Socialistische Partij
Blunder vrije energiemarkt wordt steeds duidelijker
Minister Brinkhorst van Economische Zaken schreef op vrijdag 29
augustus dat de vrije energiemarkt toch nut heeft. Dat zit hem dan
vooral in het feit dat klanten in een vrije markt keuzevrijheid
hebben. Alle problemen die hiermee gepaard gaan, zoals afgenomen
leveringszekerheid, op termijn fors hogere prijzen en minder aandacht
voor het milieu, bestempelt hij als kinderziektes. Niets is minder
waar.
---
door Jan Marijnissen, Fractievoorzitter Tweede Kamer SP
---
De Flevocentrale, één van de schoonste nieuwe centrales in de wereld,
staat nu weg te roesten. De prijs van de stroom was nét iets te hoog
om effectief te kunnen concurreren met de vuile stroom uit Duitsland
en de kernenergiestroom uit Frankrijk. De distributiebedrijven gooien
jaarlijks tientallen miljoenen over de balk aan onzinnige
reclamecampagnes. Bij gebrek aan onderscheidingsmogelijkheden - waaróp
moet je immers concurreren? Stroom is stroom, nietwaar - zijn dure
reclamebureaus gevraagd slagzinnen te bedenken, slogans die mij en u
moeten overtuigen om over te stappen van Rendo naar Essent
bijvoorbeeld. U wordt aangemoedigd over te stappen van 'Rendo,
bruisend van energie' naar 'Essent: Lekker Leven'. Ik kan ook naar
Westland, dan kies ik voor 'Energie met Groeikracht' of naar Eneco:
'Eneco energie, mijn energie'. Iedereen verwacht een administratieve
chaos als straks al die mensen van elektriciteitsbedrijf gaan wisselen
omdat ze ergens anders een paar centen goedkoper uit zijn.
Toen de liberalisering in gang werd gezet was er nog ruim voldoende
elektrisch vermogen en een vrijwel storingsvrij stroomnet. De
geprivatiseerde stroomproducenten konden daardoor vrij makkelijk hun
dure maar ook milieuvriendelijker warmtekracht gekoppelde centrales
uitzetten om goedkope kernenergie te gaan importeren. Vanwege de grote
reserves nam hierdoor de leveringszekerheid niet meteen noemenswaardig
af. Hetzelfde gold voor het stroomnet. Dit was zo goed, dat men het
onderhoud best wel wat kon laten versloffen, zonder dat er acuut
problemen zouden ontstaan. De minister heeft dus gelijk als hij
schrijft dat de netwerkkosten de afgelopen tijd zijn gedaald en
geliberaliseerde klanten lagere stroomprijzen betalen. Daar staat
tegenover dat het aantal minuten dat mensen jaarlijks zonder stroom
zaten tussen 1998 en 2002 toenam met 33% van 21 minuten naar 28
minuten en de binnenlandse reservecapaciteit is gekelderd van 27 %
naar 12.
De prijsdalingen zullen geen stand houden. Het achterstallig onderhoud
van de netten moet worden weggewerkt en zonder investeringen in nieuwe
productiecapaciteit kunnen we volgens Cap Gemini Ernst & Young vanaf
2005 op stroomuitval rekenen. Deze investeringen komen er volgens
Essent alleen als de groothandelsprijs voor stroom minstens 25%
stijgt, van 30 à 35 euro per mWh naar 40 à 45. Ook Electrabel en Eon
Benelux vinden de stroomprijs in Nederland te laag. Hieruit kun je
afleiden dat de kostenverlagingen eerder bereikt zijn door
investeringen uit te stellen dan door efficiencyverbetering, zoals de
minister stelt.
In een vrije markt kunnen bedrijven failliet gaan. Als een
energiebedrijf failliet gaat, mag dit niet betekenen dat klanten
zonder stroom komen te zitten. Daarom krijgen ze 10 dagen de tijd om
een andere leverancier te vinden en moet het netbedrijf in de
tussentijd de levering tegen een gemiddelde energieprijs overnemen.
Hiervoor kopen zij bij verschillende producenten zo goedkoop mogelijk
in. Dit is de theorie. Toen Energy XS op 18 augustus jongstleden
failliet ging werd duidelijk hoe het er in de praktijk aan toe gaat.
Na het faillissement gaven de netbedrijven de klantgegevens door aan
hun zusterondernemingen: Continuon aan Nuon, Eneco netbeheer aan
Eneco, etcetera. Vervolgens kregen de gedupeerden, waaronder Schiphol
en de gemeentes Haarlem, Tilburg en Groningen een dreigbrief van dit
bedrijf. Nuon bijvoorbeeld bestond het om de gemeente Haarlem op 21
augustus een brief te sturen waarin het een aanbod deed dat 75%
duurder uit zou vallen dan het bestaande contract. Men kreeg 1 dag
bedenktijd, anders zou op 2 september de stroom worden afgesloten. Dit
soort brieven werd ook naar de meldkamer brandweer en ambulance
gestuurd.
De problemen rond Energy XS zijn grotendeels terug te voeren op een
gebrekkige scheiding tussen de netbedrijven en de leveranciers. Dit
zijn doorgaans onderdelen van hetzelfde concern. Dat is zoiets als
Schiphol onderbrengen bij KLM. Het is onder die omstandigheden niet zo
verrassend dat een netbedrijf de gezamenlijke jaarrekening probeert op
te poetsen door zijn eigen leverancier voor te trekken. De minister
wil dit in de toekomst voorkomen door `de eisen aan de
onafhankelijkheid van netbeheerders te verscherpen'. Het is hem
kennelijk een brug te ver om ze echt onafhankelijk te maken. Volgens
de SP moet dit wel. Het heeft geen zin om stroomnetten dubbel uit te
voeren en dus zullen netbedrijven altijd een monopoliepositie hebben.
Om te voorkomen dat ze deze gaan misbruiken, moeten hun banden met
leveranciersbedrijven worden doorgesneden en zullen ze in
overheidshanden moeten blijven.
Het zijn dus geen kinderziektes. In een vrije energiemarkt komt
reservecapaciteit er niet om dat dat in het algemeen belang is, maar
omdat het geld oplevert. Als de stroomprijs laag is, wordt er niet
geïnvesteerd. De stroomprijs zal daarom op termijn eerder hoger dan
lager uitvallen. Ten tweede loopt de consument in een vrije markt het
risico van gedwongen winkelnering bij het leveranciersbedrijf van zijn
netbedrijf als zijn leverancier failliet gaat. Dit kan alleen worden
voorkomen door de netbedrijven werkelijk onafhankelijk te maken en in
overheidshanden te houden. Ook de productie zou weer in
overheidshanden moeten worden gebracht of in ieder geval zouden
producenten gedwongen moeten worden voldoende reservecapaciteit achter
te houden. Stroom is te belangrijk geworden om zomaar aan de grillen
van de vrije markt over te laten.
2 september 2003