Nederlands Architectuurinstituut

Rotterdam, 17 september 2003

Nederlands Architectuurinstituut (NAi) en het Staatsmuseum voor de geschiedenis van Sint Petersburg leggen een ongekende schat Russische architectuurtekeningen bloot

Het onbekende Leningrad
constructivisme in een klassieke stad 1925-1932
* Tentoonstelling in Zaal 2 van 20 september 2003 - 18 januari 2004
* Lezingenmiddag op 20 september 2003 van 14.00 tot 16.00 uur
* Workshop voor medewerkers van Russische musea van 22 t/m 26 september 2003

De recentelijk gestarte meerjarige samenwerking tussen het NAi en het Staatsmuseum voor de geschiedenis van Sint Petersburg doet dit najaar voor het eerst van zich spreken. In de archieven van dit museum ligt een ongekende schat architectuurtekeningen en aanverwant archiefmateriaal van architecten van de constructivistische beweging in het toenmalige Leningrad (1925-1932).
Het materiaal is in Rusland en daarbuiten nog maar weinig bestudeerd en tentoongesteld vanwege een zeer beperkte toegankelijkheid van de archieven en een niet aflatende aandacht voor de avant-gardistische stromingen uit Moskou. Met de tentoonstelling 'Het onbekende Leningrad: constructivisme in een klassieke stad 1925-1932' toont het NAi nieuwe gebouwtypen voor de helden van de nieuwe arbeidersstaat in de stad van de tsaren. Deze primeur vindt plaats tijdens de 'Days of Dutch Culture. Window on the Netherlands' (15-30 september 2003) in Sint Petersburg. De samenwerking tussen het NAi en het Staatsmuseum bestaat verder uit het uitwisselen van kennis over behoud, beheer, restauratie en presentatie van hun Russisch erfgoed.

Met een eerste kleine tentoonstelling over het constructivisme in het toenmalige Leningrad staat het werk van toonaangevende architecten als Alexander Nikolsky (1884 - 1953), Georgy Simonov (1893 - 1974) en Petr Miturich (1887 - 1956) centraal. In een transparante tentoonstellingsdrager worden vijftien kleurrijke tekeningen van groot formaat tentoongesteld. Iedere tekening representeert een nieuw gebouwtype. Tijdens het socialistische regime werd hieraan extra aandacht besteed. De tekeningen zijn zowel in Rusland als in het Westen niet eerder tentoongesteld en daardoor ook bij de kenners nog onbekend.

Nieuwe uitdrukkingsvormen
De ontwikkelingen in architectuur en stedenbouw in Sint Petersburg (vanaf 1924 heet de stad Leningrad) zijn sterk gekleurd door de politieke en maatschappelijke omwentelingen in de eerste dertig jaar van de twintigste eeuw. De grootste ommekeer werd door de oktoberrevolutie in 1917 veroorzaakt. In de jaren daarna moesten voor de nieuwe politiek-maatschappelijke ideologie geschikte uitdrukkingsvormen in de kunsten gevonden worden.

In de jaren 1925 - 1927 vond in Leningrad de omwenteling richting het constructivisme plaats. Binnen deze stijl werden gebouwen tot geometrische basisvormen teruggebracht. De verschijningsvorm was een directe afgeleide van de constructie die door grootschalige beglazing openlijk getoond werd. De ontwerpen voor Leningrad hadden natuurlijk een geheel andere achtergrond en noodzaak dan de plannen voor de nieuwe hoofdstad Moskou (vanaf 1918). De bouwactiviteiten vonden voornamelijk aan de rand van de stad plaats, waar nieuwe gebouwtypen als communale woningbouw, cultuurhuizen, fabriekskeukens en scholen voor de arbeiders werden gerealiseerd. Hoewel deze industriële en commerciële gebouwen de eerste tekenen van een modernistische bouwstijl vertoonden, bleef de classicistische vormentaal lang in de bestaande ontwerpcultuur aanwezig. Deze stijl werd immers door veel architecten met het statige karakter van de voormalige hoofdstad geassocieerd.
De nationale monumentenlijst bevat momenteel slechts tien constructivistische gebouwen uit Leningrad. Het gebouwde oeuvre vormt echter maar een klein gedeelte van het totale gedachtengoed uit deze periode; veel is door gebrek aan financiële middelen en technische tekortkomingen niet gerealiseerd. In 1932 kwam aan het 'zoeken' naar een nieuwe architectuur een definitief einde; door de sovjetregering werd toen besloten dat alle kunsten volgens de regels van het sociaal realisme vorm moesten krijgen. Het neoclassicisme keerde toen in alle hevigheid terug.

Vijfdaagse workshop voor Russische conservatoren in het NAi De samenwerking met het Staatsmuseum voor de geschiedenis van Sint Petersburg is erop gericht om de collectie architectuurtekeningen daar beter te ontsluiten en te beheren. Vervolgens zullen de vrijwel onbekende architectuurtekeningen in een aantal presentaties aan een groter publiek worden getoond.
Van 22 tot en met 26 september 2003 organiseert het NAi onder leiding van medewerkers van de afdeling Collectie, een workshop over het inventariseren, archiveren en restaureren van grote architectuurcollecties. Daarbij worden ook andere archieven zoals het Nationaal Archief in Den Haag en het Gemeentearchief in Amsterdam bezocht. Bovendien wordt aandacht besteed aan de waarde die architectuurtekeningen hebben bij het restaureren van gebouwen. Een goed voorbeeld hiervan is het Rijksmuseum (1885) van P.J.H. Cuypers in Amsterdam, waarvan het enorme archief op dit ogenblik door het NAi geïnventariseerd wordt.
Russische archivarissen en curatoren uit het Staatsmuseum voor de geschiedenis van Sint Petersburg, het Shusev State Museum of Architecture in Moskou en het Kemerovo Historical and Architectural Museum Krasnaya Gorka (Siberië) zullen aan de workshop deelnemen.

Lezingenprogramma
Op zaterdag 20 september is er van 14.00 tot 16.00 uur een lezingenprogramma in het NAi over het constructivisme in Leningrad en architectuurcollecties in Russische musea. Sprekers zijn onder andere Andrey Vaytens, professor Architectuur aan de Universiteit van Sint Petersburg en Marina Khrustaleva, onder meer werkzaam voor het Shusav State Museum in Moskou.
De lezing vindt plaats in het auditorium (capaciteit 170 plaatsen). Reserveren is noodzakelijk. Het programma is georganiseerd in samenwerking met de Vereniging Vrienden van het NAi.
---

Voor nadere informatie en beeldmateriaal kunnen journalisten zich wenden tot het team Marketing en Communicatie van het NAi: Edwin Pelser (coördinator), tel 010-4401235
Elsbeth Grievink, tel 010-4401323
Martine Heijnen, tel 010-4401271
Astrid Karbaat, tel 010-4401260
Pepijn Lemmens, tel 010-4401253
fax 010-4366975, e-mail press@nai.nl

Publieksinformatie over Het onbekende Leningrad