Energieraad


Marktwerking bij vitale infrastructuren:

Beter omgaan met het veranderingsproces

Introductie van meer marktwerking rond infrastructurele voorzieningen vraagt niet alleen om een doordacht ontwerp van de nieuwe politiek beoogde marktsituatie. Minstens even belangrijk is het goed managen van de overgang van de oude naar de nieuwe situatie.

Op basis van de ervaringen opgedaan in sectoren zoals gas- en elektricteitsvoorziening, personenvervoer, telecom en kabelnetten concluderen de Algemene Energieraad en de Raad voor Verkeer en Waterstaat dat dit soort veranderingsprocessen in de praktijk veel complexer en onvoorspelbaarder blijkt te zijn dan werd voorzien aan de politieke tekentafel.

De raden zijn van mening dat er belangrijke lessen uit deze ervaringen kunnen en moeten worden getrokken. Die lessen kunnen zowel worden gebruikt voor sectoren waar het proces naar meer marktwerking al gedeeltelijk is ingezet als bij infrastructurele voorzieningen waar dit wordt overwogen.

Allereerst is er behoefte aan een samenhangend analysekader waarmee de complexiteit beter in kaart kan worden gebracht en waarin meer rekening wordt gehouden met de onvoorspelbaarheid die inherent is aan ingrijpende veranderingsprocessen. Het gaat hier om processen die zich uitstrekken over langere periodes, waarbij niet alleen de omstandigheden - zowel nationaal als internationaal - voortdurend veranderen, maar ook de eisen en wensen van de samenleving.

Dit vraagt enerzijds om een zorgvuldige analyse en voorbereiding vooraf, waarbij uitdrukkelijk rekening wordt gehouden met verschillende toekomstscenarios. Hieraan is in het verleden niet altijd voldoende aandacht en tijd besteed.

Het vraagt anderzijds om een effectieve monitoring van het veranderingsproces zelf, waarbij ook in de overgangs-situatie de publieke belangen voldoende worden geborgd. Nadat het proces van marktwerking is ingezet moet het actief worden gevolgd en periodiek geëvalueerd, waarbij met name de informatievoorziening goed moet zijn geregeld. Hierbij dient de overheid over effectieve instrumenten te beschikken om (bij) te sturen.

De raden constateren dat de huidige politieke en bestuurlijke cultuur het effectief omgaan met deze processen belemmert. Het zijn per definitie processen van vallen en opstaan, die vragen om lange termijn denken en het constructief omgaan met lastige aspecten zoals onvoorspelbaarheid, inschattingsfouten en verrassingen.

De politiek stuurt hierbij nog te veel op zekerheden en garanties vooraf. Die zijn, gegeven de aard van de veranderingsprocessen, door overheden niet te geven, zeker niet in internationaliserende markten. De politiek dient daarom meer aandacht te hebben voor de onzekerheden tijdens het veranderingsproces en voor de vraag hoe in geval van onvoorziene en ongewenste ontwikkelingen voorkomen kan worden dat publieke belangen tijdens dit veranderingsproces in de knel komen.

Dit vraagt om een politieke en bestuurlijke cultuurverandering en om nieuwe politieke (bij)sturingsinstrumenten.

Deze boodschappen staan centraal in een vandaag (18 maart 2003) gepresenteerde gezamenlijke uitgave van de Algemene Energieraad en de Raad voor Verkeer en Waterstaat, onder de titel "Zorgvuldig omgaan met de introductie van marktwerking rond vitale infrastructurele voorzieningen"

De Raad voor Verkeer brengt vandaag tevens een voorstudierapport uit, met als titel: "Tussen droom en daad., Marktordening en publieke belangen rond vitale transportinfrastructuren". Deze voorstudie levert aanzetten voor een samenhangend analysekader en analyseert op basis daarvan een viertal critical cases op het gebied van spoor, luchtvaart, havens, en wegen. Tevens wordt geschetst welke themas centraal moeten staan bij beleidsaanbevelingen over de veranderingsprocessen op weg naar een nieuwe marktordening. Dit zijn o.m. themas als toegankelijkheid van de infrastructuur, capaciteitsmanagement, vervlechting en ontvlechting van diensten rondom infrastructuren, de toekomst van overheidsbedrijven in markten waarin ook private partijen opereren, en niet in de laatste plaats de internationale dimensie.

De Algemene Energieraad heeft de afgelopen tijd veel aandacht besteed aan het analyseren van de werking van de Europese elektriciteitsmarkt en de risicos die dit met zich meebrengt voor de publieke belangen. De resultaten van deze analyse worden in april a.s. verwacht.

Beide raden zullen in het najaar van 2003, elk voor hun eigen doelgroep, met nader uitgewerkte adviezen komen over de relatie tussen marktordening, het managen van veranderingsprocessen, en het borgen van publieke belangen rond belangrijke vitale infrastructurele voorzieningen in ons land.