Bijdrage van Wouter Bos (Partij van de Arbeid) aan de Algemene Politieke Beschouwingen
17 september 2003
Gesproken tekst geldt
Meneer de Voorzitter
Ik denk dat veel mensen naar vandaag hebben uitgekeken.
Al die mensen die in januari naar de stembus gingen omdat ze hoopten dat wij en u het over hen en over hun problemen zouden hebben.
Sommigen van hen zullen de afgelopen weken inderdaad hebben gedacht: gaat dit over mij?
Ben ik die Antilliaan die Nederland niet meer binnen mag?
Ben ik één van de vele aanstaande werklozen?
Ben ik die 65-plusser die zich straks niet meer voor het ziekenfonds kan bijverzekeren?
Ben ik die nierdialyse-patient die straks zijn eigen vervoer naar het ziekenhuis moet betalen?
Ben ik die gehandicapte die maar af moet wachten of hij straks de eindjes aan elkaar kan knopen?
Politiek gaat over mensen en het gaat over deze mensen.
De manier waarop dit kabinet de afgelopen weken en maanden met hun onzekerheden, zorgen en angsten is omgegaan, verdient geen schoonheidsprijs.
En misschien is het wel tekenend voor het gebrek aan mededogen en voor de eigen Haagse wereld waarin dit kabinet leeft.
Daarin zijn mensen dossiers.
Uitkeringen zijn kosten.
Belastingen en premies zijn lastig.
Uitkeringsgerechtigden zijn profiteurs.
Verdachten zijn schuldig.
En zieken nemen hun verantwoordelijkheid niet.
Dat is dus niet mijn wereld.
De Partij van de Arbeid wil vandaag en de komende maanden laten zien dat je ook op een andere manier naar Nederland en de Nederlanders kunt kijken.
Dat je ook bij het doorvoeren van moeilijke hervormingen, tenminste elementair fatsoen kunt betrachten.
Dat je je voor solidariteit niet hoeft te schamen.
En bovenal, dat je mensen niet alleen hoeft te vragen in te leveren maar ook hoop kan bieden dat het daarna en daarom beter zal gaan met Nederland.
Meneer de Voorzitter
Wij hebben ons de afgelopen dagen het hoofd gebroken over de vraag wat dit kabinet bezielt.
Zo gek is dat niet.
Wat moet je immers denken van een kabinet dat zorgt voor minder banen in plaats van meer banen?
Een kabinet dat als eerste kabinet in de na-oorlogse geschiedenis een begroting indient waarmee het aantal politie agenten omlaag zal gaan!
Een kabinet dat oorlog zoekt met de vakbonden, juist op het moment dat je ze het hardste nodig hebt.
Een kabinet dat het geld dat het beschikbare geld voor renovatie en woningverbetering in achterstandswijken, van Charlois tot Laakkwartier, verder zal verminderen.
Een kabinet dat de kosten van de duurdere zorg vooral bij ouderen en chronisch zieken neerlegt.
Wat bezielt dit kabinet? Waarom is dit nodig?
Het kabinet zelf noemt een aantal redenen. Het zou goed zijn voor de economie, we zouden niet in de fouten van het verleden moeten vervallen, we moeten latere generaties niet met financiële problemen opzadelen en het zou nodig zijn om mensen meer hun eigen verantwoordelijkheid te laten nemen.
Tja, verantwoordelijkheid nemen.
Wij hoorden het verhaal dat op het Ministerie van Sociale Zaken de instructie uit was gegaan het woord bezuinigen zo min mogelijk te gebruiken. Op de lijst met synoniemen stond met stip op 1 genoteerd: verantwoordelijkheid nemen.....
Al dat praten over verantwoordelijkheid is vooral een gelegenheidsargument in een doorzichtige poging bezuinigingen alsnog van een hoogdravend motief te voorzien.
Want welke verantwoordelijkheid kan een oudere nemen die straks door verzekeraars geweigerd wordt?
Welke verantwoordelijkheid kan de nierpatiënt nemen die er ook niets aan kan doen dat hij regelmatig naar het ziekenhuis moet, maar straks zijn vervoer niet meer vergoed krijgt?
En hoe zit het eigenlijk met die werknemer die jaren geleden al zijn verantwoordelijkheid nám, op eigen kosten voor een vervroegd pensioen ging sparen en nu ziet dat het kabinet hem die mogelijkheid ontneemt.
En, misschien is dat nog wel de meest prangende vraag, waarom hebben we CDA en VVD voor de verkiezingen eigenlijk nooit over deze maatregelen gehoord? Over het ziekenfondspakket, over vervroegde pensionering of over het herverdelen van verantwoordelijkheden. Als daarover plannen bestonden dan had dat toch ook van tevoren aan de kiezers verteld kunnen worden?
Meneer de Voorzitter
Toegegeven.
De VVD is over een aantal maatregelen wel eerlijk geweest en dat siert ze.
En wat ik ook nog weet is dat toen de VVD daar voor de verkiezingen iets over zei, het CDA heel hard begon te protesteren.
Het was te kort door de bocht, zo ging dat maar niet, ik hoor het Balkenende en Verhagen nog zeggen. Dat was de tijd dat het CDA nog iets had met een mooi begrip als de "zorgzame samenleving".
Ondertussen wordt gewoon VVD beleid uitgevoerd.
Leidend beginsel in de sociale zekerheid wordt hoe het ons vooral zo min mogelijk kost. Het antwoord van het kabinet op die vraag is simpel: iedereen zo snel mogelijk de bijstand in. En dat gaat dus ook gebeuren.
Een stelsel van sociale zekerheid dat mensen probeert te beschermen tegen grote schokken in hun inkomen, dat erkent dat veel mensen het zelf ook niet prettig vinden om werkloos thuis te zitten, een stelsel dat mensen enige tijd geeft om weer op hun eigen niveau aan de slag te komen, dat stelsel is als het zo doorgaat snel verleden tijd.
En, dit kabinet is nog lang niet klaar, zo lezen wij in een interview van het ANP met minister Zalm.
Een interview overigens waaruit een beklemmend beeld naar voren komt van het diepe respect en de diepe genegenheid die de Minister van Financiën voelt voor zijn collega's van het CDA...
Zalm zegt in het interview dat een verdere aanpak van de WW op de agenda blijft. En, zo vraag ik de minister-president, ik neem aan dat de minister van Financiën hier namens het hele kabinet spreekt?
Meneer de Voorzitter
Dat de bezuinigingen goed zijn voor de economie, gelooft niemand. En terecht.
Dat het op de korte termijn slecht is, wisten we al.
Dat nu zelfs de rekenmeesters van het kabinet niet durven te zeggen dat het op lange termijn goed uitpakt, is veelzeggend.
Het is Legio-Lease-economie: je levert heel veel in en moet maar afwachten wat je daar voor terug krijgt!
Dit kabinet jaagt de werkloosheid op.
Er kwamen afgelopen zomer ruim 500 werklozen per dag bij.
Op een normale werkdag betekent dat 1 werkloze per minuut.
Dat is ook 1 gezin per minuut waar een wereld voor instort.
Als je de werkloosheid zo laat oplopen, moet je een goed verhaal hebben.
En dat heeft u niet.
Meneer de Voorzitter
In arren moede wordt dan maar door de minister-president en de minister van Financiën beweerd dat de Nederlandse economie in dezelfde crisis is als in de jaren '80. En dat we dus net zo hard moeten ingrijpen als destijds.
Niets is minder waar.
We hebben inderdaad een groot probleem met onze economie. Daar kan en mag niemand lichtvaardig over doen. Gewoon doorgaan alsof er niets aan de hand is betekent dat het verder achteruit zal kachelen en dat is in niemands belang. Te weinig innovatie, te hoge loonkosten, een te lage concurrentiekracht.
Maar er zijn ook opvallende verschillen met de jaren '80. We hebben meer mensen aan het werk en de overheid heeft haar huishoudboekje beter op orde. Het tekort is lager, de schuld is lager, de belastingdruk is lager, veel lager.
Juist omdat de overheid financieel ruimer in haar jasje zit dan 10 of 20 jaar geleden, zouden we niet zoveel hoeven te bezuinigen als 10 of 20 jaar geleden. En hebben we dus ruimte om te investeren in onderwijs, in innovatie, in werkgelegenheid, in ons ondernemingsklimaat, kortom in groei.
Maar voor dit kabinet maakt het niet uit dat de crisis in de jaren '80 een andere was dan nu. Bezuinigen zullen ze.
Gerrit Zalm lijkt daarmee op de dokter die maar één medicijn heeft. Of de patiënt nu een stevige griep heeft of een hernia, altijd weer amputeert hij het been.
Maar als dit kabinet zich dan zo graag met de jaren'80 vergelijkt, dan heb ik er ook nog wel eentje. Want één van de manieren waarop we toen uit het economische dal omhoog kropen, had te maken met het overleg tussen vakbonden, werkgevers en kabinet. Daar werden afspraken gemaakt over loonmatiging die bijdroegen aan het herstel van de economie.
Maar wat dit kabinet nu eigenlijk nog voor heeft met de vakbonden, is een raadsel. We hebben de afgelopen maanden bewonderenswaardige pogingen van de vakbonden gezien om steeds maar weer in gesprek te komen met het kabinet. Om steeds maar weer voor de muziek van de eigen achterban uitlopend, voorstellen te doen voor een centraal akkoord waar alle partijen mee thuis zouden kunnen komen. Maar elke keer als Doekle Terpstra een voet tussen de deur leek te hebben, werd die deur keihard in zijn gezicht dichtgeslagen.
Waarom frustreert dit kabinet het overleg met de bonden?
Ligt daar een visie aan ten grondslag? Welke dan?
Wat heeft dit kabinet de werkgevers en werknemers de komende tijd eigenlijk nog te bieden anders dan het zoveelste verzoek nog meer in te leveren?
Meneer de Voorzitter
Het zwaarste argument dat het kabinet in stelling brengt om de bezuinigingen recht te praten, is het verhaal dat dit belangrijk is met het oog op wat we aan latere generaties na willen laten.
En daar heeft het kabinet een thema te pakken dat inderdaad in het centrum van het politieke debat hoort te staan. Maar dan wel graag iets intelligenter dan het nu gebeurt.
De Partij van de Arbeid vindt dat politici er alles aan moeten doen om te zorgen dat we de wereld voor onze kinderen achterlaten in een betere staat dan hoe we haar aantroffen. Dat betekent inderdaad dat wij er tegen zijn dat we latere generaties opschepen met een grote staatsschuld en enorme rentebetalingen.
Maar zou die volgende generatie niet liever geboren worden in een gezin met werk in plaats van in een gezin zonder werk?
Zouden die latere generaties ons echt dankbaar zijn als ze over 30 jaar geen staatsschuld hebben maar ook geen behoorlijk onderwijs hebben genoten omdat we het lerarentekort niet hebben opgelost?
Zouden die latere generaties ons echt dankbaar zijn als ze geen staatsschuld meer hebben maar de oude wijken in de grote steden ontoegankelijke getto's geworden zijn?
En zouden ze ons echt dankbaar zijn als ze geen staatsschuld meer hebben maar wel op moeten draaien, ook financieel, voor het opruimen van een milieuschuld die wij laten liggen?
En als het zo doorgaat, laten we die milieuschuld liggen.
De plannen die nu voorliggen betekenen dat twee kabinetten Balkenende de milieubegroting letterlijk slopen: ruim een derde van de investeringen in een beter milieu worden wegbezuinigd.
Het RIVM laat pijnlijk duidelijk zien waar dat toe leidt: nog maar 3 van de 19 milieu-doelen worden gehaald. Bij 16 doelen is dat onzeker of onmogelijk geworden.
Voldoende duurzame energie? Nee
Een eind aan de verzuring van de natuur? Nee
Voldoende bescherming tegen geluidshinder? Nee
Dit heeft niet veel meer te maken met duurzaamheid laat staan rentmeesterschap.
Staatssecretaris Pieter van Geel is niet te benijden. De staatssecretaris van Milieu ontpopt zich tot de Doekle Terpstra van dit kabinet. Elke deur waar hij op beukt, wordt keihard in zijn gezicht dichtgegooid.
Schiphol mag gewoon van veranderende regels gaan profiteren. Omdat de gemiddelde geluidshinder gelijk blijft. Kent u iemand die last heeft van gemiddelde geluidshinder?
In De Haagse wereld van waaruit dit kabinet denkt en werkt bestaat er kennelijk zoiets als gemiddelde geluidshinder en is er dus niets aan de hand. De werkelijkheid in Halfweg en Zwanenburg is helaas een andere.
Meneer de voorzitter
Dit kabinet wil volgende generaties niet opzadelen met hoge schulden en hoge kosten.
Gelijk hebben ze.
Maar laten ze dan tenminste hun rekensommen voor elkaar hebben.
Goed onderwijs is inderdaad duur, maar slecht onderwijs kost ons nog veel meer.
Voldoende buurtagenten en rechters kost inderdaad een smak geld, maar de kosten van vandalisme, geweld en intimidatie zijn voor onze samenleving nog veel hoger.
Goede medische zorg kost inderdaad steeds meer geld, maar ziekteverzuim en wachtlijsten kosten ons elke dag miljoenen.
Nu zal mevrouw Van de Hoeven of anders meneer Dittrich wel opveren en zeggen dat er toch veel extra geld gaat naar onderwijs.
Ik zal niet onder stoelen of banken steken dat ik blij ben met de 700 miljoen die de komende jaren naar onderwijs gaat en dat het goed is dat deze miljoenen de bezuinigingswoede van de afgelopen maanden hebben overleefd.
Maar zullen we ook hier eens een rekensommetje maken?
Het Centraal Plan Bureau heeft voor ons berekend dat volgend jaar op onderwijs netto 800 miljoen bezuinigd wordt. Bezuinigd!
Tegenover de 500 miljoen aan extra gelden staat 1.3 miljard aan bezuinigingen, varierend van minder belastingaftrek voor scholing tot minder geld voor onderwijsachterstandenbeleid en lagere salarissen voor onderwijzers.
Tel uit je winst.
De manier waarop dit kabinet nadenkt over solidariteit tussen generaties heeft niet alleen bizarre gevolgen voor jonge mensen maar ook voor ouderen. Want ook hen wordt gevraagd in te leveren.
Laat ik het scherp stellen: kan de minister president uitleggen waarom het redelijk is dat mensen die NU oud zijn inleveren voor mensen die STRAKS oud zijn?
De mensen die straks oud zijn, dat zijn wij dus, zoals wij hier zitten.
Hoe de wereld er dan uit ziet, is onzeker, maar over één ding weten we wel: Nederland zal rijker zijn dan nu en wij zullen rijker zijn dan mensen die nu 65-plusser zijn.
Hoe rechtvaardig is het dan om hen in te laten leveren voor ons?
Hoe leg ik mijn ouders over 10 of 20 jaar uit dat, omdat ík niet teveel belasting wil betalen, zíj in het verzorgingstehuis nog steeds maar één keer per week onder de douche kunnen?
En laten we er niet omheen draaien. Ouderen krijgen het ten gevolge van de kabinetsplannen zwaar voor hun kiezen. En tandartshulp wordt niet vergoed.
De opeenstapeling van maatregelen is ontluisterend.
Het bevriezen van de AOW,
Minder huursubsidie,
Minder stads- en streekvervoer, meer taxikosten,
Subsidies waardoor mensen langer zelfstandig kunnen blijven wonen, worden afgeschaft, (170 miljoen!)
Tandartshulp en fysiotherapie verdwijnen uit het pakket,
Geen vergoeding meer voor het zittend ziekenvervoer,
De eigen bijdragen bij de medicijnen,
Straks het eigen risico van 200 euro.....
Het zal je maar allemaal tegelijk overkomen! En wie durft te beweren dat het geld dat dit kabinet uit trekt voor compensatie, genoeg is, leeft echt in een andere wereld.
Je vraagt je op zo'n moment af of het kabinet zich realiseert dat er achter al die bezuinigingen, achter al die cijfers, ook mensen zitten.
Laten we de proef op de som nemen met een simpele vraag aan de minister-president.
Het antwoord kan gewoon ja of nee zijn: als ouderen straks een aanvullende verzekering willen sluiten om toch verzekerd te zijn voor al die zaken die nu uit het ziekenfonds of de AWBZ verdwijnen, garandeert de Minister President dan dat er een acceptatieplicht zal zijn bij de verzekeraars?
Een simpele vraag lijkt me, ik ben benieuwd naar het eenduidige antwoord.
Meneer de Voorzitter
De kosten van de vergrijzing lopen op en dat is ook voor de Partij van de Arbeid een gegeven waar wij rekening mee moeten houden. Maar ook veiligheid kost geld, en onderwijs, en milieu, en bereikbaarheid, en leefbaarheid.
Vaak wordt in deze discussie verwezen naar de berekeningen van het Centraal Plan Bureau. Die zijn ook nuttig, geen misverstand.
Maar laten we niet vergeten dat het Centraal Plan Bureau maar om één rekensom is gevraagd, namelijk te berekenen wat de invloed is van de kosten van de vergrijzing op het huishoudboekje van de overheid.
Dat betekent niet dat we met het verstand op nul en de blik op oneindig achter die ene rekensom aan moeten lopen. Als we het Centraal Plan Bureau immers zouden vragen de kosten van goed onderwijs, een duurzaam milieu, veilige buurten en straten en een vitaal platteland te berekenen, zouden ze met heel andere cijfers komen over wat verstandig en houdbaar is. De kunst van het ivoordraaien is dan om al die verschillende belangen en doelen ten opzichte van elkaar af te wegen.
Laten wij dus dat verstand opbrengen en mekaar niet wijsmaken dat bij het nadenken over het welzijn van volgende generaties alleen de staatsschuld en de kosten van de vergrijzing een rol spelen. Het is vele malen complexer dan dat en ten enenmale onvoldoende om de rigide bezuinigingen die dit kabinet door wil voeren, te rechtvaardigen.
Het is het verschil tussen boekhouden en regeren, tussen sommetjes maken en visie uitdragen.
Meneer de Voorzitter
De laatste verdedigingslinie van dit kabinet om de bezuinigingen goed te praten, is Europa.
Europa, Europa...
Ik wil hier duidelijk stellen dat wij het kabinet steunen in de stellingname dat Nederland zich aan de Europese afspraken moet hourden. Alleen dan kun je immers met gezag andere landen die er wél een zootje van maken, tot de orde roepen. En het gezag opbouwen waarmee je ook de discussie aan kan zwengelen over de vraag of die Europese afspraken nu wel in alle opzichten optimaal zijn en of er niet betere afspraken voor in de plaats moeten komen.
Maar waar wij het kabinet niet in steunen, is dat het zich gedraagt als de Gekke Henkie van Europa.
Dit kabinet komt uit op een begrotingstekort dat ruim onder de Europese verplichtingen ligt. De miljarden die Nederland niet hoeft te bezuinigen als wij ons gewoon aan de afspraken houden, maar ook niet meer dan dat, kunnen een groot verschil maken.
Het verschil tussen een economie die uit het dal kruipt en een economie die verder het dal in dendert.
Tussen op een fatsoenlijke manier moeilijke hervormingen tot stand brengen en op een meedogenloze manier bezuinigingen doorvoeren.
Tussen problemen in de steden aanpakken of de boel maar op zijn beloop laten.
Gerrit Zalm en Jan Peter Balkenende willen kennelijk het braafste jongetje van de klas zijn in Europa maar zij betalen daar de prijs niet voor. Dat doen de werklozen de komende jaren. Dat doen de bewoners van Woensel West, de Schilderswijk, de Tarwewijk en Kanaleneiland. Dat doen de mensen in de WAO, de WW en de bijstand.
Zullen we het gewoon maar eens eerlijk zeggen?
Het Groei en Stabiliteitspact bevordert op dit moment groei noch stabiliteit.
Het werkt niet.
Landen zoals Frankrijk en Duitsland houden zich niet aan de afspraken.
Andere landen hebben geen effectieve sancties tegenover de overtreders. Iedereen is immers speler en scheidsrechter tegelijk.
Daarnaast is het duidelijk dat de normen van het pact zich teveel richten op het feitelijke financieringstekort. Daarbij slaan we de plank in twee opzichten mis.
Allereerst is de ontwikkeling van het structurele tekort belangrijker dan het feitelijke tekort. Maar nog belangrijker is de schuld. Een land met een hoge schuld en een klein tekort staat er natuurlijk structureel slechter voor dan een land met een lage schuld en een iets hoger tekort.
Wij zijn er dus voor dat er een nieuw, strenger en effectiever pact komt dat werkelijk groei en stabiliteit bevordert, nu en in de toekomst.
Daarbij zou het structurele tekort in relatie tot de schuld centraal moeten staan.
En daarbij zouden de spelers niet ook scheidsrechter moeten zijn, bijvoorbeeld door de handhaving en sanctionering primair bij de Europese Commissie neer te leggen. Financiële sancties zijn tandeloos. Het zou beter zijn ook hier voor een creatievere en strengere sanctie te kiezen, bijvoorbeeld uitsluiting van de Ecofin.
Wij vragen het kabinet om zich, met dezelfde energie waarmee het zich inzet om Frankrijk en Duitsland aan de afspraken te herinneren, hier voor in te zetten. In het belang van de Europese en dus de Nederlandse economie.
Meneer de Voorzitter
Het woord Europa is gevallen.
En dat is maar goed ook, want hoe verleidelijk het ook is om vandaag alleen maar over binnenlandse problemen te praten, zo zit de werkelijkheid niet in elkaar.
Nederland hoort bij Europa en Nederland verdient zijn geld in Europa.
Juist omdat wij het belang van Europa voor Nederland zien, hebben wij samen met Groen Links en D66 een initiatief ingediend om de nieuwe Europese grondwet door middel van een referendum aan de Nederlandse bevolking voor te leggen. Dat lijkt een tegenstelling maar dat is het niet.
Europa zegt mensen niets, omdat ze er niets over te zeggen hebben.
Dat willen we veranderen.
Dat dit riskant is, hebben we de afgelopen week in Zweden kunnen zien.
Een referendum over de Euro dat geheel overschaduwd werd door de brute moord op Anna Lindh, in Zweden één van de meest inspirerende voorstanders van een sterk Europa.
In haar ging overigens niet alleen een Europese poltica van formaat verloren.
Zij was ook één van de weinige Europese bewindslieden van Buitenlandse Zaken die zich openlijk sterk maakte voor de positie van ontwikkelingslanden en scherp positie koos tegen de verdedigers van een Europees landbouwbeleid dat vooral daar, in die ontwikkelingslanden, slachtoffers maakt.
Ik denk dat ze dus ook zeer teleurgesteld zou zijn over de uitkomsten van Cancun, het vooralsnog mislukken van de handelsbesprekingen in Mexico. Het hadden besprekingen over kansen en ontwikkeling moeten worden. Het werd het zoveelste mislukte gesprek over landbouwsubsidies.
Wij zijn het oneens met Minister Brinkhorst die de schuld voor het mislukken van de besprekingen meteen bij de ontwikkelingslanden legde.
Wij vinden het juist goed en begrijpelijk dat een groep zelfverzekerde ontwikkelingslanden van Botswana tot Brazilië zich heeft gekeerd tegen "eenzijdige" globalisering. Dat is misschien even wennen, maar hun goed recht. Het brengt evenwicht in de mondiale verhoudingen en zo hoort het.
Aan vice chairman Brinkhorst en anderen nu de taak zich over deze teleurstelling heen te zetten en de zaak zo snel mogelijk weer vlot te trekken.
Meneer de Voorzitter
De aanloop naar de oorlog in Irak heeft bij velen het vertrouwen in de internationale rechtsorde bepaald niet vergroot. Europa was het niet eens, de Verenigde Naties waren het niet eens, de Amerikanen en Britten hebben - zoals het zich nu laat aanzien - verkeerde informatie over de acute dreiging van Irak gebruikt ter rechtvaardiging van de oorlog, onze Minister President moet naar de Kamer gesleept worden om daar duidelijkheid over te geven en, en dat is natuurlijk het belangrijkste van alles, met de wederopbouw van Irak gaat het in veel opzichten veel te langzaam.
Welke conclusies trekt het kabinet hier nu eigenlijk uit? Het blijft stil in Den Haag.
Wij vinden dat dit kabinet veel duidelijker moet zijn over de crisis in de transatlantische betrekkingen die juist ook Nederland in haar tradities raakt.
Die duidelijkheid begint met de constatering dat wij geen brug tussen Amerika en Europa zijn. Wij zijn Europa.
En dus moeten we ons samen met onze Europese bondgenoten inzetten voor een nieuwe transatlantische afspraak die ervoor zorgt dat ons internationale stelsel van regels wordt versterkt.
Maar we zullen nog iets moeten constateren.
Hoe kan het dat de Verenigde Naties pas weer ingeroepen wordt als alle seinen in Irak op rood staan en de Amerikaanse regering met hangende pootjes terug moet naar Koffi Annan? Hoe kan het winnen van de oorlog zo zijn overschat en het winnen van de vrede zo zijn onderschat? Hoe is het mogelijk dat de critici die nog enige maanden geleden de VN afschreven nu diezelfde VN te vragen om in Afrika, in Irak en Afghanistan de problemen weer op te lossen en de failliete boedel op te ruimen?
De Nederlandse regering moet durven in onze internationalistische traditie te blijven staan. In deze tijd van globalisering, terrorisme, armoede en massavernietigingswapens zijn meer en krachtiger afdwingbare regels nodig om de wereld te ordenen. Daarom vraag ik premier Balkenende om in Europa en ter voorbereiding van ons Voorzitterschap Koffi Annan te steunen bij zijn hervormingsideeën.
De VN zal niet overleven zonder de VS, maar de Verenigde Staten blijkt nu ook niet zonder de Verenigde Naties te kunnen.
Als mensen dit kabinet terecht verwijten het afgelopen jaar te slaafs achter de Amerikanen aan te hebben gelopen, dan gaat het daarover.
Dat heeft helemaal niets met anti-amerikanisme te maken, zeg ik richting minister De Hoop Scheffer. Met Joschka Fischer en met Wim Kok zeg ik dat wij, juist omdat wij ons verbonden voelen met Amerika en zo'n veelbetekenende geschiedenis met elkaar delen, het recht, nee de plicht hebben, om ons kritisch op te stellen.
Dat heeft de Nederlandse regering niet gedaan.
Maar het is nog veel erger als er geen lessen geleerd worden. Heeft dit kabinet nu wel of niet een nieuwe visie op internationale verhoudingen, waarbij geleerd is van wat er de afgelopen maanden is gebeurd? Als het straks hommeles wordt rond Iran of Noord-Korea, zo vraag ik de minister-president, wat doet u dan? Business as usual of bent u door schade en schande wijs geworden?
Meneer de Voorzitter
Soms lijkt het er op alsof de Antillen buitenland zijn, maar ze zijn het niet.
De afgelopen weken is veel stoere taal gebruikt om aan te geven wat er wel niet allemaal op en met de Antillen moet gebeuren. Er werd geroepen om ingrijpen en orde op zaken stellen, taal met een hoog Miuchiel De Ruyter-gehalte alsof elke moment de vloot bij Willemstad zal binnenvaren.
Ook is er veel gepraat over onafhankelijkheid, status aparte en wat er wel niet allemaal aan het statuut van het Koninkrijk moet veranderen.
Mijn boodschap vandaag is deze. Laten we beseffen dat ook de situatie op de Antillen geen ver-van-mijn-bed-show is. Als we daar niet snel, samen met de Antillianen, verbeteringen tot stand weten te brengen, krijgen wij vroeg of laat, maar onherroepelijk, in Nederland de rekening gepresenteerd. Met drugssmokkel of met jongeren die op de Antillen geen toekomst hebben maar hier ook niet. Het is niet toevallig dat we de laatste jaren de armoede op de Antillen zagen toenemen, maar tegelijkertijd ook de drugscriminaliteit en de migratie van kansloze jongeren. Hun probleem is of we het nu leuk vinden of niet ook ons probleem.
Als het resultaat van een stoere woorden- en confrontatiepolitiek zou zijn dat de situatie op de Antillen verder verslechtert, krijgen we zelf de rekening gepresenteerd.
Geen misverstand, er zal verder gesaneerd moeten worden op de Antillen en we zullen het in ieder geval op twee punten beter moeten doen dan de afgelopen jaren.
Allereerst moet de Antilliaanse bevolking ook perspectief geboden worden dat er niet alleen gesaneerd maar ook opgebouwd wordt. Naast pijnlijke maatregelen ook gerichte investeringen en armoedebestrijding.
Daarnaast mag er nooit meer gebeuren wat de laatste jaren tot grote frustraties heeft geleid: onduidelijkheid over welke tegenprestatie op welk moment. Ook daar moeten duidelijke afspraken over gemaakt worden en ik zou hier voor enige creativiteit willen pleiten: beloof nou niet alleen maar van alles voor het eind van de rit, maar probeer ook zinvolle tussenstappen steeds weer te belonen.
Meneer de Voorzitter, geloof het of niet, ik deel vandaag ook complimenten uit. Ik vind dat Minister de Graaf goed bezig is met de Antillen. Zijn positie laat aan duidelijkheid niets te wensen over maar hij blijft daarbij inhoudelijk, zakelijk en pragmatisch. Volhouden dus.
Meneer de Voorzitter
Als we het over de Antillen hebben, komen we of we het leuk vinden of niet ook terecht bij de problemen in onze grote steden waar steeds meer Antillianen grote problemen hebben een zinvolle toekomst te vinden.
Geen misverstanden: we hebben gelukkig ook veel Antillianen in Nederland waar we reuze trots op zijn. De beste honkballers, veel verplegend personeel in onze verzorgingshuizen, de beste kankerspecialist van Nederland, en de meest talentvolle opera-zangeres.
Maar, het gaat niet iedereen zo goed. Steeds meer Antillianen redden het niet in Nederland. Zij komen terecht in steden waar ook al veel anderen rondlopen, autochtoon en allochtoon, die in de knel geraakt zijn, geen kans hebben of de kansen die ze krijgen niet benutten.
Het is deze concentratie van problemen die de afgelopen weken, en wat mij betreft terecht, zoveel aandacht kreeg in het zogenaamde spreidingsdebat.
Kamerleden, ook van CDA en VVD, hadden plots hun mond vol over hoe we deze wijken niet moesten afschrijven. En zo zou het ook moeten zijn. In al die wijken vind je agenten, onderwijzers, huisartsen, ondernemers, bewoners, vrijwilligers die nog geloven in hun buurt, die er niet weg willen en die bereid zijn hun beste beentje voor te zetten. Zij moeten zich door ons gesteund voelen maar ze voelen zich aan hun lot overgelaten. En als je dan politici hoort zeggen dat het zo niet verder kan, dan krijg je hoop en krijg je verwachtingen.
En dat heb je nodig als je daar woont. Als je leeft in de werkelijkheid van wéér nieuwe buren onder je. Van naalden in het portiek, van ettertjes op scooters die het pleintje onveilig maken, van een lange wachtlijst voor de taalcursus, van de huisarts die overspannen zijn praktijk sluit, van oplopende werkloosheid en vandalisme onder de jeugd van de wijk, van buren die mekaar niet verstaan, van stapels vuilniszakken naast de container, van een grote bek en bedreiging als je er wat van zegt.
Deze werkelijkheid komen we niet tegen in de Troonrede, niet in de Miljoenennota.
Iedereen had een grote mond de afgelopen weken over hoe hoog de nood gestegen was. Maar nu de daad bij het woord gevoegd moet worden, geeft het kabinet niet thuis. Dus nu ben ik eigenlijk wel benieuwd wat er over is van al die stoere taal van de afgelopen week en hoor ik straks graag van de collega's Van Aartsen en Verhagen wat zij denken te kunnen betekenen voor deze steden, wijken, buurten en straten.
En zo moeilijk is dat niet. Want we weten wat werkt. En toch doet dit kabinet het niet!
We weten dat het nodig is om meer variëteit aan woningen in de steden tot stand te brengen, maar ook in de buitengemeenten. Van het kabinet geen sjoege.
We weten dat Strafrechtelijke Opvang voor Verslaafden en opvang voor jeugdige criminelen zoals bij De Engh en Glenn Mills, werkt. Waarom komt het kabinet dan maar zo mondjesmaat over de brug?
We weten dat toezichthouders, stadswachten en schoonmakers essentieel zijn voor een veilig gevoel in de eigen straat. Melkert banen, weet u nog...Het kabinet bezuinigt erop.
We weten dat het belangrijk is dat mensen die nog geen Nederlands leren, dat alsnog snel doen. Maar het kabinet vermindert het geld dat daarvoor nodig is.
We weten dat Nederland altijd migranten zal hebben en in de toekomst wellicht nodig heeft. Toch gaat stevige taal over immigratie gepaard met een totaal gebrek aan ambitie bij integratie.
We weten dat Justitie in de Buurt een geslaagd experiment is waarbij we in staat zijn gebleken om zonder veel bureaucratie een lik-op-stuk-beleid tegenover jeugdige criminelen te voeren. Maar het kabinet schaft het af.
We weten dat jeugdzorg nodig is om jongeren op het rechte pad te houden. Maar bij de bezuinigingen worden ze niet ontzien.
Dit kabinet leeft kennelijk in een eigen werkelijkheid.
Het is niet de wereld van de mensen in de wijken waar iedereen de afgelopen weken zo mee begaan was.
En het is een werkelijkheid die wij niet wensen te accepteren.
Meneer de Voorzitter
Wat we ook weten, is dat we buurtagenten nodig hebben. Niet alleen om criminaliteit te bestrijden, maar vooral om het te voorkomen. En dit kabinet presteert het dat volgend jaar minder in plaats van meer politieagenten op straat te vinden zijn.
Wat wij in juni vreesden, wordt nu openlijk toegegeven: in 2004 zijn er minder agenten dan in 2003. En dat heet in het bestuurlijke jargon: "een sterkte dip".
Het lijkt Erwin Krol wel.
Hoe legt u dat bijvoorbeeld uit in Limburg Zuid waar minister Remkes wel mooie woorden sprak over de inzet van burgemeester Leers van Maastricht, maar hem niet de benodigde extra agenten levert?
Hoe legt u het uit aan kleine ondernemers?
Zonder veiligheid is er geen midden- en kleinbedrijf en dus geen economische groei.
Kleine ondernemers sluiten hun zaak als ze twee, drie keer met geweld zijn beroofd en het gevoel hebben dat ze op een vulkaan leven die iedere dag opnieuw tot uitbarsting kan komen. De helft van de mkb bedrijven is de afgelopen vijf jaar het slachtoffer gewest van criminaliteit: 285.000 van de 555.000 bedrijven. We horen te vaak dat de politie na het doen van een aangifte het advies geeft de zaak maar te laten rusten, omdat er anders misschien represailles van de dader kunnen volgen. Dat kan toch niet geaccepteerd worden? Wat bent u nu van plan daaraan te doen?
Veel van wat dit kabinet wil met veiligheid is goed, maar te bescheiden. De ambitie is ronduit slap. Nu hebben we eens een keer een kabinet dat probeert doelstellingen te concretiseren en dan kom je een zin tegen als "De hoofddoelstelling van het veiligheidsprogramma is dat vanaf 2006 een reductie met - indicatief- circa 20 a 25% van criminaliteit en overlast in de publieke ruimte in het vizier moet komen". In het vizier komen......zo lust ik er nog wel een paar.
Zullen we gewoon maar eens concreet zijn? We weten wat werkt, waarom doet u het dan niet?
Vorige week vertelde een politiecommissaris hier in de Kamer dat een verslaafde veelpleger in Utrecht de afgelopen vier jaar 770 maal op de een of andere manier met de politie in aanraking was gekomen. 770 maal. Wie nog steeds weigert het aantal plekken voor heroïneverstrekking onder medisch toezicht substantieel uit te breiden, laat niet alleen doodzieke, zwaar verslaafde mensen aan hun lot over. Hij zorgt er ook voor dat iedere dag, dag in dag uit, er twee, drie keer wordt geroofd, gestolen en ingebroken om de verslaving te kunnen bekostigen.
Breidt het aantal plekken dus uit. Het is een oplossing die werkt. Elke euro die je er in steekt, verdien je dubbel en dwars terug. Waarom doet u het dan niet?
Problemen oplossen is niet altijd moeilijk.
Het kabinet zegt dat het wil luisteren naar de samenleving. Het wil meer aandacht voor waarden en normen. Laten we dat dan ook betrekken op het vreemdelingenbeleid.
Wij pleiten ervoor om een groep van zo'n 6000 mensen die al langer dan 5 jaar in Nederland is en in allerlei opzichten ingeburgerd is, hier te laten blijven.
Een ruimer pardon dan het kabinet voorstelt. Omdat het rechtvaardig is en omdat er draagvlak voor is en omdat het ons helpt bij het verder vormgeven van een streng en rechtvaardig asielbeleid.
Luister naar de Raad van Kerken, luister naar Vluchtelingenwerk, luister naar de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, luister naar de wethouders en de burgemeesters van de grote steden. Luister naar de meerderheid van de Nederlandse bevolking die een ruimhartiger regeling wil dan wat het kabinet nu voorstelt.
Hier ligt een humanitair probleem dat de regering echt kan oplossen. Daar wordt niemand minder van. Integendeel, het helpt mensen die al vijf jaar of langer op een nieuwe kans wachten, die hier gezinnen hebben gesticht en kinderen hebben gekregen. Het helpt ook al die mensen die zich het lot van deze groep mensen aantrekken en hen steun en bescherming willen bieden, als vanzelfsprekend uitvloeisel van diepgevoelde waarden en normen.
Meneer de Voorzitter
In het begin van mijn verhaal heb ik er al opgewezen dat dit kabinet kleur heeft bekend. Het is conservatief en liberaal, het is VVD.
Onder het mom van bezuinigen op de zorg wordt helemaal niets bezuinigd. Nee, de rekening die we gewend waren met zijn allen te betalen, rijk en arm, gezond en ziek, die rekening wordt niet verlaagd, maar over de schutting gekieperd met als opwekkende boodschap: dat betaal je zelf maar!
Is het niet heel cynisch dat het kabinet wijst op de hoge zorgpremies om deze maatregelen te rechtvaardigen? Want wie had er vorig jaar ook al weer de ziekenfondspremies verhoogd? Dat was deze Minister President en dat had niets met gestegen kosten te maken.
Is het ook niet heel cynisch en eigenlijk beschamend dat deze Minister President hier een jaar geleden hoog op gaf van het recht op zorg? Eindelijk was een eind gemaakt aan de absurde situatie dat er geen budgetbeperking meer was, eindelijk was geregeld dat er in oktober opeens niet meer geopereerd zou kunnen worden omdat het geld op was, eindelijk was er een recht op zorg. En nu gaan de mensen van dat recht gebruik maken, blijkt dat opeens geld te kosten en zegt diezelfde Minister President opeens "ojee, de kosten stijgen" en komt hij met medicijnknaken, het uitkleden van het ziekenfondspakket en minder geld voor ouderen- en gehandicaptenzorg? Hoe fatsoenlijk is het om mensen eerst uit te nodigen gebruik te maken van hun recht op zorg om ze vervolgens met deze consequenties te confronteren?
Vorige week sprak de minister-president weer eens over normen en waarden in verband met medisch ethische kwesties. Dat is prima. Maar in welke wereld leeft hij als hij in het Reformatorisch Dagblad pleit voor een brede discussie over het voorkomen van abortussen, terwijl hij hier vandaag verdedigt dat de pil uit het ziekenfonds moet. Over normen en waarden moet eens wat minder gepraat worden maar er moet eens wat meer aan gedaan worden, om te beginnen door dit kabinet.
Over de wachtlijsten horen we bijna niks meer. Maar ze zijn er nog steeds. En als de heimelijke strategie van dit kabinet is de zorg voor mensen zo duur te maken dat ze zich het niet meer kunnen veroorloven om op een wachtlijst te staan, dan zullen wij die hypocrisie van dag tot dag ontmaskeren en bestrijden.
Meneer de Voorzitter
Ook bij de sociale zekerheid lijkt het alleen nog maar om geld te gaan en nauwelijks om mensen. Volgens de VVD zijn we op weg naar een mini-stelsel. Nog even en het CDA stelt voor dat wie meer wil, daar maar voor moet collecteren.
En Minister De Geus? Hij vecht, maar verliest. En je zou af en toe bijna wensen dat hij dat gewoon toegeeft in plaats van dat gedraai en gekronkel.
Waar is minister De Geus mee bezig als hij meent het sociale gezicht van het CDA te hebben gered door een aanval op de WW af te weren om ondertussen een veel grotere slag om de WAO, de VUT en de pre-pensioenen te verliezen?
Wie denkt hij voor de gek te houden als hij zegt op zoek te gaan naar verzachtende maatregelen voor mensen jonger dan 45 jaar met een WAO-uitkering die opnieuw gekeurd zouden worden en het risico zouden lopen terug te moeten naar een bijstandsuitkering...om vervolgens vandaag hier te staan met het voorstel een nog veel grotere groep te gaan herkeuren met nog strengere eisen en nog steeds met het perspectief om uiteindelijk in de bijstand terecht te komen?
In wat voor wereld leeft deze minister als hij trots is op het sociaal karakter van een levensloopregeling waarmee iedereen niet 10 maar wel 12% van zijn inkomen kan sparen voor verlof? Kan hij me voorstellen aan de minimumloner die het geld heeft om zelfs maar 10% van zijn inkomen opzij te leggen?
Denkt minister De Geus echt dat de discussie over de koppeling draait om de vraag of definities zo veranderd kunnen worden dat hij daardoor niet hoeft af te treden? Daar gaat het helemaal niet om. Waar het wel om gaat is de vraag of je het voor je rekening wil nemen dat mensen die buiten hun schuld van een uitkering afhankelijk zijn mee mogen delen in onze welvaart, in goede en in slechte tijden. Dat bepaalt je geloofwaardigheid en je sociale gezicht, niet gekonkel en gekronkel met definities.
De ongeloofwaardigheid van Minister De Geus is helaas aanstekelijk gebleken onder zijn collega's.
Want hoe geloofwaardig zijn ministers die verwijzen naar koopkrachtplaatjes en suggereren dat de lasten eerlijk verdeeld worden, terwijl we na even doorlezen begrijpen dat in die plaatjes geen rekening wordt gehouden met de bezuinigingen op de huursubsidie, met de verkleining van het ziekenfondspakket, met de eigen bijdrage bij medicijnen en met het afschaffen van de bijzondere bijstand? In welke wereld leef je dan?
Hoe geloofwaardig zijn CDA en VVD politici die vinden dat werklozen van 57.5 jaar en ouder verplicht moeten solliciteren, maar die tegelijkertijd halsstarrig blijven weigeren daar ook werkloze voormalige Kamerleden toe te verplichten?
Wat betekent een "betrouwbare overheid" eigenlijk voor dit kabinet? Terecht zijn ze terughoudend bij het ingrijpen in de hypotheekrente-aftrek omdat mensen langlopende financiële verplichtingen hebben en verwachtingen hebben over een betrouwbare overheid. Maar waarom geldt dat uitgangspunt niet voor mensen die al jaren, nota bene op eigen kosten, sparen voor een vervroegd pensioen en dat perspectief nu op een brute en onfatsoenlijke manier afgebroken zien worden? Mogen zij niet rekenen op een betrouwbare overheid?
Hoe geloofwaardig is dit kabinet als het zegt werk te willen maken van eerlijk delen als bij topinkomens gezegd wordt dat niet ingegrepen kan worden in de contractvrijheid bij het bepalen van lonen en salarissen, terwijl als het gaat om gewone werknemers de overheid het recht op WAO-uitkeringen beperkt als vakbonden van diezelfde contractvrijheid gebruik maken om een aanvulling op het ziektegeld af te spreken?
In wat voor wereld leeft dit kabinet eigenlijk als het denkt van mensen te kunnen vragen om de lonen te bevriezen maar ondertussen weigert om zelf iets aan de topinkomens te doen?
In die wereld willen wij in ieder geval niet leven. En dus doen wij een voorstel hoe het anders kan.
Om te beginnen over de topinkomens.
Bij Ahold hebben we gezien dat zelfs de allergrootse beleggers van Nederland - de pensioenfondsen - het tij niet kunnen keren, en ook deze regering staat er weer eens bij en kijkt er naar.
Dan houdt het een keer op.
De PvdA komt dan ook met een initiatief om dergelijke excessieve beloningen terug te dringen.
Wij stellen voor dat grote optiepakketten niet langer aftrekbaar zijn voor de vennootschapsbelasting. Dit moet eveneens gelden voor vertrekpremies die groter zijn dan één jaar van het basissalaris.
Hierdoor zullen aandeelhouders de beloningspakketten nóg scherper controleren, want het bedrijf draait volledig op voor alle kosten. En bovendien profiteert dan niet alleen die enkele manager, maar profiteren alle Nederlanders van een hogere belastingopbrengst.
Meneer de Voorzitter
Dit kabinet haalt halsbrekende toeren uit om ons er van te overtuigen dat er geen alternatief is voor wat het voorstelt, dat het niet anders kan, dat anders alles uit de klauwen loopt.
Dat is bangmakerij van de bovenste plank en dat zullen we laten zien ook.
Volgende week, het Centraal Plan Bureau had geen tijd om het eerder door te rekenen, zullen wij onze tegenbegroting presenteren. Dan zullen wij - met de effecten van onze voorstellen in de hand - kunnen laten zien dat het wél anders kan.
Veel van de maatregelen waar mensen de komende tijd mee te maken zullen krijgen, heb ik alleen maar aan kunnen stippen. Daarmee doe ik geen recht aan hoe diep ze in het leven van mensen in kunnen grijpen.
Maar waar het mij om ging was de ontmaskering van wat het kabinet zegt te doen.
Ons wordt verteld dat het niet anders kan, maar dat kan wel en dat zullen we laten zien.
Ons wordt verteld dat dit goed is voor de economie, maar er de ontwikkeling van de werkloosheid vertelt een ander verhaal.
Ons wordt verteld dat we volgende generaties niet met problemen moeten opzadelen, maar waarom gaat dat alleen maar op voor de staatsschuld en niet voor onderwijs, leefbaarheid en milieu?
Ons wordt verteld dat we ons aan Europese afspraken moeten houden, maar waarom bezuinigt het kabinet dan zoveel meer dan Europa van ons vraagt?
Ons wordt verteld dat de lasten eerlijk verdeeld worden, maar waarom gelooft niemand dat?
Ons wordt verteld "fatsoen moet je doen", maar dit kabinet lijkt die regel in ieder geval niet op zichzelf toe te willen passen.
Het kan dus anders. Onze alternatieve voorstellen rusten op twee pijlers.
Ten eerste spelen wij miljarden vrij door verder te gaan met het belasten van milieubelastende activiteiten, door geen belastingverlaging te geven aan huisbezitters en door ons weliswaar aan de Europese afspraken over financieringstekorten te houden maar ook niet meer te doen dan dat. Dat levert miljarden op waarmee de economie weer aan de praat gebracht kan worden, waarmee werkelijk in het onderwijs en innovatie geïnvesteerd kan worden, en waarmee de problemen in de steden nu eens echt aangepakt kunnen worden.
Daarnaast zullen wij overtuigd en met opgeheven hoofd kiezen voor solidariteit, fatsoen en rechtvaardigheid.
Als wij lezen en horen dat dit kabinetsbeleid vooral slecht uit pakt voor mensen die de pech hebben werkloos of ziek te worden, dan is dat een conclusie die wij nooit voor onze rekening zouden willen nemen. Niet alleen omdat juist mensen die buiten hun schuld in de knel komen op onze steun moeten kunnen rekenen maar ook omdat het ons allemaal kan gebeuren.
En dus zullen wij verdedigen dat sommige belastingen en premies beter niet omlaag kunnen, misschien zelfs omhoog, omdat het ook iets zegt over de manier waarop we in dit land met elkaar om willen gaan, en hoe we dingen voor en met elkaar willen regelen.
Verantwoordelijkheid en verantwoordelijkheid nemen hoort niet alleen te gaan over hoe ieder voor zichzelf moet zorgen. Het hoort, juist in moeilijke tijden, vooral ook te gaan om de vraag of we bereid zijn voor elkaar verantwoordelijkheid te nemen.
Wij wel.
Partij van de Arbeid