Partij van de Arbeid

Den Haag, 28 augustus 2003

Bijdrage van Bert Koenders (PvdA) aan het plenair debat over Irak op 28 augustus 2003

MdV,

Bijna exact een jaar geleden in deze Kamer meldde Minister de Hoop Scheffer ons in het eerste grote kamerdebat dat de legitimatie voor het optreden van de wereldgemeenschap ten aanzien van Irak nagelvast ligt in de kwestie van de massavernietigingswapens. En volstrekt terecht. Hier past geen naïviteit. Het ging Nederland niet om een eventuele humanitaire interventie om het Irakese volk te bevrijden van een verschrikkelijke dictator. Ook nu zie ik niet een beweging in die richting voor het verdrukte Noord-Koreaanse volk. Het ging niet om regime change of een strategische verandering in het Midden-Oosten zoals Wolfowitz en met hem de Amerikaanse Regering vooropstelde en waarmee vooral ook achteraf de oorlog werd gelegitimeerd. Het ging Nederland om noodzakelijke maatregelen vanwege de steeds erger wordende reële dreiging van de Iraakse massavernietigingswapens - letterlijk citaat .

In een alarmerende brief schreef het kabinet bijna een jaar geleden dat het geen twijfel lijdt dat Irak beschikt over massavernietigingswapens - en ik onderstreep wapens - het ging onze Minister niet om capaciteit pur sang, of om kennis of materialen - en in het Kamerdebat werd dit nog eens extra benadrukt. De Minister had geen twijfel: De vraag was slechts welke en hoeveel wapensystemen Irak had. Tevens werd ons gemeld dat 'de dreiging die van die wapensystemen uitgaat reëel is en steeds ernstiger wordt' - letterlijk citaat. 'Saddam Hoessein vormt een levensbegrote bedreiging voor de regio' en breder - letterlijk citaat - 'Nederland moet de aandacht richten op de groeiende dreiging die uitgaat van de Irakese massavernietigingswapens', was de letterlijke tekst.

De Australische regering is nooit zo ver gegaan. In het licht van het huidige debat in onze buurlanden is het dan uiteraard ook hier van belang om precies te weten op basis waarvan ook de Nederlandse regering tot deze stellige uitspraken is gekomen die mede diende om de bestaande strategie van indamming en afschrikking, die door mensen als Scowcroft en Kissinger werden geroemd, moest worden verlaten. Uitspraken die volgens de Nederlandse regering in de brief van vrijdag mede gebaseerd zijn op door de VS en het VK en andere Bondgenoten gedeelde informatie die beoordeeld is in het licht van de Rapportages van UNSCOM en de IAEA en - opvallend genoeg - kennelijk uitgebreid is getoetst door de MIVD en de AIVD.

Door het hele jaar heen zijn deze uitspraken door de Nederlandse regering herhaald. Ook op het moment dat eindelijk de geloofwaardigheid van de VN hersteld kon worden met een verscherpt inspectieregime en het woord over dit soort zaken aan Blicxs was. Die Irak fors kritiseerde, maar deze stellige uitspraken niet heeft gehuldigd. In het slotdebat over Irak vorig jaar, toen de unilaterale weg van de VS en het VK werd ondersteund en het kompas van de de VN-wapeninspecteurs ook door ons land werd verlaten juist op het moment dat deze zeiden nog wat meer tijd nodig te hebben omdat Irak eindelijk en weliswaar heel laat begon meetewerken met de VN - en ik citeer nu Hans Blicxs-"Patience with further inspections seemed to run out at about the same time as our Iraqi counterparts began to be more pro-active", - meldde Premier Balkenende dat de internationale gemeenschap het er volstrekt over eens was, dat van Saddam Hoessein een zeer grote dreiging uitgaat voor de wereld. Hij roemde ook de door El Baradei gecritiseerde presentatie van Powell. Er kon niet langer gewacht worden.

Laat er geen misverstand over bestaan:Wie naïef was over Saddam Hoessein, zat er goed naast. En het leidt geen twijfel dat Irak mee moest werken aan de VN-inspecties en het licht moest aandoen. Ook wij sloten het gebruik van militaire middelen niet uit. Maar de casus belli van de noviteit van een preventieve aanval om een groot gevaar te keren, lag voor de Engelse en Nederlandse Regering allereerst in wat werd genoemd 'de dreiging van de massavernietigingswapens', daarom kregen we zo'n alarmerende brief vorig jaar. En de route van de VN-inspecteurs die mede op basis van die alarmerende analyse ook door de VS werd getolereerd, werd onderbroken door eigenstandige rapporten van de Engelsen vorig jaar en van Powell dit jaar- informatie die maar mondjesmaat en vaak niet werd gedeeld met de VN-inspecteurs - informatie waarover Blicxs later zei: 'I thought 'My God, if this is the best intelligence they have and we find nothing, what about the rest " . Informatie van Blicxs die ook in Nederlandse context als naïef ter zijde werd geschoven, er was betere intelligence, Premier Balkenende roemde zoals ik eerder vermeldde de presentatie van Powell waaraan El Baradei achteraf volstrekt twijfelde toen het bijvoorbeeld ging om aluminiumbuizen voor nucleaire wapens in Irak.

Minister de Hoop Scheffer heeft zaterdag in de Volkskrant gemeld dat de Verdedigingslinie van Blair niet goed is. Blair wordt min of meer in de hoek gezet. We zullen zien of hij dit Nederlandse advies vandaag in het Engelse parlement opvolgt. Ik denk dat hij wel open kaart zal spelen. En zo hoort het ook in een parlementaire democratie. Natuurlijk ging het ook de Engelse regering erom dat Irak het licht moest aandoen en beter moest meewerken, maar ze begrijpt ook goed dat openheid moet worden verschaft over de intelligence, de aard van de dreiging en het moment waarop militair werd ingegrepen en er ondanks Blixs geen tijd meer was om de inspecties af te wachten omdat de militaire opbouw gereed was. Nederland voerde geen eigenstandig buitenlands beleid los van Engeland. Het gaf juist aan dat land politieke steun. Het anders zien is een overschatting van ons land.

En nu komt het: de Nederlandse regering schrijft ook zelf in haar brief dat de uiteindelijke oordeelsvorming om politieke steun te verlenen pas gekomen is nadat de documenten van de Engelsen en de Amerikanen zorgvuldig zijn getoetst door de MIVD en de AIVD pagina 3 derde alinea. Ook ging het om eigen bronnen van de MIVD en de AIVD, zelfs verwervingspogingen door Irak worden genoemd. Je zou bijna denken dat die beide Nederlandse inlichtingendiensten een enorme aantal eigen inspecteurs in Irak hadden en zo de andere inlichtingendiensten kon corrigeren. En al deze, belangrijke getoetste informatie bevestigde volgens de regering het UNMOVIC beeld dat Irak niet voldoende meewerkte. Daar had je die intelligence natuurlijk niet voor nodig. Dat zeiden Blicxs en El-Baradei ook al. En ze wilden meer tijd, niet oneindig, maar hun kompas werd verlaten.

Nu de Regering voor haar uiteindelijke oordeel naar eigen zeggen mede gevaren is op de Engelse en Amerikaanse bronnen, deze zelf uitgebreid getoetst en samengebracht heeft met UNMOVIC- en UNSCOM-analyses, doet zich natuurlijk de vraag voor wat geconcludeerd is als die analyses uiteenliepen. In Engeland, waar een waarheidscultus bestaat over dit type essentiële beslissingen van oorlog en vrede en waar voor- en tegenstanders zich terecht verenigen om hun informatie te verkrijgen, heeft zelfs de Voorzitter van het ambtelijke inlichtingencomité publiekelijk gesproken. Jonathan Powel van wie hij een e-mail kreeg op 16 September stelde dat de Nederlandse regering volgens Tony Blair een advanced copy moest krijgen van het inlichtingenrapport van de beroemde 45 Minuten. Kan de Nederlandse regering dat bevestigen? Heeft ze zo'n voorpublicatie gekregen en hoe is deze door de MIVD en de AIVD geëvalueerd? Leidde dat tot één van de uitspraken waarover ik eerder opheldering vroeg? Hetzelfde geldt voor de vele problemen met de presentatie van Powell en het feit dat de Premier deze presentatie roemde. Dit alles vond plaats in een context waarbij Blixcs en Baradei vraagtekens hadden, niet alleen over de aluminiumbuizen, maar ook over de vermeende uraniumsmokkel uit Niger, en Cheney net voor de oorlog stelde dat Irak een nucleaire bedreiging was, juist daar waar het door de regering geroemde MIVD Jaarrapport 2002 juist een zeer bescheiden analyse maakt van nucleaire kennis en kunde maar niet van een capaciteit. Is dat ter sprake gebracht en internationaal besproken? Hoe heeft het kabinet dit geanalyseerd?

VZ Deze vragen zijn cruciaal. Wat mij betreft, gaat het niet om oude koeien. Ook nu vind ik dat de VN-wapeninspecteurs direct terugmoeten naar Irak nu er nog geen massavernietigings-wapen is gevonden. En het gaat ook om de toekomst. En het heeft niets te maken met het standpunt dat partijen voor de oorlog met Irak hebben ingenomen. Voor- en tegenstanders zouden hier helderheid moeten willen hebben. Kunnen we vertrouwen op inlichtingen van bondgenoten, hoe toetsen we die en hoe vertalen we die in beslissingen over oorlog en vrede? In een tijd van verdwijnende vaste allianties en bedreigingen van massavernietigingswapens en terrorisme is dat ongelooflijk belangrijk.

Er zal altijd een spanning zijn tussen democratie, openheid en veiligheid. Maar ik vind dat de regering evenals regeringen in andere landen hier helderheid moet verschaffen. Dat is nog steeds niet gebeurd. De regering heeft volgens Artikel 68 een inlichtingenplicht, en elke weigering hoort naar goed gebruik gemotiveerd te worden. En die motivatie kan er niet in gelegen zijn dat de vragende partij er een andere redenering op nahoudt. Het verschoningsrecht "strijd met de belangen van de staat" is zelfs door de regering niet ingeroepen en ook dan laat de jurisprudentie zien dat daar nooit lichtvaardig mee mag worden omgegaan. En dat als het echt noodzakelijk is en alléén dan vertrouwelijke inzage mogelijk moet zijn. Dit is wat ons betreft de inzet van dit debat. Het is in een democratie geen wantrouwen, zoals minister Kamp onlangs suggereerde, als we de regering controleren. Dat is zeker bij dit type beslissingen cruciaal. Voor nu en de toekomst.

Het gaat slecht met de wederopbouw en de stabilisatie van Irak. Er staan enorme risico 's op het spel. Oud-Baatbisten, machtsverliezende Sunnieten, terroristen en misdadigers krijgen al gauw steun als de basisvoorzieningen niet worden hersteld en de legitimatie van de bezettende mogendheden wordt betwist. De aanslag op de VN en de dood van Siergo de Vieira de Mello vormt een tragisch dieptepunt. Er is geen alternatief voor het doorgaan met het helpen van de Irakezen, juist nu mag niet weggelopen worden. Maar er moet wel een radicale koerswijziging komen. Ook de Nederlandse troepen mogen geen sitting ducks worden als er niets verandert. Dat is onaanvaardbaar: Wij zijn daar voor de wederopbouw en niet als eventuele zachte doelen. De Amerikanen moeten nu de macht delen. Waar de lasten verdeeld moeten worden kan dat alleen als de controle multilateraliseert. Dat betekent een VN-mandaat voor de stabilisatiemacht volgens de ideeën van Koffi Annan, een multinationale macht dus met een helder commando, verantwoordelijkheid voor het politieke proces naar de VN, en versnelde opbouw van een Irakese politiemacht. Nu Nederlandse troepen in Irak hun zware werk doen, heeft de Nederlandse regering de plicht dit met volle kracht bij President Bush neer te zetten. Graag verneem ik wel van de regering hoe de veiligheidsanalyse voor onze troepen in Al Muthanna is bijgesteld. Er is in de brief naar de mening van mijn fractie onvoldoende aandacht voor de onderlinge rivaliteiten binnen de Shiïtische groeperingen en de risico's daarvan. Wij willen ook pleiten voor verdubbeling van het geringe CIMIC-Budget. De veiligheidssituatie vereist juist nu een duidelijke wederopbouwpresentie van het Nederlandse leger en een duidelijk gezicht naar de bevolking. Minister Kamp heeft de uitzendperiode verkort, gezien de enorme inspanningen van onze troepen. Dat besluit heeft onze instemming, al vragen we ons af waarom dit - evenals het punt van het uranium- niet eerder werd besloten toen ook in de Kamer over deze onderwerpen zorg werd uitgesproken. Mag ik aannemen dat de uitzendduur van 6 maanden hierdoor op geen enkele wijze beïnvloed wordt?

In Afghanistan en Irak is maar eens al te meer gebleken hoe het winnen van de oorlog makkelijker is dan het winnen van de vrede. Ik wil graag een precies beeld van de minister voor Ontwikkelingssamenwerking over hoe in de beide landen committeringen voor wederopbouw zich verhouden tot de veiligheidspolitieke strategie. In Afghanistan wordt dan een steeds nijpender probleem, en dat is ook zo in Irak. Nederland heeft zijn nek uitgestoken. Het mag nu ook een beetje recht van spreken hebben. Dat moet volgende week in Washington helder worden.

---- --