Centraal Planbureau
CENTRAAL PLANBUREAU
Onderwerp: persbericht
Nummer: 4
Datum: 13 februari 2003
Inlichtingen bij Marcel Canoy (tel: 070-3383 379) of Dick Morks (tel:
070-3383 410)
Samenhangend beleid nodig voor het aanpakken van oligopolies
Voor het effectief aanpakken van markten met weinig bedrijven,
zogeheten oligopolies, bepleit het Centraal Planbureau (CPB) een
integraal beleid, waarbij mededingingsrechtelijke en andere instrumenten
in samenhang worden bezien. Het is niet nodig om de bevoegdheden van de
Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) daarvoor uit te
breiden.
Dit blijkt uit CPB Document 29 'Tight Oligopolies: In Search of
Proportionate Remedies', van de hand van Marcel Canoy en Sander
Onderstal. De onderzoekers wijzen erop dat niet iedere ongewenste
marktuitkomst met de Mededingingswet kan of moet worden aangepakt. Er is
ook ander overheidsbeleid mogelijk om oligopolies in bedwang te houden.
Te denken valt aan consumentenbeleid, verlaging van toetredingsdrempels
en het periodiek herverdelen van licenties.
Een flink deel van het Europese Bruto Binnenlands Product wordt
voortgebracht door oligopolies. Het gaat hier om belangrijke
bedrijfstakken zoals de benzinemarkt, de energiesector, de bankensector
en de markt voor mobiele telecommunicatie. Er wordt vaak geklaagd over
het gedrag van deze oligopolisten. Zo zouden ze te hoge prijzen rekenen
(mobiele telecom, benzine), of klantonvriendelijk zijn (banken). Maar is
dat terecht? Op verzoek van het Ministerie van Economische Zaken heeft
het CPB een analyse gemaakt van zogeheten 'tight oligopolies'. Dit zijn
oligopolies, waar er een reëel gevaar bestaat dat bedrijven ongewenst
gedrag vertonen, vooral omdat toetreding heel moeilijk is.
Omdat bedrijven in een 'tight oligopoly' per definitie gedrag kunnen
vertonen dat niet in het belang van consumenten is, kan
overheidsingrijpen noodzakelijk zijn. Dat hoeft echter niet altijd.
Indien de problemen tijdelijk van aard zijn, bijvoorbeeld doordat
bedrijven met innovaties tot de markt toetreden, kan overheidsingrijpen
averechts werken.
Als de overheid ingrijpt, kan zij dat op drie manieren doen. Ten eerste
kan ze soms voorkomen dat een 'tight oligopoly' ontstaat, bijvoorbeeld
via fusiecontrole door de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa). In de
tweede plaats kan de overheid een 'tight oligopoly' genezen. Dat kan zij
doen door toetredingsdrempels te verlagen, bijvoorbeeld via het periodiek
herverdelen van licenties om in de markt te mogen opereren. De derde
optie is het toedienen van 'pijnstillers'. Als voorkomen en genezen niet
mogelijk zijn, of gepaard gaan met te hoge maatschappelijke kosten, kan
de overheid een 'tight oligopoly' tolereren, en slechts de meest ernstige
gedragingen aanpakken, bijvoorbeeld met de Mededingingswet.
Het rapport licht elk van de drie beleidsopties toe aan de hand van twee
cases. Onder het kopje 'voorkomen' bestudeert het CPB de geruchtmakende
fusie tussen de touroperators Airtours en First Choice in het Verenigd
Koninkrijk, alsmede de markt voor zorgverzekeringen, waar een fusiegolf
de concurrentie dreigt te verstoren. Bij de bestrijding van ongewenste
gevolgen wordt aandacht besteed aan de bankensector in Nederland en de
markt voor mobiele telecommunicatie in Finland. Voor beide voorbeelden
geldt dat toetreding heel moeilijk is, maar de overheid wel van alles kan
doen om hoge prijzen te verhinderen. Tot slot beschouwt het CPB twee
markten die de Nederlandse overheid in de nabije toekomst hoopt te
'genezen': benzine en commerciële radio. Voor die markten geldt dat
licenties herverdeeld kunnen worden: een mooie gelegenheid om oligopolies
te doorbreken.
Een rode draad die door al deze cases loopt, is dat beleidsmatige
afstemming noodzakelijk is. Consumentenbeleid, bijvoorbeeld in de vorm
van vergroting van de transparantie van de markt en verlaging van de
overstapkosten, het uitvoeren van de Mededingingswet, alsmede Ruimtelijke
Ordenings- en licentiebeleid vinden nu veelal gescheiden plaats. Het CPB
concludeert dat hiermee kansen verloren gaan. In het Verenigd Koninkrijk
bestudeert de Office of Fair Trading vaak alle aspecten van een sector in
samenhang. Het primaire doel daarbij is niet per se het opsporen van
overtredingen van de Mededingingswet. De onderzoeken leiden veelal tot
een waaier aan samenhangende beleidsaanbevelingen. De NMa is hier ook
schoorvoetend mee begonnen. Het CPB-onderzoek laat zien dat de NMa hier
veel verder mee kan gaan.
CPB Document 29, 'Tight Oligopolies: In Search of Proportionate
Remedies', ISBN 90-5833-122-9, is te bestellen bij:
Bibliotheek Centraal Planbureau
Postbus 80510
2508 GM Den Haag
Telefoon: 070-3383425
Telefax: 070-3383350
E-mail: bibliotheek@cpb.nl
Prijs: 9,00 euro
De publicatie is tevens (gratis) beschikbaar als PDF-file op de website
van het CPB
(www.cpb.nl).
Aan dit bericht kunnen geen rechten worden ontleend.