Ministerie van Financiën

de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Datum Uw brief Ons kenmerk (Kenmerk)

BZ 2003-00515

Onderwerp

Voorjaarsnota 2003

1. Hoofdlijnen

De Voorjaarsnota biedt een overzicht van wijzigingen in de begroting voor het uitvoeringsjaar 2003 als gevolg van nieuwe inzichten ten opzichte van Miljoenennota 2003. Deze Voorjaarsnota is mede gebaseerd op het Hoofdlijnenakkoord. Maatregelen uit het Hoofdlijnenakkoord die betrekking hebben op 2003 zijn in deze Voorjaarsnota opgenomen. Maatregelen die voor latere jaren zijn genomen worden bij Miljoenennota 2004 verwerkt.

Deze Voorjaarsnota wordt uitgebracht in een periode waarin het economische herstel maar moeilijk van de grond lijkt te komen. Het CBS spreekt inmiddels van een recessie. Het vertrouwen van de consumenten en producenten in de economie is sterk afgenomen, mede door internationale spanningen en voortdurende onrust op de financiële markten. Indien de internationale politieke spanningen, na de relatief korte oorlog in Irak, afnemen zal naar verwachting de economie in de tweede helft van dit jaar enigszins aantrekken. De groei komt dan gemiddeld over het jaar op een magere ¾ % uit, maar het risico op een nog lager groeicijfer is reëel.

De groei blijft ook flink achter bij de raming in de Miljoenennota 2003 toen nog werd uitgegaan van een groei van 1½ % BBP voor 2003. Nederland blijft met deze groei van ¾% ook achter bij het Europees gemiddelde dat op 1,3% BBP ligt. Dit valt vooral te verklaren uit het verlies aan concurrentiekracht als gevolg van relatief hoge loonstijgingen. Een en ander heeft zijn invloed op de overheidsfinanciën niet gemist.

Het budgettaire beeld is sinds Miljoenennota verder verslechterd. Het verwachte EMU-tekort voor 2003 is opgelopen naar 1,6% BBP in het huidige beeld, waar in de Miljoenennota nog werd uitgegaan van een tekort van 0,5% BBP voor 2003. De grootste tegenvaller doet zich voor bij de belasting- en premieontvangsten. Per saldo zijn deze met 4,9 miljard euro neerwaarts bijgesteld. Deze forse bijstelling is het gevolg van de structurele doorwerking van de tegenvallende realisaties van de belastingen van vorig jaar, met name bij de vennootschapsbelasting en de omzetbelasting, en een neerwaartse bijstelling van de geraamde groei van de belastingontvangsten in dit jaar als gevolg van het verslechterd macro-economisch beeld. In totaal is de raming van de belastinginkomsten, 5,8 miljard euro neerwaarts bijgesteld. De lagere belastinginkomsten worden voor 0,9 miljard euro gecompenseerd door hogere premieontvangsten, waarvan 0,5 miljard euro als gevolg van het besluit tot tussentijdse verhoging van de AWBZ-premie met 0,5%-punt per 1 juli 2003.

Sinds de Miljoenennota 2003 zijn de uitgaven per saldo niet gewijzigd. Voor 2003 is ca. ¤ 2 mld aan uitgaventegenvallers opgenomen. De tegenvaller op het zorgterrein is veruit het omvangrijkst. Extra productieafspraken, besparingsverliezen en nieuwe afrekeningen uit 2001 en 2002 zijn belangrijke oorzaken van de zorg-tegenvaller van ruim 1 miljard euro in 2003. Deze forse tegenvaller is met name veroorzaakt door het gebrek aan beheersinstrumenten om de zorguitgaven te beïnvloeden mede als gevolg van het loslaten van de aanbodsturing.

Daarnaast zijn tegenvallers voornamelijk veroorzaakt door hogere werkloosheidsuitkeringen, hogere asieluitgaven, extra uitgaven voor huursubsidie en door de vogelpest.

Om deze tegenvallende uitgaven in 2003 op te vangen is besloten tot het treffen van voornamelijk specifieke maatregelen. Dit zijn departementale maatregelen en ramingbijstellingen op met name de terreinen Zorg, HGIS en Sociale Zekerheid. Daarnaast zijn generieke maatregelen getroffen, door tranche 2003 van de incidentele loonontwikkeling in te houden en de prijsbijstellingstranche 2003 voor 60% niet uit te delen.

2. Economische ontwikkeling

Het economische beeld van deze Voorjaarsnota is gebaseerd op het Centraal Economisch Plan 2003 (CEP2003), opgesteld door het CPB. De ramingen die ten grondslag lagen aan de Miljoenennota 2003 zijn afgeleid van de Macro-economische Verkenning 2003 (MEV2003) van het CPB.

Tabel 1: Macro-economische variabelen voor 2003

CEP 2003    MN2003     Mutatie

Volume BBP                ¾ %         1½ %       -¾ %

Prijs BBP                 3 %         3¼ %       -¼ %

Consumentenprijsindex     2¼ %        2½ %       -¼ %

Contractloon marktsector  2¾ %        3¼ %       - ½ %

Werkloosheid ( in dzd     415         395        + 20
personen)

Rente (lang)              4 %         5%         -1 %

Dollarkoers (in euro's)   1,08        1,00       + 0,08

Olieprijs (in $)          26,00       24,50      + 1,50

Het CPB raamt de economische groei voor 2003 op ¾% BBP. Ten
opzichte van Miljoenennota 2003 betekent dit een verslechtering
voor het lopende jaar met ¾%-punt. Oorzaak van deze
verslechtering betreft vooral de tegenvallende ontwikkeling van
de in Nederland geproduceerde goederenuitvoer, hetgeen
veroorzaakt wordt door de verslechtering van de
prijsconcurrentiepositie. De inflatie voor 2003 vertoont een
lichte daling van -¼%-punt, veroorzaakt door een iets gematigder
ontwikkeling van de arbeidskosten, invoerprijzen en indirecte
belastingen. De sterke stijging van de werkloosheid, de
afgenomen inflatie en de uitkomsten van het Najaarsoverleg
zorgen voor een lagere contractloonstijging. De rentetarieven
komen 1%-punt lager uit op 4%. Voor het eurogebied wordt het
positieve effect op de economische groei van deze
renteverlagingen gecompenseerd door de appreciatie van de euro
ten opzichte van de dollar tot 1,08. Tot slot hebben de
spanningen rond Irak geresulteerd in een stijging van de
olieprijs.

3. Uitgavenbeeld 2003

Per saldo zijn de uitgaven sinds Miljoenennota 2003 niet
gewijzigd. Tegenover de problematiek staan maatregelen en
ramingsbijstellingen. Daarnaast hebben zich macro-economische-
en uitvoeringsmutaties voorgedaan. Tabel 2 geeft een overzicht
van de uitgavenmutaties voor 2003 sinds Miljoenennota 2003.

Tabel 2: Uitgavenmutaties  2003( in mld euro's)

2003

Onvermijdelijke tegenvallers departementen         2,14

wv zorg                                            0,65

wv sz                                              0,44

wv rijksbegroting                                  1,05

Specifieke maatregelen en ramingsbijstellingen    -1,58

wv zorg                                           -0,34

wv sz                                             -0,56

wv rijksbegroting                                 -0,68

Per saldo doorwerking GF/PF                       -0,05

Inhouden incidentele loonontwikkeling  tranche    -0,19
2003

Beperkte uitdeling prijsbijstelling tranche       -0,35
2003

Overige macro-economische en                       0,04
uitvoeringsmutaties

Totaal (+ is hogere uitgaven dan bij MN)          0,01

Op de begrotingen hebben zich voor ruim 2 miljard euro aan
onvermijdelijke tegenvallers voorgedaan. Afrekeningen uit
voorgaande jaren en nieuwe productieafspraken resulteren in
nieuwe tegenvallers voor de zorguitgaven. De Sociale
Zekerheidsuitgaven zijn toegenomen doordat vertraging is
opgetreden bij de invoering van bepaalde maatregelen uit het
Strategisch Akkoord. Dit betreft onder andere de invoering van
een sollicitatieplicht voor 57½-jarigen, de inkorting van de
duur van de vervolguitkering (WW) en de verlenging van de
loondoorbetalingverplichting bij ziekte (WAO). Op de
rijksbegroting zijn tegenvallers ontstaan door de vogelpest en
bij het budget voor asiel en huursubsidie. Bestrijding van de
vogelpest heeft extra rijksuitgaven tot gevolg in verband met
schadevergoedingen, uitvoerings- en handhavingskosten en
inkomstenderving.

De budgettaire tegenvallers op het terrein van asiel zijn vooral
het gevolg van exploitatietekorten bij de Centraal Orgaan Opvang
Asielzoekers, samenhangend met het inkrimpen van de opvang.

Bij de huursubsidie is sprake van een aanzienlijke structurele
overschrijding. Oorzaak is het grotere aantal gebruikers en een
gemiddeld hoger subsidiebedrag per subsidiegerechtigde. Dit is
een gevolg van tegenvallende economische ontwikkelingen.

Deze budgettaire problematiek is voor ca 1,6 miljard euro
opgelost door departementale maatregelen, oplossingen en
ramingsbijstellingen. Op het zorgterrein is 0,3 miljard aan
besparingen ingeboekt ondermeer door een nieuwe
efficiencykorting en een meevaller in de bouw. Bijstellingen
binnen de sociale zekerheidsuitgaven houden verband met het
uitstel van enkele regelingen uit het Strategisch Akkoord en uit
de vrijval van middelen die gereserveerd waren voor invoering
van de Wet Basisvoorziening Kinderopvang. Schuldkwijtscheldingen
aan ontwikkelingslanden worden in overeenstemming met de
internationale afspraken tot ODA gerekend. Dit leidt bij de
rijksuitgaven tot een neerwaartse bijstelling van 0,3 miljard
euro. Op de begroting van VROM is een deel van problematiek ten
aanzien van de huursubsidie opgelost door middel van een
vermogensafroming bij de RGD en diverse ramingsbijstellingen.

Eveneens zijn generieke maatregelen getroffen. Tranche 2003 van
de incidentele loonontwikkeling wordt ingehouden en 40% dat
geldt ook voor 60% van de prijsbijstellingstranche 2003.

Tot slot zijn ten opzichte van Miljoenennota diverse
macro-economische- (rente, werkloosheid) en uitvoeringsmutaties
(EU, Zorg) opgetreden die niet in het Hoofdlijnenakkoord zijn
verwerkt. Per saldo verslechtert het uitgavenbeeld hierdoor met
40 miljoen.

3. De belasting- en premieontvangsten

De totale ontvangsten

Op basis van de huidige inzichten worden voor 2003 de totale
overheidsinkomsten (belastingen, premies en gasbaten) op
EMU-basis geraamd op 175,5 miljard. Dit is een neerwaartse
bijstelling van 4,9 miljard euro ten opzichte van de
Miljoenennota 2003.

Tabel 3. Overheidsinkomsten 2003 op EMU-basis in
miljarden euro

Stand MN 2003   Stand VJN 2003  Mutatie

Belastingen       112,1           106,2        -5,8

Premies           66,1             67,0         0,9

Gasbaten           2,2             2,3          0,1

Totaal            180,4           175,5        -4,9

De belastingontvangsten

De raming van de totale belastingontvangsten voor 2003 op
EMU-basis bedraagt 106,2 miljard. Dit is 5,8 miljard lager dan
de raming in de Miljoenennota 2003. Deze afname is voor 3,3
miljard het gevolg van de doorwerking van lagere realisatie van
de belastingontvangsten 2002 op kasbasis   .

Daarnaast wordt 2,4 miljard van de totale neerwaartse
bijstelling in 2003 verklaard door de verslechtering van de
macro-economische gegevens in de CEP 2003 ten opzichte van de
MEV 2003. De belangrijkste wijzigingen hebben zich voorgedaan
bij de omzetbelasting (0,4 miljard) in verband met een lagere
groei van de particuliere consumptie, de loon- en
inkomstenbelasting (0,9 miljard) als gevolg van een lagere
werkgelegenheid, een lagere contractloonstijging en hogere
aftrekbare pensioenpremies alsmede bij de vennootschapsbelasting
(0,9 miljard) en de dividendbelasting (0,2 miljard) als gevolg
van een neerwaartse bijstelling van de winstontwikkeling van
bedrijven van zowel het lopende jaar als van voorgaande jaren.

De behandeling van het Belastingplan 2003 in de Tweede Kamer
heeft tot enkele kleine wijzigingen geleid in
beleidsmaatregelen, waardoor de raming van het totale effect van
het kabinetsbeleid op de belastingontvangsten (de autonome
mutatie) met 0,1 miljard is verlaagd.

Tabel 4: Mutatie van de raming van de belastingopbrengst 2003
t.o.v. Miljoenennota (in miljarden euro)

DoorwerkinAutonome Gewijzigd   Totaal
realisatiemutaties economisch
2002              beeld

Kostprijsverhogende     -1,8      0,1      -0,3      -2,0
belastingen
Premieontvangsten
Omzetbelasting          -0,8      0,0      -0,4      -1,2
De
raming
van Belastingen op een      -0,5      0,0      0,1       -0,4
de  milieugrondslag
premieontvangsten
op  Overige                 -0,5      0,1      0,0       -0,4
EMU-basis
voor
2003
bedrBelastingen op          -1,5     -0,2      -2,1      -3,8
67,0inkomen, winst en
miljvermogen
Dit
is  Loon-                    0,4     -0,1      -0,9      -0,6
0,9 /Inkomstenbelasting
miljard
hogeDividendbelasting       -0,4      0,0      -0,2      -0,6
dan
de  Vennootschapsbelasting  -1,5      0,0      -0,9      -2,4
raming
in  Overig                  -0,1      0,0      -0,1      -0,2
de
Miljoenennota
en
is
het Niet nader toe te        0,0      0,0      0,0        0,0
saldrekenen
van belastingontvangsten
de
stru turele
doorwerking
van Totaal belastingen op   -3,3     -0,1      -2,4      -5,8
de  EMU-basis
opwaartse
bijstelling
van de raming 2002 met 0,7 miljard, een hogere autonome mutatie
van 0,3 miljard en een lagere endogene groei van 0,1 miljard als
gevolg van het verslechterde economisch beeld.

De opwaartse bijstelling van de totale autonome mutatie met 0,3
miljard wordt per saldo bijna geheel verklaard door een
opwaartse bijstelling van de werknemersverzekeringen. Met name
de nominale ziekenfondspremies en wachtgeldpremies zijn door de
fondsen hoger vastgesteld dan ten tijde van de Miljoenennota
werd geraamd. De autonome mutatie bij de volksverzekeringen
blijft per saldo ongewijzigd. De opbrengst van de
volksverzekeringen neemt enerzijds 0,5 miljard af door de
behandeling van het belastingplan en de uitkomsten van het
najaarsoverleg, waaronder aanpassing van de spaarloonregeling.
Daarentegen nemen de opbrengsten van de volksverzekeringen 0,5
miljard toe door het besluit tot tussentijdse verhoging van de
AWBZ-premie met 0,5%-punt per 1 juli 2003.

Tabel 5.  Mutatie van de raming premieontvangsten 2003 t.o.v.
Miljoenennota (in miljarden euro)

Doorwerking  Autonome   Gewijzigd    Totaal
realisatie   mutaties  economisch
2002                   beeld

Volksverzekeringen      0,5         0,0       -0,1        0,4

Werknemersverzekeringen 0,2         0,3        0,0        0,5

Totaal                  0,7         0,3       -0,1        0,9

Aardgasbaten

De raming van de aardgasbaten (niet-belastingontvangsten
exclusief FES) komt 0,1 miljard hoger uit dan de raming in de
Miljoenennota 2003. Dit is het saldo van een hogere olieprijs en
een lagere dollarkoers.

6. Het EMU-saldo en de EMU-schuld

Voor 2003 wordt een EMU-tekort verwacht van 1,6% BBP. Bij
Miljoenennota werd nog uitgegaan van een tekort van 0,5% BBP. De
verslechtering van het saldo is het gevolg van tegenvallende
belastingopbrengsten, met name veroorzaakt door tegenvallende
realisaties bij de vennootschapsbelasting.

De EMU-schuld wordt voor dit jaar geraamd op 52,5% BBP. Bij
Miljoenennota 2003 is uitgegaan van 49,8% BBP.

DE MINISTER VAN FINANCIEN

1.       Budgettaire kerngegevens

2.       Verticale Toelichting

BIJLAGE 1 BUDGETTAIRE KERNGEGEVENS

Tabel 1.1 Budgettaire kerngegevens in miljoenen euro (in lopende
prijzen; min betekent uitgaven)

2003

1. Begrotingsgefinancierde uitgaven                   -134.113

2. Begrotingsgefinancierde niet belasting ontvangsten   19.444

3. Netto begrotingsgefinancierde uitgaven (3=1+2)     -114.669

4. Belastingen                                         105.987

5. Uitgavenreserve                                           0

6. Overig                                               -1.336

7. EMU-saldo Centrale Overheid                         -10.018

8. EMU-saldo Lokale Overheid                               434

9. EMU-saldo Sociale Fondsen                             1.992

10. EMU-saldo (- = tekort)                              -7.593

idem, in % BBP                                           -1,6%

BBP (in miljarden euro)                                    462


---

De lagere realisaties worden verondersteld volledig structureel door te werken. Het Financieel Jaarverslag van het Rijk bevat een nadere toelichting van de realisaties 2002.

woensdag 28 mei 2003