TNO
Persberichten 2003
Vakpers info: TNO bouwt "sterrensplitter" voor Europese Reuze Telescoop
17 juli 2003
TNO TPD gaat voor de European Southern Observatory (ESO), een
`sterrensplitter' ontwikkelen voor de Very Large Telescope
Interferometer (VLTI) in Chili. De ESO is een organisatie van elf
Europese landen, waaronder Nederland, voor grote astronomische
projecten op het Zuidelijk Halfrond. Het te ontwikkelen optische
instrument zal de telescoop in Chili de mogelijkheid geven om zeer
zwakke astronomische objecten nauwkeuriger waar te nemen. Het zal
worden ingezet in de zoektocht naar aard-achtige planeten rondom
andere sterren dan de zon en steeds verder afgelegen sterrenstelsels.
Hierdoor kunnen astronomen verder terug in de tijd kijken en zo
bijdragen aan nieuwe astronomische ontdekkingen. In 2005 worden de
eerste resultaten verwacht van de `sterrensplitter'.
Wegfilteren van atmosfeerstoringen voor helderder beeld
Op de berg Paranal in de Chileense Andes combineert de VLTI het licht
van de verschillende telescopen en maakt zo zeer hoge resolutie
beelden van de hemel. Met de huidige VLTI kunnen echter alleen
relatief heldere bronnen waargenomen worden. De relatief zwakkere
bronnen leveren te weinig licht op om relevante informatie op te
leveren. Het grootste obstakel bij het waarnemen van deze zwakkere
bronnen is de atmosfeer van onze aarde. De "sterrensplitter" van TNO
TPD zal geplaatst worden in de VLTI en pikt daar een helder en een
zwak object op uit het gezichtsveld van de telescopen. Op basis van
het heldere object wordt de verstoring door de aardse atmosfeer
bepaald en gecorrigeerd. Deze correctie wordt dan ook, rekening
houdend met de net iets andere positie aan de hemel, toegepast op het
zwakkere object dat daardoor veel beter zichtbaar wordt. Het gebruikte
systeem heet PRIMA (phase referenced imaging and micro-arcsecond
astrometry).
Ultra-precieze uitrichting van telescoopspiegels
Bij de bouw van de sterrensplitter is de grote uitdaging het
uitrichten van de mechanieken van de spiegels van de sterrensplitter.
De benodigde nauwkeurigheid is te vergelijken met het schieten van een
kogel op een afstand van 1000 meter door een gaatje dat precies de
kogel door kan laten. Het verfijnd stukje opto-mechanische techniek
van de sterrensplitter is verantwoordelijk voor het scheiden van de
heldere en de zwakkere sterren in het gezichtsveld van de enkele
telescopen. Het licht van de gescheiden sterren wordt dan als een
parallelle lichtbundel verder door het VLTI systeem gestuurd. Het
gepatenteerde TNO TPD ontwerp heeft als voordeel dat binnen het
gezichtsveld van de telescoop gemakkelijk sterren op verschillende
posities gekozen kunnen worden. Deze eigenschap vergroot de capaciteit
en flexibiliteit van het instrument en geeft de astronomen meer
mogelijkheden om verschillende waarnemingen te doen.
Oude grenzen verlegd
De gevoeligheid van de telescoop wordt met het PRIMA-systeem vele
malen beter dan voorheen. Astronomen kunnen op zoek gaan naar de eerst
gevormde sterrenstelsels in ons universum om zo meer te weten komen
over hoe sterrenstelsels ontstaan en evolueren. Ook het onderzoek naar
zware dubbelsterren, het in kaart brengen van oppervlakken van oudere
sterren en het onderzoek aan het centrum van ons melkwegstelsel zal
door de nauwkeurige astrometrische waarnemingen een stap voorwaarts
gebracht worden. Met behulp van de sterrensplitter kunnen astronomen
binnenkort de massa en de baan van Jupiter-achtige planeten rondom
andere sterren detecteren. Met de huidige instrumenten is dat niet
mogelijk. We weten dat Jupiter in ons zonnestelsel als een soort
stofzuiger werkt en ervoor zorgt dat de Aarde redelijk beschermd wordt
tegen inslagen van asteroïden door ze eerder af te vangen. Met het
bestaan van planeten als Jupiter wordt de kans op het ontstaan van
leven op andere planeten in een planetenstelsel waarschijnlijker.
Nederland voorname rol in wereld van astronomie
De ontwikkeling van de sterrensplitter voor de VLTI in Chili past in
de voorname rol die de Nederlandse industrie, en TNO voorop, speelt
bij innovatieve en `cutting edge' projecten voor astronomische
projecten op Aarde en in de ruimte. De kennis die in dit soort
projecten wordt opgedaan zal Nederland een versterkte positie geven in
toekomstige grote projecten met soortgelijke technologieën zoals de
ruimte missies DARWIN en LISA van ESA en de volgende generatie
optische telescopen en interferometers op Aarde. Samen met de hoge
kwaliteit van het Nederlandse astronomische onderzoek geeft dit
Nederland een vooraanstaande rol in de astronomische wereld.
TNO TPD
Persvoorlichting
Maarten Lörtzer
T 015 269 49 75
June Vasconcellos
T 015 269 49 05
F 015 262 73 35
pressinfo@tno.nl
Postbus 6050
2600 JA, Delft
Overig nieuws
TNO magazine