102-Alternatief ruilhandelcircuit is vooral een sociaal gebeuren
LETSystemen economisch niet rendabel
Datum: 2 september 2003
`Ik bak een taart voor jou, dan repareer jij mijn fiets.' Dat is in
een notendop de essentie van het Local Exchange Trading System (LETS)
dat stamt uit 1983. Als reactie op de hoge werkloosheid begon toen een
groep mensen in de Canadese stad Comox Valley diensten en goederen met
elkaar uit te wisselen. Ook in Nederland ontstonden LETS. Ir. Corine
Hoeben onderzocht de Nederlandse LETSystemen en concludeert dat dit
alternatieve ruilhandelcircuit vooral een sociaal gebeuren is. Vanuit
economisch perspectief is deelname aan LETS meestal niet rendabel. Zij
promoveert aan de Rijksuniversiteit Groningen op 11 september 2003.
LETS gaat uit van het ruilen van diensten en goederen op basis van een
puntensysteem. Hoeben: "Het gaat eigenlijk gewoon om een betaalmiddel.
Ik bak voor jou een taart en we spreken af dat jij mij daarvoor
vijftien punten geeft. Ik krijg dan van jou een cheque die ik inlever
bij de administratie. Vervolgens worden die vijftien punten van jouw
rekening afgeschreven en bij mij bijgeschreven."
Rood staan mag
Het verschil met het reguliere economische stelsel is dat rente niet
bestaat en dat het niet erg is om rood te staan. Het is de bedoeling
dat je de verdiende punten ook weer snel uitgeeft. Het ideaal was ooit
nogal anarchistisch met als uitgangspunt dat iedereen in een bepaalde
buurt of dorp lid zou worden en actief mee zou doen. Zover is het
nooit gekomen. LETS bestaan tegenwoordig uit groepen van gemiddeld 45
leden die in een groter gebied wonen. Tweederde van de leden is vrouw.
Iedere LETS heeft een kerngroep die de boel draaiend houdt en in de
gaten houdt of alles goed gaat.
Opbrengst lager dan uitkering
Hoeben verspreidde twee enquêtes onder de leden van de negentig
LETS-kringen in Nederland. Ze vroeg zich onder andere af hoe groot de
economische invloed van LETS is. LETS is in Canada ontstaan als
reactie op de hoge werkloosheid, maar toen de eerste LETS in Nederland
van start gingen in 1994 ging het hier economisch juist vrij goed.
Haar verwachting dat de economische motivatie om aan LETS mee te doen
in Nederland vrij laag zou zijn, bleek te kloppen. Hoeben: "Mensen
verhandelen over het algemeen niet zoveel, waardoor de opbrengst laag
is. De inkomsten die mensen ontvangen met LETS blijven ver onder het
uitkeringsniveau." Nu de werkloosheid in Nederland stijgt, verwacht ze
wel een toename van de populariteit van LETS: "Je spaart met iedere
transactie toch geld uit."
Gemeenschapsgevoel
Mensen blijken LETS vooral leuk te vinden omdat ze het gevoel krijgen
dat ze bij een gemeenschap horen. Ze handelen niet alleen met elkaar,
maar leren elkaar beter kennen en doen graag mee aan activiteiten als
borrels en andere bijeenkomsten. Hoeben: "Het is vergelijkbaar met een
voetbalclub. Bij een voetbalclub sporten mensen, maar leren ook
anderen kennen en blijven eens hangen in de kantine. Dat geeft ook het
gevoel dat je ergens bij hoort. Wat opvalt is dat vooral sociaal
vaardige mensen die buiten LETS heel actief zijn, dat ook binnen LETS
zijn. Ook blijkt dat het gemeenschapsgevoel in de kleinere
LETS-kringen groter is dan in grotere groepen."
Idealisme
Verder blijkt uit het onderzoek dat mensen ook om idealistische
redenen lid worden van LETS. Hoeben: "Net als de sociale motivatie is
de idealistische motivatie groter dan de economische. LETS trekt toch
een bepaalde groep mensen aan, mensen uit de linkse hoek, die het leuk
vinden om bezig te zijn met wat meer anarchistische dingen." Overigens
is LETS niet voor iedereen weggelegd. "Je moet je goed realiseren dat
je tijd nodig hebt om zelf diensten of goederen te leveren", aldus
Hoeben. "En het kost sowieso veel tijd: als je naar de gewone kapper
gaat, doe je meteen boodschappen. Laat je je haar knippen binnen LETS,
dan moet je vaak naar de andere kant van de stad. Voor mensen die het
erg druk hebben, is LETS niet erg geschikt."
Argwaan overheid onterecht
Hoeben vindt de argwaan waarmee de overheid het LETSysteem bekijkt
onterecht. "Men is bang dat LETS een gevaar is voor het monetaire
stelsel, maar daar is echt geen sprake van", benadrukt ze. De VVD
heeft er zelfs kamervragen over gesteld en nu is het bij wet geregeld
dat je boven een bepaalde omzet belasting moet gaan betalen. Hoeben:
"Ik vind dat jammer, want daarmee wordt over het hoofd gezien dat
mensen door LETS het gevoel krijgen dat ze bij een gemeenschap horen.
Nu er zoveel wordt gesproken over gebrek aan saamhorigheid en het
verdwijnen van gemeenschapszin zou de overheid juist dit soort
activiteiten moeten stimuleren. Je moet het niet alleen als economisch
systeem zien, maar als een sociaal systeem waarin mensen weer iets
voor elkaar over hebben."
Curriculum vitae
Ir. Corine Hoeben (Rotterdam, 1970) studeerde rurale
ontwikkelingsstudies aan de universiteit in Wageningen. Ze verrichte
haar promotieonderzoek bij de onderzoeksschool ICS van de afdeling
Sociologie van de Rijksuniversiteit Groningen en promoveert op 11
september 2003 tot doctor in de Psychologische, Pedagogische en
Sociologische Wetenschappen bij prof.dr. S.M. Lindenberg. Sinds kort
werkt zij als onderzoeker bij het Centrum voor Onderzoek van de
Economie van Lagere Overheden (COELO). De titel van het proefschrift
luidt: LETS' be a community. Community in Local Exchange Trading
Systems. Het proefschrift wordt uitgegeven door Thela Thesis onder
ISBN-nummer 90 5170 728 2.
Rijksuniversiteit Groningen