Partij van de Arbeid
19-02-2003
In de marge van onze samenleving
illegale kinderen in het Amsterdams onderwijs.
1. Inleiding
Illegale kinderen vormen de meest zwakke groep in onze samenleving.
Illegaliteit is een breed begrip: wat is illegaliteit en wie is
illegaal?
Onder illegale kinderen verstaan wij in deze notitie kinderen tot 18
jaar, die (nog) niet over een verblijfstitel beschikken, ook zijn het
kinderen met een zwakke verblijfstitel, zoals de kinderen van
Dublinclaimanten (dit zijn mensen van wie het asielverzoek op grond
van de overeenkomst van Dublin vooralsnog niet in behandeling wordt
genomen) en kinderen waarvoor een herhaald asielverzoek is ingediend.
Deze kinderen zijn weliswaar rechtmatig in Nederland maar zijn
verstoken van overheidsopvang en overige sociale voorzieningen.
Wij hebben bewust de term illegaal tussen aanhalingstekens geplaatst wanneer het over kinderen gaat. Hiermee willen we aangeven dat kinderen eigenlijk niet als illegaal zouden moeten worden behandeld. Ze dienen in eerste instantie als kinderen te worden behandeld op wie het Verdrag inzake de Rechten van het Kind van toepassing is.
Pas in tweede instantie kunnen kinderen ook beschouwd worden als rechtssubjecten op wie het vreemdelingenbeleid van toepassing is.
Uit artikel 28 van het Verdrag inzake de Rechten van het Kind volgt:
Alle kinderen hebben recht hebben op onderwijs. Waar kinderen ook wonen en waar ze ook vandaan komen, zij moeten naar school kunnen.
Er bestaan veel misverstanden over wat wel en niet kan, mag en over wat moet, als het om onderwijs aan illegale kinderen gaat.
Recht
In Nederland bestaat een leerplicht op grond van de leerplichtwet uit
1969. De leerplichtwet heeft een territoriale werking. Dit betekent
dat alle kinderen in de leerplichtige leeftijd, die in Nederland
verblijven, ongeacht hun nationaliteit of verblijfsrecht, onder deze
wet vallen. Kinderen van wie de ouders in Nederland geen rechtmatig
verblijf genieten, zijn dus ook leerplichtig. (Lozowski 1998)
Bij de invoering van de koppelingswet op 1 juli 1998 is expliciet bepaald dat onderwijs voor kinderen tot 18 jaar ongeacht verblijfsrechtelijke status toegankelijk is. Als kinderen voor hun 18^e jaar aan een opleiding beginnen mogen zij deze ook afmaken. Dit alles behoudens uitzetting.
Realiteit
De PvdA-fractie in Amsterdam signaleert diverse knelpunten die
optreden bij de toegankelijkheid en onderwijsdeelname van illegale
kinderen. In opdracht van Stichting Cordaid heeft Defence for Children
International Nederland een onderzoek ingesteld naar de situatie van
illegale kinderen in het onderwijs. De uitkomsten van het onderzoek*
bevestigen onze bevindingen.
Wij, van de PvdA, vinden dat het recht op onderwijs en gelijke kansen voor alle kinderen in Amsterdam gewaarborgd moet zijn. Om dat te realiseren verzoeken burgemeester en wethouders haar verantwoordelijkheid te nemen en scholen dusdanig te faciliteren dat zij voldoende zijn toegerust om hun taak, het geven van onderwijs, aan alle kinderen uit te kunnen voeren.
In deze notitie zullen wij ons richten op de knelpunten die zich voordoen in het basisonderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs, deze knelpunten zijn gebleken uit gesprekken met betrokkenen. Uit onderzoeksresultaten* is duidelijk geworden dat illegale kinderen worden achtergesteld bij andere kinderen. Zo kunnen hun ouders geen beroep doen op bijzondere bijstand of op een tegemoetkoming in - of vrijstelling van studiekosten.
Daarnaast staan allerlei particuliere en gemeentelijke fondsen ter bestrijding van armoede niet open voor illegale gezinnen.
Het is duidelijk dat voor (veel) ouders, maar ook voor scholen bij de onderwijsdeelname van illegale kinderen financiële problemen optreden.
* Tussen recht en realiteit een oriënterende studie naar illegale
kinderen in het Nederlandse onderwijs. Mr. Simone Bommeljé en drs.
Kordula C. Braat, DCI i.s.m St. Cordaid
2. Problemen en knelpunten in het Basisonderwijs
Binnen het basisonderwijs moeten ouders onderwijsuitgaven doen zoals "vrijwillige ouderbijdrage" en bijkomende kosten voor schoolreisjes, reiskosten, overblijven, schoolfoto's en uitgaven i.v.m. met extra activiteiten. Voor de scholen kunnen deze extra's (bijzondere zaken) een probleem gaan vormen doordat ze voor illegale kinderen inkomsten mislopen. Basisscholen ontvangen voor illegale kinderen weliswaar de reguliere overheidsbekostiging, maar ze lopen de bekostiging als achterstandsleerling mis. Daarnaast ontvangen scholen helemaal geen overheidsbekostiging voor illegale leerlingen die boventallig zijn. Vaak komt het voor dat slechts een paar scholen bereid zijn illegale kinderen op te nemen. Deze concentratiescholen worden eenzijdig belast. Veel hangt af van de goodwill en de bereidheid van scholen om een 'illegale' leerling voor hun rekening te nemen.
De overige problemen en knelpunten die zich voordoen in het
basisonderwijs zijn:
* illegale gezinnen zijn niet opgenomen in de gemeentelijke
basisregistratie, een oproep voor onderwijsdeelname bereikt hen
daardoor niet.
* ouders van illegale kinderen zijn soms niet op de hoogte van het
feit dat hun kinderen kunnen deelnemen aan het onderwijs.
* er bestaat onduidelijkheid binnen het onderwijs over de
regelgeving.
* er zijn diverse leefomstandigheden, bijv. op terrein van inkomen,
huisvesting en gezondheidszorg, die de onderwijsparticipatie
ernstig kunnen beïnvloeden.
3. Problemen en knelpunten in het voortgezet onderwijs
In het voorgezet onderwijs is sprake van volledig leerplichtige en partieel leerplichtige leerlingen. Aan dit onderscheid is de lesgeldverplichting verbonden; voor onderwijs aan volledig leerplichtige leerlingen is in beginsel geen lesgeld verschuldigd. Vanaf 16 jaar zijn leerlingen wel lesgeldplichtig. Ze zijn dan nog 1 jaar partieel leerplichtig.
Ouders van illegale leerlingen worden geconfronteerd met hoge schoolkosten voor boeken, lesmaterialen, reiskosten, vrijwillige ouderbijdrage, schoolreisjes en buitenschoolse activiteiten. Voor leerlingen vanaf 16 jaar komt daar nog het verplichte lesgeld bij dat de overheid vraagt: 852.20 per jaar.
Wanneer ouders van illegale leerlingen de schoolkosten niet (geheel) kunnen opbrengen, worden de kosten soms gereduceerd of kwijtgescholden door de school, leerlingen worden dan in veel gevallen uitgesloten van activiteiten waar andere ouders wel voor betalen. Het verplichte lesgeld dat via IB-groep aan het ministerie van OC&W moet worden betaald kan echter niet worden kwijtgescholden. Ook is er voor illegale jongeren meestal geen recht op studiefinanciering of tegemoetkoming in de studiekosten.
Overige problemen en knelpunten die zich voortdoen in het voortgezet
onderwijs zijn:
* illegale kinderen worden soms vanwege het ontbreken van documenten
of om financiële redenen bij inschrijving geweigerd
* alleenstaande illegale leerlingen kunnen zich niet inschrijven
zonder de handtekening van een (wettelijk) vertegenwoordiger
* illegale leerlingen kunnen soms geen diploma ontvangen omdat ze
niet in de gemeentelijke basisadministratie voorkomen
* het is moeilijk tot onmogelijk voor 'illegale' leerlingen externe
stages te lopen
* er doen zich problemen voor met doorstroming naar het middelbaar
beroeps onderwijs
* niet alleen bij ouders van 'illegale' leerlingen, maar ook bij
scholen en hulpverlenende instanties, bestaat veel onduidelijkheid
en bezorgdheid over het nieuwe beleid rondom het persoonsgebonden
nummer. Er zijn signalen dat ouders hun kinderen hierom thuis
houden
* illegale kinderen worden soms uit onwetendheid of foute
vooronderstellingen niet geregistreerd. Zij zijn dan boventallig
in de klas, waardoor de school de reguliere overheidsbekostiging
voor hen misloopt
* het feit dat de vrijwillige ouderbijdrage soms niet geïnd kan
worden, maakt dat scholen minder geld beschikbaar hebben voor
extra's.
Er zijn in het voortgezet onderwijs meer problemen te constateren op
het financiële vlak dan in het basisonderwijs.
Door de problemen die zich voordoen bij inschrijving, is de toegang
voor illegale leerlingen tot het voortgezet onderwijs niet
gewaarborgd.
4. Problemen en knelpunten in het middelbaar beroepsonderwijs
Ouders en illegale leerlingen in het MBO krijgen te maken met dezelfde
problematiek bij inschrijving als in het voortgezet onderwijs, zij
staan voor hoge schoolkosten en ook hier kan het verplichte lesgeld
voor leerlingen vanaf 16 jaar niet worden kwijtgescholden. Het is ook
moeilijk tot onmogelijk in het MBO externe stages te lopen vanwege het
ontbreken van een tewerkstellingsvergunning. Er zijn signalen dat
illegale kinderen hierdoor worden geweigerd bij opleidingstrajecten
waar veel stage wordt gelopen. Het is niet bekend of de
beroepsbegeleidende leerweg hierdoor geheel ontoegankelijk is voor
illegale kinderen.
5. Ziektekostenverzekering
Een ander algemeen probleem voor de scholen betreft het ontbreken van
een ziektekostenverzekering. Scholen zeggen niet voor deze kosten op
te kunnen draaien. Soms schakelen ze een eigen netwerk in waardoor de
zorg van een huisarts vaak gratis of tegen gereduceerd tarief kan
worden geregeld. Meer problematisch vinden scholen het om
tandartsenzorg te regelen. Zij hebben de ervaring dat 'illegale'
kinderen met gebitsproblemen soms worden weggestuurd bij de tandarts
omdat de rekening niet voldaan kan worden. Er lopen kinderen op school
rond met kiespijn, wat weer een negatief effect heeft op hun
schoolprestaties.
Ook hebben illegale kinderen vaak psychosociale problemen die hun
schoolbezoek negatief beïnvloeden. De dreiging van uitzetting
veroorzaakt grote spanningen. Op school hebben deze kinderen vaak
concentratie - en gedragsproblemen.
Behalve de 'illegale' leerlingen hebben overige leerlingen en
leerkrachten te maken met spanningen die samenhangen met een dreigende
uitzetting. Een kind dat al drie jaar in een klas zit en moet
vertrekken veroorzaakt grote commotie in de klas.
Extra begeleidingsgelden die 'illegale' kinderen met psychische
problemen nodig hebben ontbreken, maar ook ontbreekt ondersteuning en
begeleiding voor leerkrachten en klasgenoten die een grote
betrokkenheid hebben met deze kinderen.
5. Conclusie en aanbevelingen
In berichtgeving over illegalen is er eigenlijk zelden aandacht voor
de situatie van kinderen.
De school is voor deze kinderen een vorm van regelmaat, normalisering
van het bestaan, inburgering en investering in de toekomst. Deze
kinderen zijn vaak zeer gemotiveerd op school en willen niets liever
dan 'normaal zijn.
Door het volgen van onderwijs voorkom je mede dat deze kinderen op
straat gaan zwerven.
De basisscholen doen over het algemeen, binnen de gegeven
mogelijkheden, hun uiterste best om voor illegale leerlingen het recht
op onderwijs te realiseren. Toch hangt onderwijsdeelname te vaak af
van de goodwill van scholen. Een enkele school zegt dat illegale
kinderen schadeposten veroorzaken, zij nemen meestal niet deel aan
buitenschoolse activiteiten zoals sport of muziekles. Ook beschikken
deze kinderen vaak niet over een computer. Soms is er niet eens
voldoende geld voor elementaire basisbehoeften als voedsel, kleding en
huisvesting.
In het voortgezet - en middelbaar beroepsonderwijs daarentegen, doen
zich meer knelpunten voor waardoor illegale kinderen in hun recht op
onderwijs beperkt worden. De regelgeving in het voortgezet - en
middelbaar beroeps onderwijs is ook meer ingewikkeld dan in het
basisonderwijs. Dit heeft tot gevolg dat met name het middelbaar
beroeps onderwijs voor illegale kinderen niet altijd toegankelijk is.
Ook de lesgeldverplichting vormt voor illegale kinderen een
struikelblok.
De PvdA-fractie is van mening dat niet alleen de ouders, maar ook
onderwijsinstellingen, het ministerie van OC&W, leerplichtambtenaren,
gemeenten en opvangorganisaties verantwoordelijkheid dragen voor het
welzijn en de ontwikkelingskansen van illegale kinderen.
De aanbevelingen die wij hier presenteren zijn niet uitgesplitst naar
schoolsoort. Hiermee geven we aan dat het aanbevelingen zijn van
algemene strekking. Zij zijn bedoeld om het recht op onderwijs voor
illegale kinderen in Amsterdam te bewerkstelligen zodat zij hun
leerplicht daadwerkelijk kunnen nakomen.
De PvdA-fractie van de Gemeenteraad van Amsterdam vraagt Burgemeester
en Wethouders het volgende:
Meer en betere informatie over bestaande regelgeving:
Allereerst is het belangrijk dat het onderwijsveld in Amsterdam op de
hoogte is van de wetgeving rondom onderwijs aan illegale kinderen. Er
moet betere informatie komen over de mogelijkheden als het gaat om
illegale leerlingen. Ook dienen hulpverleningsinstellingen voor
asielzoekers, vluchtelingen, migranten en illegalen op de hoogte te
worden gebracht van deze mogelijkheden.
Helpdesk :
Eén plek waar scholen, hulpverleners, ouders en kinderen zelf, met
vragen en klachten omtrent bovenstaand onderwerp terecht kunnen. Waar
ondersteuning aan scholen wordt geboden zodat zij de bestaande
bekostigingsregels t.b.v. illegale kinderen beter kunnen benutten.
Instellen van een Solidariteitsfonds:
Landelijke regelingen zoals de tegemoetkoming in de onderwijsbijdragen
en studiekosten, staan niet open voor illegale kinderen en hun ouders.
Verder hebben ouders van illegale leerlingen geen recht op sociale
voorzieningen, zoals verzekeringen en uitkeringen waar andere gezinnen
met een minimum inkomen wel aanspraak op kunnen maken (bijzondere
bijstand etc.) Ook particuliere - of gemeentelijke fondsen waar 'arme
gezinnen' een beroep op kunnen doen voor de schoolkosten, zijn niet
toegankelijk voor illegale gezinnen.
Het is daarom nodig dat er een fonds in het leven wordt geroepen waar
scholen, illegale kinderen en hun ouders een beroep op kunnen doen.
Niet alleen voor de noodzakelijke schoolkosten maar ook voor het
financieren van medische zorg voor illegale leerlingen en extra
begeleidingsgelden.
Spreiding
We doen de aanbeveling om afspraken te maken met het onderwijsveld
over spreiden van illegale leerlingen. Het kan niet zo zijn dat
slechts een paar scholen de zwaarste lasten dragen.
Quickscan
Het is onduidelijk hoeveel illegale leerlingen zich aanmelden en
daadwerkelijk naar school gaan, een onderzoek in de vorm van een
quickscan (evt. anoniem) kan hier helderheid geven, waarna de kosten
voor een solidariteitsfonds beraamd kunnen worden.
Ondersteuning leerkrachten
Leerkrachten hebben grote betrokkenheid bij het wel en wee van hun
leerlingen. Zij zullen moeten leren omgaan met frustraties als gevolg
van uitvoering van het vreemdelingenbeleid. Uitzetting van illegale
leerlingen veroorzaakt vaak grote commotie in de klas. Het lesgeven
aan illegale leerlingen en het verwerken van verlies van een leerling
vergt veel van leerkrachten. Wij vinden het noodzakelijk dat
ondersteuning wordt aangeboden.
Karina Schaapman
Lid Gemeenteraad Amsterdam PvdA.
Met dank aan Simone Bommeljé onderzoekster en Stan Meuwese directeur
Defence for Children International.
Bronnen:
1. 'Tussen recht en realiteit', een oriënterende studie naar
'illegale' kinderen in het Nederlandse onderwijs, uitgevoerd door
Mr. Simone Bommeljé en drs. Kordula C. Braat.
2. Gesprekken met ouders, leerkrachten, directeuren en andere
betrokkenen binnen het Amsterdamse basis - en voortgezet
onderwijs.
Karina Schaapman