Uitspraak Hoge Raad LJN-nummer: AF1560 Zaaknr: C01/165HR
Bron: Hoge Raad der Nederlanden 's-Gravenhage
Datum uitspraak: 7-02-2003
Datum publicatie: 7-02-2003
Soort zaak: civiel - civiel overig
Soort procedure: cassatie
7 februari 2003
Eerste Kamer
Nr. C01/165HR
RM
Hoge Raad der Nederlanden
Arrest
in de zaak van:
,
wonende te ,
EISER tot cassatie,
advocaat: mr. E. van Staden ten Brink,
t e g e n
BOUWMARKT HULST B.V.,
gevestigd te Hulst,
VERWEERSTER in cassatie,
advocaat: mr. D. Stoutjesdijk.
1. Het geding in feitelijke instanties
Eiser tot cassatie - verder te noemen: - heeft bij exploit van
1 oktober 1998 verweerster in cassatie - verder te noemen: Bouwmarkt -
gedagvaard voor de Rechtbank te Middelburg en gevorderd bij vonnis
voor zoveel mogelijk uitvoerbaar bij voorraad, Bouwmarkt te
veroordelen tot:
1. betaling van f 30.156,--, te vermeerderden met det wettelijke rente
vanaf 10 april 1990 althans vanaf de dag der dagvaarding;
2. betaling van f 2.997,48 ter zake van buitengerechtelijke kosten, te vermeerderen met de wettelijke rente vanaf de dag der dagvaarding.
Bouwmarkt heeft de vordering bestreden.
De Rechtbank heeft bij vonnis van 6 oktober 1999 diens
vorderingen ontzegd.
Tegen dit vonnis heeft hoger beroep ingesteld bij het
Gerechtshof te 's-Gravenhage.
Bij arrest van 15 februari 2001 heeft het Hof het bestreden vonnis
bekrachtigd.
Het arrest van het Hof is aan dit arrest gehecht.
2. Het geding in cassatie
Tegen het arrest van het Hof heeft beroep in cassatie
ingesteld. De cassatiedagvaarding is aan dit arrest gehecht en maakt
daarvan deel uit.
Bouwmarkt heeft geconcludeerd tot verwerping van het beroep.
De zaak is voor partijen toegelicht door hun advocaten.
De conclusie van de Advocaat-Generaal J. Spier strekt tot verwerping
van het beroep, met toepassing van art. 81 RO.
De advocaat van heeft bij brief van 13 december 2002 op deze
conclusie gereageerd.
3. Beoordeling van het middel
De in het middel aangevoerde klachten kunnen niet tot cassatie leiden.
Zulks behoeft, gezien art. 81 RO, geen nadere motivering nu de
klachten niet nopen tot beantwoording van rechtsvragen in het belang
van de rechtseenheid of de rechtsontwikkeling.
4. Beslissing
De Hoge Raad:
verwerpt het beroep;
veroordeelt in de kosten van het geding in cassatie, tot op
deze uitspraak aan de zijde van Bouwmarkt begroot op EUR 425,28 aan
verschotten en EUR 1.365,-- voor salaris.
Dit arrest is gewezen door de raadsheren A.E.M. van der Putt-Lauwers,
als voorzitter, H.A.M. Aaftink en O. de Savornin Lohman, en in het
openbaar uitgesproken door de raadsheer F.B. Bakels op 7 februari
2003.
*** Conclusie ***
Rolnr. C01/165
mr J. Spier
Zitting 29 november 2002
Conclusie inzake
tegen
Bouwmarkt Hulst B.V.
(hierna: Bouwmarkt)
Inzet van de procedure
1. Deze procedure is het vervolg op twee eerdere procedures: een
arbitrage en een geding dat is geëindigd met een arrest van het Hof
's-Gravenhage.
2. De inzet was en is de terugbetaling van een bedrag dat of
BV (een BV waarvan directeur was) heeft betaald aan
of aan BV. Bouwmarkt is de rechtsopvolgster van
BV. In de onderhavige procedure vordert bedoeld bedrag (fl.
30.156) van Bouwmarkt.
3. In de eerdere procedures en ook in de huidige procedure hebben
partijen zich niet erg duidelijk uitgelaten over de vraag wie heeft
betaald en aan wie is betaald. Deze onduidelijkheid lijkt mede hierop
terug te voeren dat niet steeds is onderkend dat een vennootschap
slechts door tussenkomst van natuurlijke personen kan handelen zodat
de stelling dat een bepaalde persoon in feitelijke zin iets heeft
betaald of ontvangen niet behoeft overeen te komen met de vraag wie
rechtens geldt als betaler of ontvanger. Zo heeft BV zich blijkens
het arbitraal vonnis op het standpunt gesteld dat zij aanspraak zou
kunnen doen gelden op verrekening wegens een door betaald
bedrag (onder 5); zie voorts mva inc. in de eerdere procedure onder 4.
4. Ter adstructie van hetgeen onder 3 werd gezegd, doe ik een greep
uit de stellingen van :
a. had in privé geen schuld aan BV en hij heeft daarom
onverschuldigd betaald (inleidende dagvaarding in het eerdere geding
onder 3). Waarom onverschuldigd zou hebben betaald komt niet
uit de verf. Het is daarom niet erg aannemelijk. Het is ook in strijd
met een namens hem door mr De Bliek geschreven brief van 25 mei 1992
(prod. bij cvd in de eerdere procedure). In de toelichting op grief I
in de eerdere procedure betrekt hij op dit laatste punt een niet
begrijpelijke stelling.
b. Bij repliek ontvouwt de stelling dat het litigieuze bedrag
zou zijn betaald door BV (onder 2).
5. Het Hof heeft, in cassatie niet (op begrijpelijke wijze) bestreden,
geoordeeld dat en in privé geen zaken met
elkaar deden (rov. 1 onder d).
Het oordeel van Rechtbank en Hof
6. In de onderhavige procedure heeft de Rechtbank de vordering
afgewezen omdat zij is verjaard. 's Hofs oordeel komt, samengevat, op
het volgende neer:
a. heeft betaald in zijn hoedanigheid van directeur van
BV. en hadden in privé geen vorderingen op
elkaar en ze deden nimmer zaken (rov. 3, 4 en 6 sub 2).
b. Op 10 april 1990 is fl. 30.156 aan BV betaald ("ter beschikking
gesteld") (rov. 3, 5 en 6 onder 3). heeft steeds gesteld dat
hij er bij de overhandiging van bedoeld bedrag van uit ging dat het
bedrag aan BV "ten goede zou komen". Deze betaling geschiedde als
een vorm van zekerheid; het bedrag werd door BV in een kluis
bewaard en werd "zoals gebruikelijk" terugbetaald als de grond voor de
zekerheidstelling wegviel (rov. 6 onder 3). Tegen deze achtergrond
bestond er voor geen "objectieve rechtvaardiging" om de
verjaring eerst op 22 oktober 1997 te stuiten. Het had vanaf
het begin duidelijk moeten zijn dat BV ter zake als debiteur moest
worden aangemerkt (rov. 7). Ingeval van twijfel had hij eerder om
duidelijkheid moeten vragen, zich zijn rechten moeten voorbehouden dan
wel en BV in rechte moeten betrekken (rov. 8 en 9).
Van (opzettelijke) misleiding van of Bouwmarkt is niet
gebleken zodat voor verlenging geen goede grond bestaat (rov. 10). Ten
slotte neemt het Hof klaarblijkelijk tevens de door de Rechtbank
bijgebrachte gronden over (rov. 11: "op goede gronden").
7. is tijdig in cassatie gekomen met een moedeloos stemmende
klachtenregen. Zijn litanie behoeft slechts in beperkte mate
bespreking. ziet er aan voorbij dat de Hoge Raad er niet voor
is om scherven te rapen die door de wijze van procederen in feitelijke
aanleg zijn ontstaan.
Afdoening van het cassatieberoep
8. De onder 6 a en b weergegeven gronden zijn onmiskenbaar
tegenstrijdig. Neemt men aan dat het gaat om een betaling van BV
dan heeft ter zake geen vordering. Van verjaring kan dan geen
sprake zijn. Bekeert men zich tot het standpunt dat voor zich
zelf heeft betaald dan heeft hij in beginsel wel een vordering en moet
de verjaringskwestie onder ogen worden gezien.
9. Aangenomen mag worden dat het Hof recht heeft willen doen aan beide
pijlers die het debat van partijen hebben beheerst. Het heeft daarom
gerespondeerd op beide stellingen en heeft zich er beleefdheidshalve
van onthouden aan te stippen dat zij niet samen gaan.
10. Hoe dit zij: beide redeneringen kunnen afwijzing van de vordering
zelfstandig dragen. Ik ga eerst in op de klachten tegen de onder 6 sub
a weergegeven redenering.
11. Onderdeel 3 kant zich met vijf klachten tegen het oordeel dat
"vaststaat, dat , in zijn hoedanigheid van directeur van ,
(...) heeft betaald". Het onderdeel doet beroep op het vonnis van de
Rechtbank, het "steeds" door uitgedragen standpunt en een
stelling van Bouwmarkt (met name de subonderdelen 3.1 en 3.2).
12. Subonderdeel 3.5 dringt nog aan dat het Hof de spijker op de kop slaat door te overwegen dat partijen in privé nimmer met elkaar zaken hebben gedaan. Doch dat ligt anders voor het verstrekken van zekerheden, zo wordt daaraan toegevoegd. De steller beroept zich daarbij op de subonderdelen 3.1 - 3.4. De enige in dit verband niet op voorhand irrelevante stelling valt te putten uit subonderdeel 3.2 waar beroep wordt gedaan op een stelling van Bouwmarkt.
13. Deze klacht(en) stuit(en) af op de eigen stellingen van
zoals hiervoor onder 4 kort weergegeven. Kennelijk heeft het Hof mede
daarop het oog gehad.
14. Ten overvloede: de omstandigheid dat partijen in privé nimmer
zaken met elkaar deden, ondersteunt 's Hofs oordeel. Het middel doet
geen beroep op stellingen van ten betoge dat hij privé
zekerheden verstrekte voor schulden van BV hoewel dat primair op
zijn weg had geleden. Bij die stand van zaken komt weinig betekenis
toe aan de beweringen van BV; te minder omdat ook zij het onder 3
bedoelde onderscheid niet steeds scherp in het oog heeft gehouden.
15. Nu het middel de onder 6 sub a weergegeven grond, die 's Hofs arrest als gezegd zelfstandig kan dragen, tevergeefs bestrijdt, valt het doek over het cassatieberoep. De overige klachten behoeven geen bespreking meer. Zeer kort ga ik op een enkele klacht nog in.
16. Onderdeel 3.5 strekt, als ik het goed zie, ten betoge dat het Hof ten onrechte heeft aangenomen dat sprake was van een betaling aan BV. Blijkbaar miskent mr Van Staden ten Brink dat deze klacht dodelijk is voor de vordering. Immers valt niet in te zien waarom BV iets zou moeten terugbetalen wat zij nimmer heeft ontvangen.
17. Onderdeel 1 richt tien (!) pijlen tegen 's Hofs oordeel inzake het
door Bouwmarkt gedane beroep op verjaring (de onder 6 sub b
weergegeven).
18. Het onderdeel betoogt in de eerste plaats dat het Hof heeft
miskend dat het in art. 3:309 BW aankomt op subjectieve bekendheid.
19. Hoewel in het bestreden arrest niet expliciet wordt aangegeven of
het Hof de subjectieve of de objectieve leer aanhangt, wijst alles er
op dat het zich heeft bekeerd tot laatst bedoelde leer. Dat ligt met
name besloten in de verwijzing naar de "objectieve rechtvaardiging"
(o.m. rov. 7). De hiertegen opgeworpen klacht slaagt.(1) Zulks kan
evenwel - ook los van hetgeen hiervoor werd betoogd - bij gebrek aan
belang niet tot cassatie leiden.
20. Uit rov. 9 van 's Hofs arrest vloeit voort dat het Hof, in het
voetspoor van uiteenzettingen van , als grondslag van de
vordering onverschuldigde betaling heeft gezien. Dat oordeel wordt in
cassatie niet bestreden. Integendeel, door - zoals onder 18 werd
aangestipt - in 's Hofs voetspoor aan te haken bij art. 3:309 BW neemt
ook klaarblijkelijk aan dat het in dit geding gaat om (een
vordering uit) onverschuldigde betaling.
21. Veronderstellenderwijs aannemend dat in privé de betaling
onverplicht heeft verricht, dan was hij op het moment van betaling
reeds bekend met het feit dat de betaling onverschuldigd was.
ging er op dat moment zelf van uit dat hij aan BV betaalde.
22. Niet kan worden gevergd dat eerst in rechte komt vast te staan wie
de ontvanger is voordat de verjaringstermijn van art. 3:309 BW gaat
lopen. Dit wordt door ook niet bepleit. De stelling van
komt er - kort gezegd - op neer dat hij door de proceshouding
van Bouwmarkt in de arbitrageprocedure niet bekend leek te zijn met de
persoon van de ontvanger in de zin van art. 3:309 BW. Leek, want
uiteindelijk blijkt hij bij betaling wel uit te zijn gegaan van de
juiste persoon van de ontvanger.
23. Dat bij betaling uitging van de juiste juridische situatie
is in dit geding - naast daarmee strijdige stellingen - door hem zelf
gesteld; zie o.m. inleidende dagvaarding onder 3 en cvr onder 2.
Bekendheid met de persoon van de ontvanger kan niet worden opgeheven
louter door ontkenning door degene die wél de ontvanger blijkt te
zijn. De voor de verjaringstermijn door bepleite ingangsdatum
heeft een erg arbitrair karakter. Zekerheid ontstaat immers ook in dat
geval pas wanneer uit een latere (onherroepelijke) rechterlijke
uitspraak blijkt of de ontkenning al dan niet hout sneed.
24. Ik laat rusten of art. 3:321 lid 1 onder f BW in gevallen als hier
bedoeld een rol zou kunnen spelen. Veronderstellenderwijs aannemend
dat het antwoord bevestigend luidt, zou dat ingevolge art. 3:320 BW
immers hooguit zes maanden soelaas bieden, te rekenen vanaf het moment
waarop de verlengingsgrond is "verdwenen". heeft zelf
uitgedragen dat hij op 13 januari 1993 bekend is geworden met de
persoon van de ontvanger (inleidende dagvaarding onder 3). Hij heeft
de vordering eerst op 22 oktober 1997 gestuit (inleidende dagvaarding
onder 3; cva onder 4). De vordering was toen verjaard op de voet van
art. 3:309 BW. Veronderstelde toepasselijkheid van art. 3:321 lid 1
onder f BW zou daaraan, in het licht van art. 3:320 BW, niets afdoen.
Er was trouwens geen enkele reden om zo lang te wachten, zoals het Hof
met juistheid heeft aangestipt (rov. 8).
25. Kortom: uitgaande van de subjectieve maatstaf is de vordering te
laat ingesteld. Voor zover voor verlenging al grond zou bestaan, kan
zij niet baten.
26. De resterende klachten van onderdeel 1 en van onderdeel 4
(voorzover al begrijpelijk) stuiten op het voorafgaande af.
27. Onderdeel 4 schuift voorts de redelijkheid en billijkheid naar
voren. Het berust op een verkeerde rechtsopvatting omdat het miskent
dat in elk geval onaanvaardbaarheid als bedoeld in art. 6:2 lid 2 BW
vereist is. Los daarvan: het is naar maatstaven van redelijkheid en
billijkheid niet onaanvaardbaar om iemand die jaren wacht te tracteren
op een beroep op verjaring. De benadering van Bouwmarkt getuigt
(mogelijk) niet van (grote) welwillendheid, maar daar kan geen
garen bij spinnen.
28. Onderdeel 1.10 bevat een stelling die in feitelijke instanties
niet is betrokken. Sprake is van een novum. Daarvoor is in cassatie
geen plaats.
29. De overige klachten behoeven, voorzover zij al begrijpelijk zijn
en voldoen aan de eisen van art. 407 lid 2 Rv., bij gebrek aan belang
geen bespreking.
30. In deze zaak worden geen vragen aan de orde gesteld die van belang
zijn voor de rechtsontwikkeling of de rechtseenheid.
Conclusie
Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep, met toepassig van
art. 81 RO.
De Procureur-Generaal bij de
Hoge Raad der Nederlanden,
Advocaat-Generaal
1 Zie HR 6 april 2001, NJ 2002, 383 en HR 20 april 2001, NJ 2002, 384,
HJS.