank geoordeeld dat
de onder 2 genoemde vordering voor toewijzing gereed lag (r.o. 21). De
rechtbank heeft verder geoordeeld dat in het stadium waarin de
procedure zich toen bevond, nog geen beslissing kon worden genomen
betreffende de juiste wijze van berekening van die kosten en evenmin
over de vraag hoe een eventuele verklaring voor recht op dit punt
geformuleerd zou dienen te worden. Die beslissing zou de rechtbank
aanhouden in afwachting van het overleggen van de in r.o. 19 bedoelde
nieuwe berekening en de reactie daarop van Sterpolis (r.o. 22).
4) Sterpolis is tijdig van het vonnis van de rechtbank in cassatie
gekomen, en wel op de voet van art. 398, aanhef en onder 2 Rv
(sprongcassatie). Daartoe heeft zij een middel van cassatie
geformuleerd dat bestaat uit drie onderdelen. Amicon heeft
geconcludeerd tot verwerping van het beroep. Vervolgens hebben
partijen hun stellingen schriftelijk toegelicht.
Ontvankelijkheid van het cassatieberoep
5) Ingevolge art. 398, aanhef en onder 2 Rv kunnen partijen cassatie
instellen tegen een vonnis dat in eerste ressort op tegenspraak is
gewezen, indien zij na het wijzen van het vonnis zijn overeengekomen
het hoger beroep over te slaan. Aangezien uit de gedingstukken niet
blijkt dat Sterpolis en Amicon een dergelijke overeenkomst bij
geschrift zijn aangegaan - hetgeen overigens sinds de op 1 september
1993 in werking getreden Wet van 27 mei 1993, Stb. 1993, 309, ook niet
langer een vereiste vormt -, rijst met het oog op de ontvankelijkheid
van Sterpolis in haar cassatieberoep de vraag of uit andere
omstandigheden kan worden afgeleid dat beide partijen ermee hebben
ingestemd dat hoger beroep zou worden overgeslagen.
In de cassatiedagvaarding wordt met zoveel woorden opgemerkt dat het
cassatieberoep wordt ingesteld op de voet van art. 398 sub 2 Rv, zoals
óók onder 1.1 van de schriftelijke toelichting op het standpunt van
Amicon (eveneens expliciet) wordt geconstateerd. Reeds deze stand van
zaken is m.i. voldoende om de gestelde vraag bevestigend te kunnen
beantwoorden. Vgl. de noot (sub 5) van Ras onder HR 31 maart 1995, NJ
1995, 597. Daarnaast valt onder A.2 van de schriftelijke toelichting
op het standpunt van Sterpolis te lezen: "Vanwege het principiële en
praktische belang van deze kwestie wil Sterpolis met dit (conform art.
398 Rv door Amicon geaccordeerde) sprongcassatieberoep hierover
duidelijkheid van uw Raad verkrijgen."
Ik wijs er nog op dat partijen de onderhavige procedure als
proefproces zijn begonnen (zie Blondeel in PIV-Bulletin 2002, p. 6:
het gaat om een proefprocedure op instigatie van het PIV) en het lijkt
erop dat dat voor hen zo vanzelfsprekend was dat ze er niet meer aan
hebben gedacht expliciet tot uiting te brengen dat het instellen van
sprongcassatie op een tussen hen gesloten overeenkomst berust.
Bespreking van het cassatiemiddel
6) De rechtbank heeft geoordeeld dat het verhaalsrecht uit art. 83b
ZFW (hierna: het verhaalsrecht) een schadevergoedingsvordering is,
aangezien Amicon schade lijdt doordat zij de ziektekosten van haar
verzekerden moet betalen, terwijl die schade het gevolg is van
onrechtmatige daden van derden. Op deze grond heeft de rechtbank afd.
6.1.10, en daarmee art. 6:96 lid 2 onder b BW, van toepassing geacht,
zodat Amicon in beginsel recht heeft op haar interne
administratiekosten ter vaststelling van schade en aansprakelijkheid
(r.o. 3 en 11-15).
Het cassatiemiddel stelt in de eerste plaats (aanhef en onder a) dat
de rechtbank ten onrechte heeft geoordeeld dat door de onrechtmatige
daden van de verzekerden van Sterpolis voor Amicon schade is ontstaan.
De tweede klacht, vervat in de aanhef en onder b van het
cassatiemiddel, luidt dat de rechtbank ten onrechte heeft geoordeeld
dat het verhaalsrecht een schadevergoedingsvordering is en dat daarop
derhalve afdeling 6.1.10 BW en dus ook art. 6:96 BW van toepassing
zijn. De derde klacht, die is neergelegd in de aanhef en onder c
bestrijdt het oordeel van de rechtbank dat hieruit volgt dat Amicons
interne administratiekosten in beginsel voor vergoeding in aanmerking
komen op de voet van art. 6:96 lid 2 onder b BW.
De klachten lenen zich voor gezamenlijke behandeling.
7) Over de door het middel aan de orde gestelde vragen kan men
verschillend denken.(1) In de eerste plaats: wat is schade? Wat is een
schadevergoedingsverbintenis?
Juist is dat de wet voor het verhaalsrecht van het ziekenfonds (en
hetzelfde geldt voor andere verhaalsrechten in het sociale
verzekeringsrecht) niet het vereiste stelt dat het ziekenfonds schade
heeft geleden. Zie bijv. over de VOA HR 18 februari 1994, NJ 1995, 607
m.nt. CJHB. Economisch is echter naar mijn mening wel degelijk sprake
van schade. Het gaat hier om ziektekosten die voor een gelaedeerde
zonder ziekenfondsverzekering (of met een particuliere
ziektekostenverzekering) vermogensschade zouden vormen. Wanneer het
ziekenfonds die kosten voor zijn rekening neemt, wordt de schade naar
het ziekenfonds verplaatst. Men kan m.i. niet zeggen dat een
schadeverzekeraar (of een ziekenfonds dat de met de verstrekkingen
gemoeide kosten heeft betaald) geen schade lijdt door het doen van een
uitkering; daaraan doet niet af dat zijn verzekerden voldoende premies
hebben opgebracht om hem in staat te stellen de uitkering uit het
daardoor opgebouwde kapitaal te voldoen. Vgl. de conclusie (onder 15)
voor HR 5 december 1997, NJ 1998, 400 m.nt. JH. Het is dan ook niet
verrassend dat de in art. 83b ZFW bedoelde kosten in verschillende
rechterlijke uitspraken (zie bijv. Hof Amsterdam 23 februari 1995, VR
1996, 93, r.o. 4.19) zijn aangemerkt als schade. Ook sommige
schrijvers doen dat; zie bijv. Bloembergen, Schadevergoeding bij
onrechtmatige daad (1965), nr. 286; Van Boom, Verhaalsrechten van
verzekeraars en risicodragers (2000), p. 57 e.v., en Mon. Nieuw BW
B-34 (Bloembergen/Lindenbergh) (2001), nr. 33, waar op p. 47 de schade
die door een verzekeraar is vergoed en die deze door subrogatie of
regres op de laedens verhaalt, wordt genoemd als voorbeeld van een
geval waarin schade uiteindelijk wordt geleden door iemand die niet
rechtstreeks door de normschending is getroffen.
Opmerking verdient nog dat in de tweede zin van lid 3 van art. 83b ZFW
wordt gesproken van de "schadelast" van een ziekenfonds. Uit hetgeen
is bepaald in het eerste en derde lid van art. 83b ZFW, volgt dat
hiermee wordt gedoeld op de kosten die een ziekenfonds aan verleende
verstrekkingen heeft gemaakt. De wetsgeschiedenis van de ZFW geeft
geen uitsluitsel over hoe dit schade(last)-begrip dient te worden
ingevuld, maar het ligt niet voor de hand dat een ander begrip schade
is beoogd dan dat van de artt. 6:95 e.v. BW. Zie over het begrip
schade (in het BW en ook meer in het algemeen) bijv. Asser-Hartkamp
4-I (2000), nr. 409, alsmede Mon. Nieuw BW B-34
(Bloembergen/Lindenbergh) (2001), nr. 30 e.v., beide met verdere
verwijzingen.
8) Maar ook als men de door het ziekenfonds gedragen kosten 'schade'
noemt, kan men wat het karakter van de verhaalsvordering betreft twee
kanten uit. Enerzijds betekent het feit dat het ziekenfonds schade
lijdt niet noodzakelijkerwijs dat het verhaalsrecht van het
ziekenfonds een schadevergoedingsvordering is. Dit volgt reeds uit het
feit dat het verhaalsrecht het ziekenfonds ook ter beschikking staat
indien het geen schade heeft geleden; de ZFW verleent in art. 83b,
tweede lid, het ziekenfonds immers een (zelfstandig) verhaalsrecht
waarvoor zij schade aan de zijde van het ziekenfonds niet als
(constitutief) vereiste stelt. Vgl. wat dit laatste betreft Hof Arnhem
22 oktober 1996, VR 1997, 59 (r.o. 4.11). Anderzijds kan men het
verhaalsrecht, dat immers economisch tot vergoeding van schade strekt,
een vordering tot vergoeding van schade noemen. Aan dit standpunt geef
ik, gezien mijn ruime opvatting over het civielrechtelijke begrip
'wettelijke verplichting tot schadevergoeding' (zie Asser-Hartkamp 4-I
, nr. 404), de voorkeur.(2)
Maar met het antwoord op de vraag of de regresvordering een
schadevergoedingsvordering is, zijn we er niet. Zou geen sprake zijn
van een schadevergoedingsvordering, dan sluit dat de overeenkomstige
toepassing van civielrechtelijke schadevergoedingsbepalingen niet uit.
Acht men wel een schadevergoedingsvordering aanwezig, dan is daarmee
niet gezegd dat wij te maken hebben met een wettelijke verplichting
tot schadevergoeding in de zin van afdeling 6.1.10 BW. Wij bevinden
ons immers buiten het Burgerlijk Wetboek en binnen het bereik van een
wet die tot de administratiefrechtelijke wetgeving gerekend pleegt te
worden, hoe nauw de regresbepalingen ook tegen het privaatrecht
aanleunen.(3) Wel kunnen op bestuursrechtelijke verplichtingen tot
schadevergoeding de civielrechtelijke schadevergoedingsbepalingen van
overeenkomstige toepassing zijn.
Ten aanzien van de ontvankelijkheid voor overeenkomstige toepassing
scoort de onderhavige materie hoog. Men zie hetgeen daarover in de
parlementaire geschiedenis wordt opgemerkt: Parl. Gesch. Inv. Boek 6,
p. 1262, waarover Mon. Nieuw BW B-34 (Bloembergen/ Lindenbergh)
(2001), nr. 27 (p. 37). Wat het verhaal krachtens de Ziekenfondswet
betreft, komt daar nog bij de historische en inhoudelijke verwantschap
met de particuliere ziektekostenverzekering; zie de voormelde
conclusie in NJ 1998, 400 onder 14. Op dit aspect van het onderhavige
verhaalsrecht kom ik nog terug.
9) Tegen deze achtergrond zou ik willen aannemen dat het voor de
beantwoording van de onderhavige rechtsvraag niet beslissend is of men
de verplichting van de laedens jegens het ziekenfonds (de keerzijde
van het verhaalsrecht) als een wettelijke verplichting tot
schadevergoeding in de zin van afd. 6.1.10 aanmerkt. Een bevestigende
beantwoording van deze vraag is in het licht van het hierboven
opgemerkte moeilijk en zou ook niet in overeenstemming zijn met de
rechtspraak van de Hoge Raad. Het staat immers vast dat de Hoge Raad
niet alle op schadevergoeding betrekking hebbende wetsbepalingen op
verhaalsrechten van toepassing acht. Zo is voor het verhaalsrecht van
art. 95 Ongevallenwet (voorloper van art. 90 WAO, dat nagenoeg
identiek is aan art. 83b ZFW) beslist dat de regeling van de
schadestaatprocedure daarop niet van toepassing is. Zie HR 8 december
1938, NJ 1939, 545 m.nt. EMM en HR 23 juli 1946, NJ 1946, 545 m.nt.
DJV.(4)
Maar, zoals gezegd, dat sluit analoge toepassing van die bepalingen
niet uit. Of zodanige toepassing verantwoord is zal van geval tot
geval tegen de achtergrond van het wettelijk stelsel en de daaraan ten
grondslag liggende beginselen moeten worden beslist. In een recent
arrest (HR 31 mei 2002, RvdW 2002, 90) is aldus op de regresvordering
krachtens de VOA de verjaringstermijn van art. 3:310 BW toepasselijk
geoordeeld:
"Het hof heeft echter terecht geoordeeld dat de op art. 2 VOA
gebaseerde verhaalsvordering voor de beantwoording van de vraag welke
verjaringstermijn moet gelden, dient te worden gekwalificeerd als een
vordering tot vergoeding van schade als bedoeld in art. 3:310 BW."
In dat geval was het aanknopingspunt de regeling van het civiel
plafond (art. 3 VOA): het verhaalsrecht van het verhalend lichaam mag
niet ertoe leiden dat de laedens in een slechtere positie komt te
verkeren dan waarin hij zou hebben verkeerd indien hij door de
getroffene zelf tot schadevergoeding zou zijn aangesproken, hetgeen
niet alleen geldt voor de hoogte van de vordering, maar ook voor de
verjaringstermijn. In de onderhavige zaak zal een vergelijkbaar
aanknopingspunt moeten worden gevonden, alvorens er tot analoge
toepasselijkheid kan worden geconcludeerd.
10) Naar mijn mening is dat aanknopingspunt te vinden in
de ratio van het verhaalsrecht (zowel het onderhavige 'sociale'
verhaalsrecht als het gesubrogeerde verhaalsrecht van de particuliere
verzekeraar). Terwijl de ZFW ertoe strekt door middel van een
verplichte verzekering het risico voor de kosten van geneeskundige
verzorging van de verzekerde weg te nemen en op een ziekenfonds over
te dragen (zo HR 11 juni 1982, NJ 1983, 583, r.o. 3.2), heeft het
verhaalsrecht tot doel te voorkomen dat een laedens aan zijn
verplichting tot schadevergoeding ontkomt, doordat de door hem
veroorzaakte schade wordt vergoed door de verzekeraar van de
gelaedeerde. De laedens (c.q. zijn aansprakelijkheidsverzekeraar)
behoort niet te profiteren van de verzekering van de benadeelde, die
immers niet te zijnen behoeve tot stand is gebracht en waarvan de
kosten (in de vorm van premies) door anderen worden gedragen. Zo
schreef A-G Ten Kate in zijn conclusie voor HR 2 april 1976, NJ 1976,
532 m.nt. ARB dat de artt. 2 VOA, 52a Ziektewet, 90 Wet op de
arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO) en 83b ZFW
"(...) alle van hetzelfde beginsel uitgaan dat de wettelijke althans
wettelijk verplichte dekking die deze wetten bieden, slechts ten bate
van de sociaal verzekerde behoort te strekken doch niet ten profijte
van hem door wiens schuld de verzekerde een ongeval overkomt."
Zie in dezelfde zin over de rechtvaardigingsgrond voor de
verhaalsrechten in sociale verzekeringen Bloembergen, Schadevergoeding
bij onrechtmatige daad (1965), nr. 250-254, en voorts Van Boom,
Verhaalsrechten van verzekeraars en risicodragers (2000), p. 9-10,
o.a. met een (uitgewerkt) beroep op de memories van toelichting op de
WAO en de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ).
Art. 284 K. (art. 7.17.2.25 Ontwerp BW) berust op dezelfde ratio. Zie
bijv., met verdere verwijzingen, Asser-Clausing-Wansink 5-IV (1998),
nr. 317, Mijnssen, Een paar facetten van door een verzekeraar te nemen
verhaal, in Zekerheidshalve (Mendel-bundel) (2003), p. 83 e.v. Aldus
ook HR 7 januari 2000, NJ 2000, 212, m.nt. MMM:
"3.3 (...) Waar art. 284 K. bepaalt dat vorderingen die de verzekerde
ter zake van door hem geleden schade op derden heeft, bij wijze van
subrogatie overgaan op de verzekeraar voor zover deze die schade heeft
vergoed, strekt deze bepaling ertoe te voorkomen dat de verplichting
tot vergoeding van de schade door degene die daarvoor op grond van
onrechtmatige daad of wanprestatie aansprakelijk is, vervalt als
gevolg van het door de verzekeraar vergoeden van de schade."
Dit is mede relevant met het oog op de ratio van het verhaalsrecht van
het ziekenfonds, aangezien de ziekenfondsverzekering, voordat zij van
rechtswege dekking bood tegen risico's van de kosten van medische
verzorging, werd beschouwd als een verzekeringsovereenkomst in de zin
van art. 246 K., met als gevolg dat art. 284 K. daarop van toepassing
was. Zie HR 13 maart 1959, NJ 1962, 338, en HR 9 december 1960, NJ
1962, 339, m.nt. HB. Na de invoering van de dekking van rechtswege
kwam dit anders te liggen en heeft de wetgever het ziekenfonds een
andere mogelijkheid tot regres verschaft in de vorm van het
zelfstandige verhaalsrecht zoals dat thans in art. 83b ZFW is
geregeld. Zie p. 25 van de MvT (wetsontwerp 6808, Wet tot regeling van
de ziekenfondsverzekering (Ziekenfondswet), Stb. 1964, 392) met
betrekking tot art. 12, de voorloper van art. 83b ZFW:
"De Hoge Raad oordeelde, dat de overeenkomsten tussen ziekenfondsen en
verplicht-verzekerden overeenkomsten waren in de zin van artikel 246
van het Wetboek van Koophandel, zodat het ziekenfonds gebruik kan
maken van het recht van subrogatie, bedoeld in artikel 284 van dit
wetboek. In het systeem van de wet is thans - nu duidelijk vastgesteld
is, dat de verzekerde van rechtswege verzekerd is - van een zodanige
overeenkomst geen sprake. Het recht van subrogatie, bedoeld in artikel
284 Wetboek van Koophandel, kan dan ook geen uitkomst bieden. Daarom
geeft artikel 12, tweede lid, aan de ziekenfondsen een zelfstandig
verhaalrecht."
Kortom, om een juridisch-technische reden heeft de ZFW-wetgever het
zelfstandige verhaalsrecht geïntroduceerd; van een verschil in ratio
tussen deze figuur en de figuur van subrogatie is geen sprake. Vgl. de
noot van Mijnssen bij HR 11 juni 1982, NJ 1983, 583 en HR 6 mei 1983,
NJ 1983, 584, onder 1 (slot) en m.n. onder 4:
"De strekking van het verhaalsrecht van de sociale verzekeraar is
dunkt mij dezelfde als die van de subrogatie van de
schadeverzekeraar".
Vgl. in dit verband ook de reeds aangehaalde conclusie voor HR 2 april
1976, NJ 1976, 532, met betrekking tot de zogenoemde 'cessieregeling'
en haar vervanging door het zelfstandig verhaalsrecht van art. 2 VOA,
en Van Boom en Storm, Het verhaalsrecht van verzekeraars en
risicodragers, A&V (1995), p. 150.
11) Derhalve: voorkomen moet worden dat de laedens profiteert van het
feit dat de door hem aan de benadeelde toegebrachte schade, waarvoor
hij aansprakelijk is, wordt verplaatst naar de verzekeraar, die de
schade aan de benadeelde vergoedt.
Het maakt niet uit of die verzekeraar een sociale of een particuliere
verzekeraar is. Het maakt ook niet uit of hij de kosten aan de
benadeelde vergoedt of de voor de benadeelde aangewende verstrekkingen
rechtstreeks van derden bedingt en aan hen vergoedt. Het laatste doet
zich steeds voor bij de ziekenfondsverzekering, maar indien het zich
voordoet bij een op verhaal krachtens subrogatie aangewezen
verzekeraar (hetgeen, zoals vermeld, ook het ziekenfonds tot 1964 was)
sluit dat de subrogatie niet uit (HR 8 dec. 1960, NJ 1962, 339 m.nt.
HB).
Ik meen dat op deze overwegingen de conclusie kan worden gebaseerd dat
het aanvaardbaar is het ziekenfonds recht te geven op vergoeding van
kosten als bedoeld in art. 6:96 lid 2 onder b BW, dus op kosten ter
vaststelling van schade en aansprakelijkheid, indien het ziekenfonds
deze kosten maakt. De laedens is voor die kosten aansprakelijk jegens
de benadeelde; van een verplaatsing van die kosten naar het
ziekenfonds mag de laedens niet profiteren. Indien het gaat om een
particuliere ziektekostenverzekering wordt dit resultaat bereikt via
het gesubrogeerde verhaalsrecht van art. 284 K. Dat de verzekeraar tot
het vergoeden van die kosten gehouden is,(5) pleegt thans in de
polissen te worden overeengekomen (zie Asser-Clausing-Wansink 5-IV
(1998), nr. 323) en zal in de toekomst uit art. 7.17.2.22
voortvloeien.(6) Er is dunkt mij - gelet op het onder 10 opgemerkte
(zie ook de geciteerde conclusie in NJ 1998, 400 onder 14) - geen
reden om voor het ziekenfonds anders te oordelen.
12) Niettemin zal naar mijn mening het bestreden vonnis
moeten worden vernietigd wegens de gegrondheid van de klacht van
onderdeel c. Volgens de hierboven uiteengezette gedachtegang komen de
in art. 6:96 lid 2 onder b BW vermelde kosten voor vergoeding in
aanmerking indien en voorzover zij door de benadeelde zijn gemaakt,
of, zo zij zijn gemaakt door de verzekeraar, zij onder die bepaling
zouden vallen indien zij door de benadeelde zouden zijn gemaakt. Het
gaat immers om kosten ter vaststelling van schade en aansprakelijkheid
die gekoppeld zijn aan de verbintenis tussen laedens en benadeelde en
die dus de schade van en de aansprakelijkheid jegens de benadeelde
betreffen.
De rechtbank heeft evenwel, uitgaande van de gedachte dat er tussen
het ziekenfonds en de laedens een schadevergoedingsverbintenis bestaat
waarop art. 6:96 BW van toepassing is, geoordeeld dat het ziekenfonds
recht heeft op de door hem gemaakte 'interne administratiekosten ter
vaststelling van schade en aansprakelijkheid'. Zo algemeen
geformuleerd zijn dit echter niet kosten die de benadeelde van de
laedens had kunnen vorderen. Men zie in dit verband de conclusie van
A-G Spier (onder 4.23 e.v.) en de noot van Bloembergen onder HR 16
okt. 1998, NJ 1999, 196 (Amev/Staat), die erop wijzen dat de in dat
arrest aan de Staat (als eigenaar van beschadigde auto's) krachtens
art. 6:96 lid 2 onder b en c BW toegewezen vergoeding van (kort
gezegd) administratiekosten niet zonder meer ook aan een particuliere
benadeelde toekomt. Maar dan komen die kosten dus ook niet voor
vergoeding krachtens (het rechtstreeks of analoog toegepaste) art.
6:96 aan de regresnemer in aanmerking, omdat zulks strijd zou
opleveren met het beginsel dat de laedens niet slechter mag worden van
de afwenteling van de schade op een verzekeraar; zie hiervóór onder 9
in fine.
Na verwijzing zal de feitenrechter dus hebben te onderzoeken welke van
de door het ziekenfonds gevorderde kostenposten (zie onder 1) aan het
voormelde criterium voldoen. Daarbij zal bovendien moeten worden
bedacht dat de Hoge Raad (in het bijzonder bij de toepassing van de
VOA: zie de noot van Brunner onder HR 22 juni 1990, NJ 1991, 760) het
belang benadrukt van oplossingen die de toepassing van de wet in de
praktijk zo eenvoudig mogelijk houden c.q. de hanteerbaarheid van de
wet bevorderen. De rechtbank heeft trouwens aan dit aspect reeds
aandacht besteed (zie r.o. 16 en 19).
13) Het voorgaande laat zich aldus samenvatten. Aan het ziekenfonds
komt een verhaalsrecht toe voorzover de benadeelde recht heeft op
schadevergoeding jegens de laedens. In de systematiek van dit
verhaalsrecht past niet - mede gelet op de systematiek van het
gesubrogeerde verhaalsrecht van de particuliere
ziektekostenverzekeraar - dat er verhaal bestaat voor andere kosten
ter vaststelling van schade en aansprakelijkheid dan die welke de
benadeelde zelf kan of had kunnen vorderen. Een recht op vergoeding
van die andere kosten in verband met de naar het ziekenfonds
verplaatste schade heeft het ziekenfonds niet. Dat stemt ook overeen
met de aard van de schade die het ziekenfonds lijdt. Zoals onder 7
(zie ook noot 4) aangegeven, bestaat zij uit de kosten die zijn
gemoeid met de verstrekkingen aan de benadeelde. Voor de vaststelling
van die schade behoeven geen noemenswaardige kosten te worden
gemaakt.(7)
Conclusie
De conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest en tot
verwijzing van de zaak naar het Gerechtshof te Arnhem ter verdere
behandeling en beslissing.
De Procureur-Generaal bij de
Hoge Raad der Nederlanden
1 Ik zal in het onderstaande terughoudend zijn met het citeren van
literatuur. In de onderhavige materie is veel van de voorhanden
literatuur om twee redenen niet een betrouwbare gids. In de eerste
plaats werd tot het arrest van HR 5 dec. 1997, NJ 1998, 400 m.nt. JH
veelal niet onderscheiden tussen de kosten bedoeld in art. 6:96 lid 2
onder b (de kosten ter vaststelling van schade en aansprakelijkheid,
waar het in deze zaak over gaat) en die onder c (de
buitengerechtelijke incassokosten). Bij de kosten van lid 2 onder b
moet de hoofdvordering een schadevergoedingsvordering zijn, bij de
kosten van lid 2 onder c niet. In de tweede plaats pleegt voor het
antwoord op de vraag of op het verhaalsrecht bepalingen van
schadevergoedingsrecht (waaronder art. 6:96) van toepassing zijn, de
aard van de verhaalsvordering (wel of niet een
schadevergoedingsvordering) beslissend te worden geacht. In het
navolgende zal blijken dat ik die opvatting niet onderschrijf.
2 Men bedenke ook dat verhaalsrechten in wezen vorderingen uit
ongerechtvaardigde verrijking zijn (vgl. voor toepassingen van die
gedachte ter opvulling van wettelijke lacunes HR 28 juni 1996, NJ
1997, 102 m.nt. J.W. Zwemmer en Parl. Gesch. Boek 6, p. 164 en 168) en
dat de vordering uit ongerechtvaardigde verrijking par excellence
(art. 6:212 BW) in ons recht als een schadevergoedingsvordering is
geconstrueerd.
3 Vgl. van Boom, a.w. p. 95, die opmerkt dat het verhaalsrecht een
eigen (zelfstandige) vordering is, maar qua bestaan, omvang en inhoud
aanknoopt bij de schadevergoedingsvordering die de benadeelde zelf zou
hebben kunnen indienen.
4 Interessant is trouwens in dit verband de noot van Meijers onder het
arrest van 1938, die betoogt dat de redenering van de Hoge Raad niet
deugt en de vordering van de Rijksverzekeringsbank een vordering tot
vergoeding van een schadepost (de restitutie van een gedane betaling)
noemt.
5 Hetgeen overigens sinds HR 7 jan. 2002, NJ 2002, 212 m.nt. MMM in
het voetspoor van art. 7.17.2.25 geen vereiste meer voor subrogatie,
maar toch niet zonder praktisch belang is.
6 Zie over deze vraag in verschillende zin (waarbij overigens niet
steeds het hierna onder 12 te bespreken, wezenlijke onderscheid wordt
gemaakt) onder meer Bloembergen, Schadevergoeding bij onrechtmatige
daad (1965), nr. 268 en in Bundel Kleijn (1992), p. 27 (onder 4.3);
Luttik, Verzekeringsarchief 1985, p. 335 e.v.Mulder, Subrogatie
(1988), p. 71 e.v.; Scheltema/Mijnssen, Algemeen deel van het
schadeverzekeringsrecht (1998), nr. 6.68; Mon. Nieuw BW B-38
(Salomons) (1993), nr. 15; Kremer, A&V 1994 p. 60; Stolker, rechtbank
1994, p. 1 e.v.; Lindenbergh, A&V (1999), p. 108; Van Boom,
Verhaalsrechten van verzekeraars en risicodragers (2000), p. 74-75.
7 In dezelfde richting leidt de volgende gedachtegang. Beschouwt men
de regresvordering van het ziekenfonds als een
schadevergoedingsvordering, of past men daarop bepalingen van het
civiele schadevergoedingsrecht analoog toe, dan komt via art. 6:102
(hoofdelijkheid) art. 6:10 leden 1 en 3 in beeld, bepalende dat het
regresrecht van de hoofdelijke schuldenaar ook de door hem in
redelijkheid gemaakte kosten omvat, tenzij deze slechts de schuldenaar
persoonlijk betreffen. Over die kosten is nog weinig geschreven (zie
Asser-Hartkamp 4-I (2000), nr. 118 en Van Boom, Hoofdelijke
verbintenissen (1999), p. 144 e.v.; men denke aan kosten op de
betaling gevallen, kosten van bewaring en aan in redelijkheid gemaakte
proceskosten), maar het komt mij voor dat van interne
administratiekosten, zonder welke een gewone bedrijfsvoering door de
schuldenaar niet mogelijk is, gezegd kan worden dat zij hem
persoonlijk betreffen. Ik voeg overigens terstond toe dat voor
analogische toepasselijkheid van bepalingen inzake hoofdelijkheid m.i.
in casu weinig ruimte zal bestaan, nu het hoofdkenmerk daarvan: beide
schuldenaren zijn voor het geheel verbonden (art. 6:6 lid 2), hier
blijkens art. 83a ZFW ontbreekt.
Hoge Raad der Nederlanden