Koninklijke bibliotheek

Rapportage IBL-coördinator over 2002

Aan de Adviesraad Landelijke Informatie-infrastructuur (LIIS)

Deze rapportage behandelt de IBL-statistiek van het jaar 2002 en een aantal ontwikkelingen die ik graag onder de aandacht breng van de Adviesraad LIIS en OCLC PICA, te weten de kwaliteit van de centrale GGC en NCC/PiCarta-databank, de integratie van e-journals in het NCC/IBL-systeem en ontwikkelingen op het gebied van IBL bij de openbare bibliotheken.

Kenmerkend voor het afgelopen jaar is de stabilisatie van de LIIS: aan zowel GGC als NCC werden geen noemenswaardige functionele verbeteringen aangebracht. De voor juli 2002 aangekondigde grote oplevering in het NCC/IBL-systeem werd uitgesteld, omdat OCLC PICA haar handen vol had aan de gecompliceerde migratie van de centrale systemen naar het Unix-platform (GUM). Hierdoor ontstonden problemen met de overzichten voor de onderlinge verrekening en kon niet worden begonnen aan de ontwikkeling van een modern systeem voor financiële verrekening van IBL-transacties. Inmiddels lijkt er weer ruimte voor verbeteringen in het GGC en NCC.

Stabilisatie is hopelijk het lopende en komende jaar niet aan de orde. Stilstand betekent in dat geval achteruitgang. Ook voor een goed werkend systeem is onderhoud en verbetering noodzakelijk. Ik hoop en verwacht dat het recent door IWI/UKB gestarte onderzoek zal bijdragen aan het bepalen van belangrijke strategische keuzes, bijvoorbeeld ten aanzien van fair-use en prijsdifferentiatie. De Adviesraad LIIS, het CHUB, het WSF-IBL-overleg, en ook de LBS-overlegraad, alsmede de recent ingestelde virtuele opvolger van de GGC-gebruikersraad, zullen en kunnen OCLC PICA ondersteunen bij het realiseren van verbeteringen in onze succesvolle, in samenwerking met de bibliotheken opgebouwde Nederlandse informatie-infrastructuur.

Ik wil hierna ingaan op de volgende zaken:

1. IBL statistiek 2002

2. Kwaliteit van de databank

3. E-journals in de NCC

4. IBL in openbare bibliotheken

Johan Stapel
johan.stapel@kb.nl
mei 2003


1. IBL-statistiek 2002


Er zijn in 2002 ruim 526 duizend aanvragen ingediend, een lichte daling ten opzichte van het vorige jaar. Het aantal IBL-aanvragen dat in het PiCarta-systeem werd ingediend is fors gestegen (zie tabel 1).

Tabel 1: IBL-aanvragen per systeem

IBL PiCarta OBN-menu Totaal
2002 309 135 82 526
2001 339 94 97 530
2000 396 41 97 534

Aantallen x 1.000

Nog steeds worden de meeste IBL-aanvragen (59%) ingediend via het werkstation van de bibliotheekmedewerker (zie tabel 2).

Tabel 2: aantal IBL-aanvragen per systeem

Totaal Relatief
IBL WinIBW 309 59%
PiCarta WWW 135 26%
OBN-menu WWW 82 16%
Totaal 526 100%

Aantallen x 1.000

Het NCC/IBL-systeem wordt vooral gebruikt voor kopieaanvragen, slechts 28% is een leenaanvraag. Opvallend is dat de helft van de gebruikers van PiCarta kiest voor elektronische documentlevering, terwijl gebruikers van OBN-menu zich voornamelijk van papieren kopieën laten voorzien (zie tabel 3).

Tabel 3: verdeling kopie- en leenaanvragen

IBL PiCarta OBN-menu Totaal Relatief Kopie: papier/fax 233 53 39 381 72% Kopie: elektronisch 52 4
Leen 76 30 39 145 28%

Aantallen x 1.000

Relatief gezien gebeurt het indienen van kopieaanvragen vaker door bibliotheekpersoneel dan het indienen van een leenaanvraag: bijna 48% van de leenaanvragen gebeurt via de web-diensten OBN-menu en PiCarta (zie tabel 4).

Tabel 4: verdeling kopie- en leenaanvragen per systeem

Kopie Relatief Leen Relatief IBL 232 62% 76 52% PiCarta 105 28% 29 21% OBN-menu NCC 29 8% 39 27% OBN-menu Online Contents 10 3% - - Totaal 377 100% 145 100%

Aantallen x 1.000


2. Kwaliteit van de databank


Er wordt serieus gewerkt aan verbetering van het kwaliteitsbeheer van GGC en NCC. De LIIS Werkgroep Kwaliteit Databank heeft een werkplan met activiteitenplanning opgesteld. De FOBID Commissie Ontsluiting toonde zich verheugd over de voorgenomen activiteiten. Begin 2003 is een elektronisch discussieplatform voor catalogiseerkwesties gerealiseerd. Verder is een redactie ingesteld voor de GGC-richtlijnen.

Voor de NCC is het probleem van de dubbele titels voor OCLC PICA de belangrijkste uitdaging. Door het direct inlezen van de monografietitels van de TU Eindhoven en de TU Delft - voortvloeisel van het IWI-convenant uit 1996 - gebeurt het steeds vaker dat er identieke titels verschijnen na een zoekactie. Dat er daarnaast soms ook dubbele titels vanuit het GGC in de NCC terechtkomen, maakt een effectieve oplossing van het dubbelenprobleem nog urgenter. Evaluatie van het on-line merge mechanisme - het online samenvoegen van de bezitsgegevens, zodat bij indienen van een aanvraag elke titel een complete kandidatenlijst heeft - wees uit dat dit mogelijk een aanzet tot een oplossing biedt, maar eerst nader verfijnd moet worden.

Het signaleren en analyseren van onvolkomenheden in de GGC-database en het Pica-catalogiseerformaat zal vermoedelijk verbeteren door de inbreng van catalogiseerexperts via het GGC-discussieplatform. De KB en OCLC PICA hebben afgesproken dat de KB haar kennis van het titelbeschrijven beschikbaar zal stellen ten behoeve van de door OCLC PICA georganiseerde catalogiseercursussen.

Kwaliteitsverbetering is echter niet alleen te bereiken door bibliothecarissen beter te scholen in het gebruik van het GGC. Het belangrijkste probleem betreft de vele dubbele titels die in de database voorkomen. Na elke inleesactie in het GGC - recent nog met de collecties van EIPA en Bronbeek - neemt niet alleen het aantal B-titels toe, maar stijgt ook het aantal ten onterechte aan de GGC-database toegevoegde nieuwe titelrecords. Kennelijk worden ze slecht herkend door de software die ze vergelijkt met de reeds aanwezige titels. Ik adviseer de Adviesraad om OCLC PICA te verzoeken de matching/merging software te verbeteren, bij voorkeur met ondersteuning van catalogiseerexperts. Hopelijk kunnen de door inleesacties veroorzaakte problemen daarmee zelfs met terugwerkende kracht worden hersteld.

Voorbeeld: 4 keer in NCC aanwezig: Tetrachromatic vision in the daw


3. E-journals in de NCC

In 2002 heeft OCLC PICA op advies van de Adviesraad LIIS besloten titelbeschrijvingen van elektronische tijdschriften ('Ob-titels') op te nemen in de NCC. Sinds januari 2003 zijn in de NCC duizenden van deze e-journals vindbaar, met bezitsgegevens, een belangrijke verbetering van de zichtbaarheid van de elektronische component van de Collectie Nederland. De gebruikers van bibliotheken met een gebruikslicentie kunnen vanuit de NCC direct doorlinken naar de site van de uitgever, waar - na een geslaagde zoekactie - het gevraagde artikel full-text op het scherm verschijnt.

Echter: de online toegang tot artikelen is beperkt tot de gesloten gebruikersgroep van de instellingen die beschikken over licenties. De overige gebruikers van het IBL-systeem zijn aangewezen op het indienen van een kopieaanvraag. Dit is echter nog niet mogelijk, zonder een technische aanpassing in het IBL-systeem. Ook staan sommige uitgevers niet toe dat er artikelen uit hun e-journals worden geleverd via IBL, of wordt IBL beperkt tot levering onder een strikte fair use-clausule.

Het lijkt mij niet wenselijk dat informatie die elektronisch is uitgegeven minder goed beschikbaar is dan informatie die in gedrukte vorm wordt uitgegeven. Daarom stel ik de Adviesraad LIIS voor OCLC PICA te verzoeken op korte termijn het systeem zodanig aan te passen dat wanneer een gebruiker géén toegang tot de full-text van een e-journal heeft, hij een kopie-aanvraag kan indienen of direct wordt doorgeleid naar (het record van) de papieren versie, indien beschikbaar, om dáár zijn aanvraag te kunnen indienen.

Voorbeeld: Elektronisch tijdschrift in de NCC: wel holdings, maar geen Fotokopie-knop.

IBL in openbare bibliotheken

Het afgelopen jaar is het IBL hoog op de agenda komen te staan van de OB-wereld. Een aanleiding daarvoor is het streven de toegang tot informatie landelijk te organiseren via de portal-website Bibliotheek.nl, de 'virtuele openbare bibliotheek', een initiatief van de branchevereniging NBLC. Via een landelijk omslagstelsel wordt de toegang tot digitale informatiebronnen centraal ingekocht. Bibliotheek.nl moet op termijn gaan fungeren als een one stop shop, waarin een multimediale catalogus wordt opgenomen, waarin internetgebruikers kunnen zoeken naar informatiedragers en informatiebronnen die zij in bibliotheken of elders in het publieke domein kunnen aantreffen. Het is de ambitie van Bibliotheek.nl een zoekmachine te creëren die doorlinkt naar lokale catalogi, bestelsystemen en full-text content.

Momenteel wordt door NBLC onder de titel 'Landelijk Lenen, Lokaal Leveren' een haalbaarheidsonderzoek gedaan naar een overkoepelend landelijk leensysteem voor boeken. Dit systeem moeten een koppeling maken met de belangrijkste IBL-systemen in de OB-wereld, die van de PBC's en de WSF-bibliotheken, tesamen goed voor minstens een miljoen uitleningen. Parallel hieraan wordt door de WSF-bibliotheken gewerkt aan de opbouw van een gezamenlijke '13-onder-1-knop'-catalogus met bestelmogelijkheid. Dit systeem wordt ontwikkeld door OCLC PICA en sluit naadloos aan op de bestaande NCC/IBL-infrastructuur. Vernieuwend en drempelverlagend aspect van de WSF-catalogus is, dat deze vrij beschikbaar zal zijn via internet en de mogelijkheid biedt zonder registratie vooraf een IBL-aanvraag in te dienen. De ingebruikname van de WSF-catalogus is voorzien voor 2004.

De initiatieven in de OB-wereld kunnen leiden tot een sterk verbeterde toegang tot de catalogi en de collecties van openbare bibliotheken, met name voor de grote groep thuis-internettende Nederlanders. Het lijkt me wel van belang dat NBLC, PBC's en WSF-bibliotheken eendrachtig toewerken naar een samenhangende en transparante IBL-dienstverlening.
Ik vraag mij overigens af of het om niet beschikbaar stellen van het WSF-deel van het NCC/IBL-systeem niet zal leiden tot het weglekken van inkomsten bij OCLC PICA en tot een slinkend budget voor verbetering en instandhouding van het NCC/IBL-systeem, dat toch de ruggengraat vormt van de landelijke informatie-infrastructuur.

Johan Stapel
johan.stapel@kb.nl
IBL-coördinator
mei 2003

Koninklijke Bibliotheek - Nationale bibliotheek van Nederland