Het Koninklijk Huis
16/09/03 Troonrede 2003
Leden van de Staten-Generaal,
De internationale en nationale ontwikkelingen van het afgelopen jaar
hebben de onzekerheden in ons dagelijks bestaan doen toenemen.
Burgeroorlogen, aanslagen en andere vormen van geweld treffen iedere
dag weer vele onschuldige mensen. Dit roept de vraag op hoe Nederland
kan bijdragen aan duurzame vrede, veiligheid en armoedebestrijding.
Aardbevingen, overstromingen en droogte confronteren overal in de
wereld de mens met zijn beperkingen. Ook ons land is niet gespaard
gebleven voor de gevolgen van langdurige droogte, ondanks de grote
aandacht voor het waterbeheer.
De teruggang van de economie is in Nederland in alle scherpte voelbaar
geworden. Na jaren van voorspoed leidt dit voor veel burgers
onverwacht tot onzekerheid. Dagelijks worden honderden mensen
werkloos. De problemen van onze economie zijn niet alleen
conjunctureel van aard. Om tot duurzaam herstel te komen is het
noodzakelijk de economische structuur te versterken en de sociale
zekerheid grondig te herzien. De regering beseft dat dit in eerste
instantie voor veel mensen ingrijpende gevolgen zal hebben.
Er zijn ook grote zorgen om de cohesie in onze samenleving. De waarden
van verschillende bevolkingsgroepen blijken soms ver uit elkaar te
liggen en de integratie verloopt niet voorspoedig.
Voorts zijn de onveiligheid en overlast op straat en de aantasting van
de leefomgeving verontrustend. De grote steden zien zich geplaatst
voor een opeenhoping van problemen.
De regering onderkent deze onzekerheden en problemen en ziet het als
haar opdracht om weer perspectief te bieden. Zij wil bijdragen aan een
sterke en duurzame economie, een slagvaardige overheid, een levende
democratie en een veiliger samenleving. Dit perspectief vereist
structurele hervormingen, waarbij het resultaat voor de lange termijn
belangrijker is dan de nadelige gevolgen op de korte termijn. Met het
oog op de toekomst van ons allen acht de regering nu scherpe keuzes
noodzakelijk.
De regering beoogt daarmee eveneens een cultuuromslag tot stand te
brengen. De overheid dient ruimte te laten aan het initiatief van
burgers en bedrijven. Daadwerkelijke verbeteringen zijn alleen
mogelijk indien iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt en meedoet in
onze maatschappij. De overheid kan niet de oplossing voor alle
vraagstukken bieden en behoort dat ook niet te doen. Zij moet juist de
randvoorwaarden scheppen om problemen oplosbaar te maken. Daartoe
dient zij minder regels te stellen en die regels beter te handhaven.
Deze uitgangspunten staan in het beleid van de regering centraal.
Nederland raakt steeds meer verweven met Europa, zowel in politiek als
in economisch opzicht. De Europese Unie is een waarde- en
rechtsgemeenschap. Zij heeft zich gaandeweg ontwikkeld tot een vrije
markt voor goederen, personen, kapitaal en diensten. Een
gemeenschappelijk handels-, landbouw-, en asielbeleid en één munt
versterken de integratie. Internationaal neemt het belang van de Unie
toe als factor van vrede en stabiliteit.
Het aantal lidstaten van de Europese Unie is sinds de oprichting sterk
gegroeid. Naar verwachting zal de Unie volgend jaar uit 25 landen
bestaan. De uitbreiding is verheugend maar stelt de spankracht van de
Unie ook op de proef.
In oktober zal de Intergouvernementele Conferentie over de nieuwe
Grondwet voor de Unie van start gaan. De regering zal zich ervoor
inzetten dat de Unie slagvaardiger kan besluiten en optreden. Daartoe
zal de centrale rol van de Europese Commissie moeten worden versterkt
en de besluitvorming bij gekwalificeerde meerderheid worden
uitgebreid. Ook het democratisch gehalte dient te worden vergroot,
door de positie van het Europees Parlement te verstevigen. De Unie zal
er tevens voor moeten zorgen dat de uitgaven beheerst blijven en de
lasten eerlijk worden verdeeld. Alleen zo kan het draagvlak voor de
afdrachten behouden blijven.
In de tweede helft van volgend jaar bekleedt Nederland het
voorzitterschap van de Europese Unie. De regering zal actief bijdragen
aan het streven van de Unie om de meest concurrerende en dynamische
kenniseconomie ter wereld te worden.
Mede met het oog op de bestrijding van terrorisme zullen voorstellen
worden gedaan voor een verdergaande Europese samenwerking op het
gebied van buitenlands en veiligheidsbeleid. Bijzondere aandacht gaat
daarbij uit naar het continueren van de hechte relatie met de
Verenigde Staten.
De regering acht versterking van de internationale rechtsorde, vrede
en veiligheid van groot belang. Met de inzet van ruim 2200 militairen
in crisisbeheersingsoperaties levert Nederland hieraan een grote
bijdrage. In Irak en Afghanistan zal Nederland zich blijven inzetten
voor de wederopbouw. Er worden extra middelen vrijgemaakt om de
Nederlandse militairen nog beter uit te rusten voor de taken die zij
onder moeilijke omstandigheden vervullen.
De aandacht van de regering blijft tevens uitgaan naar Afrika, het
armste werelddeel, waar conflicten, ongelijkheid, regionale
instabiliteit, honger, aids en andere ziekten de ontwikkeling
belemmeren. Mede met het oog daarop is een apart fonds voor vrede en
stabiliteit ingesteld binnen de begroting van Buitenlandse Zaken. Voor
duurzame armoedebestrijding hebben ontwikkelingslanden niet alleen
hulp nodig maar ook vrije toegang tot de wereldmarkt.
Bezinning op de samenwerkingsrelatie binnen het Koninkrijk zal de
komende tijd veel aandacht vragen. De Nederlandse Antillen en de
afzonderlijke eilanden staan voor fundamentele vragen over de
financieel-economische problemen en de vormgeving van het bestuur. De
urgentie om te komen tot een daadwerkelijke aanpak is groot. De
regering acht structurele verbetering van rechtspleging en
rechtshandhaving in het gehele Koninkrijk noodzakelijk. Het
vijftigjarig bestaan in 2004 van het Statuut geeft aanleiding om
gemeenschappelijk te zoeken naar een nieuw perspectief voor het
Koninkrijk.
Om structurele hervormingen en een cultuuromslag in ons land tot stand
te brengen zijn een andere verhouding tussen bestuur en burger, een
duidelijke verbetering van de publieke dienstverlening en een
vernieuwing van ons democratisch bestel vereist.
Om burgers en bedrijven ruimte te geven, zijn deregulering en
vermindering van administratieve lasten cruciaal. Het streven is deze
lasten de komende vier jaar dan ook met een kwart te laten dalen. De
overheid wordt bovendien selectiever in wat ze tot haar
verantwoordelijkheid rekent, maar kerntaken behoren beter te worden
uitgevoerd. Met het oog hierop zullen taken, werkwijze en omvang van
de overheid worden doorgelicht. Het resultaat moet een toegankelijke,
dienstverlenende en efficiënte overheid zijn. Daartoe zal het
programma tot modernisering van de overheid aan u worden voorgelegd.
De regering streeft ernaar dat in 2004 ongeveer de helft van de
publieke informatie ook op internet beschikbaar zal zijn, om zo de
toegankelijkheid van de overheid te verbeteren. Daarenboven zal de
burger in de toekomst niet steeds opnieuw, maar slechts één keer zijn
persoonsgegevens aan de overheid hoeven te verstrekken.
De regering wil de werking van de democratie versterken. Daartoe zal
de directe invloed van de kiezer op zijn vertegenwoordigers, en op
zijn gemeentelijk bestuur, worden vergroot. In 2004 zal de regering
wetsvoorstellen indienen voor een nieuw kiesstelsel met districten en
met ingang van 2006 voor de directe verkiezingen van burgemeesters.
Binnen de mogelijkheden die de Grondwet daartoe biedt, zullen u
voorstellen worden gedaan om de burgemeester een sterke, eigen positie
in het bestuur van de gemeente te geven.
Het doel van integratie is een toekomstperspectief te bieden en de
cohesie in de samenleving te versterken. Een te groot deel van de
allochtone bevolking neemt onvoldoende deel aan de maatschappij.
Integratie betekent meedoen, en dat vereist de kennis en vaardigheden
die nodig zijn voor zelfredzaamheid. Het aanbod van
inburgeringcursussen wordt vrijgelaten. Voor nieuwkomers geldt voor
toelating de voorwaarde dat zij over basiskennis van het Nederlands
beschikken. Behalve maatregelen om de integratie te vergroten, worden
ook verdere maatregelen genomen om de instroom van vreemdelingen te
beperken.
De aanwezigheid in ons land van asielzoekers die reeds vele jaren op
de uitkomst van hun procedure wachten, is maatschappelijk een
probleem. Voor een afgebakende groep asielzoekers die aan toetsbare
criteria voldoet, zal eenmalig worden voorzien in een regeling tot
verblijf. Voor hen die geen recht hebben om zich hier blijvend te
vestigen zal een actiever uitzettingsbeleid gelden.
De Nederlandse economie is, na jaren van voorspoed en sterke
economische groei, dit jaar volledig tot stilstand gekomen. Volgend
jaar wordt een verdere forse stijging van de werkloosheid verwacht.
Veel mensen zullen hierdoor worden getroffen. Dat raakt niet alleen de
werkloze zelf, maar ook zijn familie en zijn omgeving.
De loonkosten zijn fors gestegen en de arbeidsproductiviteit is
hierbij achtergebleven. Hierdoor presteert Nederland aanzienlijk
slechter dan de meeste andere landen in de Europese Unie.
Bovendien zullen mensen behorend tot de naoorlogse geboortegolf in de
komende jaren de pensioengerechtigde leeftijd bereiken, terwijl de
groep mensen die de middelen voor de oudedagsvoorzieningen moet
opbrengen kleiner wordt.
Dit alles noopt tot nieuwe maatregelen om de structuur van de economie
te versterken, de lonen te matigen en de arbeidsparticipatie te
verhogen. Een grotere eigen verantwoordelijkheid vooral in de sociale
zekerheid en het terugbrengen van de staatsschuld zijn daartoe nodig.
Tegelijkertijd moet worden voldaan aan de afspraken in het kader van
de Economische en Monetaire Unie.
Door nú de economische en budgettaire problemen aan te pakken wordt
voorkomen dat huidige én volgende generaties de rekening gepresenteerd
krijgen in de vorm van structurele werkloosheid, blijvende economische
problemen en de noodzaak om de overheidsfinanciën alsnog op orde te
brengen.
Voor een perspectief op herstel zijn moeilijke maatregelen nu nodig.
Bijna alle burgers zullen er komend jaar in koopkracht op
achteruitgaan. De lasten zullen echter zo veel mogelijk evenwichtig
worden verdeeld. Bovenmatige stijging van topinkomens in de
marktsector en in de semi-collectieve sector wil de regering met
passende maatregelen tegengaan.
Om groei van de werkgelegenheid te bereiken is matiging van loonkosten
essentieel. De overheid zal hieraan actief bijdragen door de
ontwikkeling van de ambtenarensalarissen en de uitkeringen te
beperken. Werkhervatting en het vinden van passende arbeid is het
uitgangspunt in een nieuw WAO-stelsel. De periode waarin werkgevers
bij ziekte loon doorbetalen zal vanaf 2004 worden verlengd van één
naar twee jaar. Daarbij zal de inkomensvoorziening het tweede jaar
beperkt blijven tot 70%. Alleen wie duurzaam en volledig niet meer in
staat is om arbeid te verrichten, krijgt een permanente
inkomensbescherming.
De regering wil de toelatingseisen van de WW aanscherpen en acht de
afschaffing van de vervolguitkering geboden. Eigen
verantwoordelijkheid en arbeidsparticipatie staan ook in het
wetsvoorstel werk en bijstand centraal. Wie niet zelfstandig werk kan
vinden, krijgt ondersteuning in de vorm van een reïntegratietraject.
Zolang dat nodig is, wordt een bijstandsuitkering verstrekt. De
verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de gemeenten.
Ook ouderen moeten zo veel mogelijk blijven werken. De fiscale
faciliteiten voor vervroegd uittreden en prepensioen kunnen in dat
licht niet worden gehandhaafd.
Vooral mensen in de leeftijd tussen 30 en 50 jaar hebben dikwijls
moeite om arbeid en zorg te combineren. De invoering van een
levensloopregeling zal dit gemakkelijker maken.
De productiviteit van de Nederlandse economie zal structureel worden
versterkt door te investeren in onderwijs, kennis en innovatie. Om een
impuls te geven aan de Nederlandse kenniseconomie heeft de regering
het Innovatieplatform ingesteld, waarin leden van het kabinet met
gezaghebbende deskundigen uit bedrijfsleven, wetenschap en onderwijs
gezamenlijk ideeën ontwikkelen.
Ruimte scheppen voor ondernemers is eveneens wezenlijk voor de
verhoging van de productiviteit. Mensen die een onderneming willen
starten zullen minder barrières ondervinden en gericht worden
ondersteund. De regering spant zich in om ook de belangrijke
agrarische sector een duurzaam en innovatief karakter te geven.
De economie en de concurrentiepositie zullen tevens worden versterkt
door te investeren in onderhoud en beter gebruik van de bestaande
infrastructuur. Voor een betere doorstroming op de weg zal het
programma voor spitsstroken bij de ernstige knelpunten versneld worden
uitgevoerd. De regering acht daarnaast de ontwikkeling van de
luchthaven Schiphol en de haven van Rotterdam van wezenlijke
economische betekenis voor Nederland.
Voor sterke steden en dorpen is het van belang meer woningen te
bouwen. De regering zal de randvoorwaarden creëren waardoor de
achterblijvende woningbouwproductie kan toenemen en erop aandringen
dat ook de marktpartijen hun verantwoordelijkheid nemen.
Het is van groot belang dat de zorg in ons land toegankelijk,
hoogwaardig en betaalbaar blijft. De huidige economische situatie en
de vergrijzing dwingen echter ook op dit terrein tot het maken van
heldere keuzes. De kosten van de zorg zijn de laatste jaren fors
gestegen, terwijl de kwaliteit daarmee geen gelijke tred heeft
gehouden.
Om die kosten te beperken wordt het wettelijk verzekerde pakket
verkleind en worden de eigen bijdragen verhoogd. De medisch
noodzakelijke zorg wordt bij deze maatregelen ontzien. Voor chronisch
zieken met een laag inkomen wordt een speciale compensatiemaatregel
getroffen.
Om een goede, betaalbare gezondheidszorg op langere termijn zeker te
stellen moet de eigen verantwoordelijkheid van burgers, instellingen
en verzekeraars voorop staan. De overheid stelt daarbij eisen en
randvoorwaarden. De nieuwe standaardverzekering zal op deze
uitgangspunten gebaseerd zijn en wordt in 2006 ingevoerd. Minder
regels, meer doelmatigheid en efficiëntere organisatie zijn
noodzakelijk voor betere prestaties in de zorg.
De komende jaren zal veel aandacht besteed worden aan medisch-ethische
vraagstukken. In 2004 zal de wetgeving op het gebied van euthanasie en
afbreking van zwangerschap worden geëvalueerd. Uitgangspunt daarbij is
dat de geldende regels daadwerkelijk worden nageleefd.
Ondanks de moeilijke budgettaire situatie stelt de regering extra
middelen beschikbaar om de kwaliteit van de samenleving op
verschillende terreinen te verbeteren.
Onderwijs draagt in grote mate bij aan het goed functioneren van de
maatschappij, zowel nu als in de toekomst.
Op dit moment verlaten nog te veel jongeren de school zonder diploma.
Om deze schooluitval fors terug te dringen zullen leerlingen en
studenten intensiever worden begeleid.br> Het lerarentekort wordt
eveneens aangepakt. Scholen krijgen meer ruimte om ondersteunend
personeel aan te nemen en leraren krijgen betere mogelijkheden om zich
voor te bereiden op nieuwe eisen die aan hen worden gesteld.
Diversiteit en toegankelijkheid blijven in het cultuurbeleid centraal
staan.
De milieueffecten van productie en consumptie van goederen en diensten
worden nog onvoldoende onderkend. Het stimuleren van duurzame
innovaties moet leiden tot een efficiënter gebruik van grondstoffen.
Ecologische en landschappelijke waarden bepalen de leefbaarheid van
onze maatschappij. Daarom zijn extra middelen uitgetrokken voor de
verwerving van natuur en behoud van een vitaal platteland.
De kwaliteit van de samenleving zal verder verbeterd worden door het
terugdringen van geweld en overlast op straat. Toezicht en controle in
de openbare ruimte worden vergroot. Veelplegers worden met voorrang
aangepakt.
Voor meer veiligheid zijn preventie en toezicht onontbeerlijk, evenals
een effectief optreden van justitie en politie. Daartoe zijn
verruiming van bevoegdheden en organisatorische aanpassingen dringend
gewenst. Voor de openbaar aanklager, de rechter en het gevangeniswezen
worden extra middelen ter beschikking gesteld opdat wangedrag snel en
rechtvaardig kan worden berecht.
Ontwikkeling en handhaving van de rechtsorde is één van de kerntaken
van de overheid. Deze moet worden onderhouden en zo nodig aangepast
aan een veranderende samenleving.
Het uitgangspunt daarbij is een rechtsorde die ruimte biedt waar
mogelijk en kaders stelt waar vereist. Partijen moeten allereerst zelf
een oplossing zoeken voor hun geschillen. Hiertoe zijn heldere
rechtsnormen geboden. Een slagvaardige rechtspraak is als sluitstuk
onmisbaar.
In de komende regeerperiode zullen u voorstellen worden voorgelegd om
regelgeving, handhaving en rechtspraak hierop te laten aansluiten.
Leden van de Staten-Generaal,
De regering acht het van groot belang dat het voorgenomen beleid in
overeenstemming met de Staten-Generaal zo spoedig mogelijk wordt
omgezet in concrete uitvoering. Zij vertrouwt erop dat met de
voorziene structurele hervormingen, gericht op een sterke en duurzame
economie, Nederland perspectief wordt geboden om aansluiting te vinden
bij de aantrekkende wereldconjunctuur. Met haar voorstellen wil de
regering bijdragen aan een slagvaardige overheid, een levende
democratie en een veiliger samenleving en daarmee de sociale samenhang
in ons land versterken.
De regering doet deze voorstellen in het besef dat resultaten alleen
te bereiken zijn met gemeenschappelijke inspanning van alle geledingen
van de samenleving. De regering wil met u haar doelstellingen
realiseren en ziet daarom uit naar een vruchtbaar overleg.
Op u rust een verantwoordelijke en zware taak. U mag zich daarbij
gesteund weten door het besef dat velen u wijsheid toewensen en met
mij om kracht en Gods zegen voor u bidden.