12de congres
Jan Marijnissen in het debat over politieke steun Nederlandse regering aan oorlog tegen Irak
18 maart 2003
Jan Marijnissen 'Vorige week was Koffi Annan in ons land. Hier - nog geen 100 meter verderop, in de Ridderzaal - was hij bij de beëdiging van de rechters van het Internationaal Strafhof, de nieuwste loot aan de stam van het volkenrecht en de internationale rechtsorde. De Minister-president was ook aanwezig bij die gelegenheid. En in zijn speech refereerde hij aan onze grote, 17e eeuwse denker en 'vader van het internationale recht' Hugo de Groot. Terecht.
Maar de vraag dringt zich op: 'Handelt de Nederlandse regering in de geest van Hugo de Groot wanneer zij steun toezegt aan de militaire aanval van de VS op Irak?'. Daarover straks meer.
Ons land is klein en beslist niet over de vraag of er een oorlog komt of niet. De VS en het Verenigd Koninkrijk zijn de landen die hebben aangekondigd nog deze week een preventieve oorlog te willen beginnen tegen Irak. Ze doen dat zonder de uitdrukkelijke steun van de Veiligheidsraad. Er wordt veel gesproken over alle eerdere resoluties die aangaande Irak zijn aangenomen door de Veiligheidsraad, die zouden een voldoende juridische rechtvaardiging bieden voor een gewapend ingrijpen. Veel vooraanstaande juristen zijn het uitdrukkelijk niet met die stelling eens. Maar nog belangrijker: ook de meerderheid van de Veiligheidsraad is het daar niet mee eens. Het is ook dáárom dat de VS, het Verenigd Koninkrijk en Spanje hebben afgezien van een stemming in de Veiligheidsraad over hun laatste resolutie. Geweld tegen een staat is niet toegestaan anders dan als verdediging tégen een oorlog of tegen een dreiging maar dan alleen wanneer er een mandaat is van de Veiligheidsraad.
De VS hebben vanaf een half jaar geleden steeds gezegd: een oorlog tegen Irak is onvermijdelijk. Al in de herfst van het vorig jaar steunde het Amerikaanse Congres een resolutie die de president machtigde alles te doen tegen Saddam Hoessein wat hem goed dunkte, desnoods zonder toestemming van de Veiligheidsraad. Vanaf dat moment is ook de militaire opbouw in de regio begonnen. Gewild of ongewild is de wereld toen al op het spoor gezet van oorlog tegen Irak. Het opbouwen van de dreiging was natuurlijk vanaf het allereerste begin niks anders dan een voorbereiding op de oorlog, en dáárom kon het ook een dreiging zijn.
De Veiligheidsraad besloot de lijn van de VS niet te steunen en stelde zijn hoop op wapeninspecties en wapenvernietiging. De SP had graag gezien als daar aan toegevoegd waren een opsporingsbevel tegen Saddam Hoessein en zijn handlangers en het instellen van een Irak-tribunaal. Want laat één ding duidelijk zijn: Het vertrek van de dictator Saddam Hoessein zou een zegen zijn voor de inwoners van Irak en de regio. En ook over de biologische en chemische wapens is de SP steeds duidelijk geweest. Die horen niet in Irak, net zo min als in andere landen.
De VS was nog wel bereid om even de Veiligheidsraad een kans te geven, maar hebben nu toch besloten het pad van de diplomatie en de samenwerking te verlaten, en te kiezen voor een oorlog.
Ging het eerst de VS om massavernietigingswapens, nu gaan het de VS alleen nog om het vertrek van Saddam Hoessein, gezien het ultimatum dat Saddam gisteren gesteld is.
De ware aard van de Pax Americana etaleert zichzelf brutaler en vastbeslotener dan iemand voor mogelijk had gehouden. En de enige reden waarom: men heeft er de militaire en economische macht voor. De politieke macht ontbreekt, net als het morele gezag. Op dat laatste heeft men iets gevonden. Mensen als Sheeney, Rumsfeld en Bush zijn er al langer van overtuigd dat de VS moreel superieur zijn aan de rest van de wereld. Men wil het Amerikaanse volk laten geloven dat men - als moderne kruisridders, desnoods dus met oorlog - anderen op deze wereld mag dwingen de moraliteit van Bush en de zijnen te accepteren. De strategie van de Amerikaanse regering is gebaseerd op superioriteitsdenken.
En voor de uitvoering van die strategie heeft men wat over. Een jaarlijks budget voor het Pentagon van 400 mld dollar. Voor de oorlog heeft men 200 mld gereserveerd.
Zeker, natuurlijk speelt de olie van Irak een belangrijke rol, net als de invloed in de hele regio die zo rijk is aan olie. Maar er is meer. Ook geopolitiek heeft de VS een belang bij de oorlog. De allesoverheersende macht van de VS moet de wereld getoond worden. De preventieve oorlog moet als instrument internationaal aanvaard worden gemaakt door de wereld gewoon voor een voldongen feit te plaatsen. Maar ook de war on terrorism had een nieuw agendapunt nodig, zeker nu steeds duidelijker wordt dat Afghanistan geen onverdeeld succes geworden is.
De buitenlandse politiek van de VS is te karakteriseren als: isolationistisch als het gaat om de constructie van een menselijke wereldorde (Kyoto, strafhof, ABM, atoomproeven, landmijnen, etc.), egoïstisch als het gaat om het verdedigen en uitbreiden van de eigen belangen, monomaan zoals men de wereld wil inrichten naar eigen gelijkenis, en geïsoleerd van de rest van de wereld. De Azoren - midden in de Atlantische Oceaan - zijn daar een mooi beeld voor.
Dan de positie van de Nederlandse regering. Die is vanaf het allereerste moment onduidelijk geweest. Het is maar goed dat we geen lid zijn van de Veiligheidsraad. Het toppunt van onduidelijkheid was de verklaring van de Minister-president gisteren. Wel politieke steun voor de oorlog, maar geen militaire bijdragen aan de oorlog. Een laf standpunt. Ik kan het niet anders zien. Waarom politieke steun verlenen aan een beleid dat een bom legt onder de Veiligheidsraad, een gevaarlijk precedent vormt voor de toekomst, disproportioneel is afgezet tegen het acute gevaar van Irak - zoals Bondskanselier Schröder zei, en leidt tot grote verdeeldheid in de internationale gemeenschap? En dan: wel pólitieke steun, maar geen mílitaire steun. Wat is dat voor een slappe opstelling? Bovendien in strijd met eerdere uitlatingen van de regering toen werd gesteld dat Amerikaanse verzoeken welwillend bekeken zouden worden, militaire transporten werden toegestaan en Patriots werden gestationeerd in Turkije. Natuurlijk, er zijn coalitiebesprekingen. Natuurlijk, er moeten compromissen gesloten worden. Maar bij vraagstukken van oorlog en vrede zijn de marges daarvoor heel erg klein. Het kabinet heeft ze onverantwoord opgerekt om toch vooral de PvdA binnen boord te kunnen houden voor een nieuwe coalitie. De uitkomst van deze slappe houding is een flutstandpunt waarmee ons land internationaal een modderfiguur slaat. Zalm vindt de positie van Nederlandse regering hypocriet. En hij heeft gelijk. De verwijzing van de Minister-president naar het draagvlak gaat niet op. Onder de bevolking is er nóch sympathie voor militaire steun, nóch voor politieke steun.
We staan aan de vooravond van een nieuwe oorlog van de VS. Weer wordt een arm land daar het slachtoffer van en in het bijzonder weer gewone mensen. De Dow Jones en de AEX schieten omhoog (de laatste gisteren met 5%). Hoe anders zijn de perspectieven voor de Irakezen: 1,5 miljoen vluchtelingen, 10.000'en doden, 4,5 miljoen mensen hongersnood.
Maar, laten Bush, Blair en Balkenende weten: hoogmoed komt voor de val. Hoe meer van de door hen verdedigde politiek zichtbaar wordt, hoe meer verzet het zal oproepen. En hoogmoed komt voor de val. Bush laat z'n ware aard zien. En dat zal het eind inluiden van z'n politiek. Het verzet zwelt aan. Overal op de wereld is een meerderheid van de mensen tégen. Ook in het Verenigd Koninkrijk, ook in de VS, ook in ons land. En dan moet de oorlog nog beginnen. Ik prijs Pax Christi, Greenpaece, de FNV, de Raad van Kerken en al die andere organisaties en individuen die zich tégen de oorlog hebben uitgesproken en a.s. zaterdag aanwezig zijn bij de demonstratie op De Dam. Alle mensen die daarbij zijn verzetten zich tegen de simpele keuze die de Miniser-president ons voorhoudt: je bent voor Bush óf voor Saddam Hoessein. Die mensen zijn tegen Saddam Hoessein én tegen Bush' oorlog.
De Veiligheidsraad is de enige plek waar landen met elkaar in gesprek zijn en gewerkt kan worden aan vrede en een rechtvaardige verdeling van de rijkdom in de wereld. Meer dan ooit dringt zich de vraag op: 'Hoe kunnen we bouwen aan een vredige wereld?' 'Hoe kunnen we werken aan een rechtvaardige, wereldrechtsorde?' De EU is weer eens machteloos gebleken, de NAVO staat aan de zijlijn, de VN meer Verdeelde Naties dan Verenigde Naties. Daarom is een nieuwe internationale agenda noodzakelijk. Een agenda die niet vrijblijvend is. Bij het opstellen daarvan moet 'het oude Europa' een belangrijke rol spelen. Onderdeel van die agenda zou moeten zijn: - een vergaande democratisering van de VN. We leven bijna 60 jaar na WO II, maar nog steeds hebben de geallieerden van toen alles te zeggen, ongeacht wie ze zijn (of niet meer zijn). Hoe bang waren we niet dat leden 'te koop' zouden zijn? - een programma voor een rechtvaardige verdeling van de welvaart en een plan voor de ontwikkeling van de Derdewereldlanden.
Een nieuwe agenda en nieuwe machtsverhoudingen kunnen de VN nieuwe kracht en daarmee gezag brengen. In het belang van de wereld en haar bewoners. Ik begon met Hugo de Groot. Ik wil er ook mee eindigen. 'Zodra men van het volkenrecht afwijkt schendt men de grondslag voor toekomstige vrede en slaat men de weg in die tot de chaos voert.'
Dossier Irak