MKB Nieuws, bericht
20-01-2003
Midden- en kleinbedrijf verliest vertrouwen in snel economisch
herstel
MKB-Nederland constateert dat het mkb langzamerhand het vertrouwen
in een snel economisch herstel aan het verliezen is. Het is nog steeds
volstrekt onzeker wanneer het omslagpunt komt en het vertrouwen van
ondernemers dat het herstel wel snel en hevig zal zijn klinkt toch nu
echt minder sterk dan een jaar geleden. Vanaf 2000 is de economische
trend in het mkb structureel naar beneden gericht en dat negatieve
beeld blijft ook nu intact: de cijfers over het derde kwartaal geven
een verdere economische afkoeling in het mkb aan en weliswaar lijkt
zich nu enige stabilisatie voor te doen, maar echt hoopgevend is dat
niet. Vooral de werkgelegenheidsgroei die in 2003 omslaat in een
werkgelegenheids-afname en de pas op de plaats bij investeringen tonen
aan dat het mkb steeds sceptischer wordt over een snelle economische
opleving. Bovendien wordt de kwetsbaarheid voor loonstijgingen groter,
omdat de arbeidsproductiviteit nauwelijks groeit.
Onderzoek
Elk kwartaal laat MKB-Nederland door het NIPO onderzoek doen naar de
economische situatie bij haar achterban: het Nederlandse midden- en
kleinbedrijf. In deze notitie worden de NIPO-cijfers gepresenteerd tot
31 december 2002 en de verwachtingen voor 2003. In het totaal worden
door het jaar meer dan 10.000 mkb-ondernemers ondervraagd.
Pessimistisch
MKB-Nederland constateert dat het mkb in het afgelopen halfjaar
aanzienlijk negatiever is geworden over de richting van de Nederlandse
economie. Het aantal ondernemers dat denkt dat het in Nederland
economisch beter zal gaan is in nog geen jaar tijd gehalveerd. Het
aantal ondernemers dat denkt dat de werkloosheid zal dalen is in één
kwartaal gehalveerd. Kortom het macrobeeld van het mkb is in een
relatief korte periode aanzienlijk pessimistischer geworden.
MKB-Nederland ziet dat het microbeeld zich weliswaar minder snel
versomberd dan het macrobeeld, maar realiseert zich ook dat de
verwachtingen voor het eigen bedrijf geleidelijk aan wel steeds
slechter worden. De verwachtingen voor de omzet, orderpositie en winst
dalen vanaf 2000 structureel. Het aantal ondernemers met exportplannen
blijft gelijk. De verwachtingen voor 2003 zijn wel fractioneel beter
dan die voor 2002, maar daarin zit toch vooral een behoorlijke dosis
hoop. Mogelijk dat ook de iets gestegen beurskoersen in oktober en
november van vorig jaar enigszins hebben bijgedragen aan het licht
positievere sentiment in het vierde kwartaal. Maar gerealiseerd moet
worden dat de stabilisatie zich op een verhoudingsgewijs laag niveau
voordoet. Echt vertrouwen in de toekomst stralen de cijfers in ieder
geval niet uit.
Opvallend is wel dat de tegenvallende afzet niet leidt tot extra
exportinspanningen: het aantal ondernemers dat wil gaan exporteren
blijft gelijk.
Het baart MKB-Nederland zorgen dat de investeringsbereidheid de
afgelopen maanden toch weer wat begint terug te vallen. Niet alleen
voelen weinig ondernemers er voor om de capaciteit uit te breiden
(investeringen in gebouwen), maar ook diepte-investeringen (machines)
worden nu teruggeschroefd en de investeringen in automatisering lopen
de afgelopen maanden eveneens terug. Klaarblijkelijk is het mkb
momenteel minder geïnteresseerd in verbetering van de
arbeidsproductiviteit dan in keiharde kostenbesparingen. Ondernemers
gaan zich meer instellen op langdurige economische tegenwind en willen
hun kruit liever droog houden. Uit de cijfers blijkt ook dat zij het
investeringsklimaat verslechterd vinden, ondanks de lagere rente.
Werkgelegenheid
MKB-Nederland constateert eveneens dat de werkgelegenheidsgroei in het
mkb omslaat in een afname. In geheel 2002 groeide het aantal
arbeidsplaatsen nog nauwelijks met slechts 4.000 nieuwe
arbeidsplaatsen. In 2003 zal de werkgelegenheid in het mkb naar
verwachting dalen met enkele tienduizenden banen. Als indicatie moet
daarbij worden gedacht aan het verlies van tussen de 25.000 en 50.000
banen. De tijden dat het mkb goed was voor een werkgelegenheidsgroei
van ruim boven de 100.000 nieuwe arbeidsplaatsen lijken al weer ver
achter ons te liggen. Na het grootbedrijf is nu ook het mkb bezig met
een saneringsslag. Positief is dat op termijn de arbeidsproductiviteit
kan stijgen, negatief is uiteraard dat de werkloosheid zal oplopen.
Het aantal openstaande vacatures ziet MKB-Nederland ook verder dalen.
Op dit moment hebben 48.000 mkb-bedrijven 72.000 openstaande
vacatures. Ook hier is het contrast met een paar jaar geleden groot:
in 2001 nog had het mkb bijna 200.000 openstaande vacatures. Als
gevolg van de verslechterende afzetmogelijkheden wordt de groei van de
arbeidsproductiviteit in het mkb voor 2003 op een magere ½ % geraamd
(hetzelfde percentage als in 2002), waardoor het mkb kwetsbaar is voor
loonsstijgingen die boven dit percentage uitgaan. Ook
efficiencyverbeteringen (bijvoorbeeld door meer automatisering) helpen
dan niets, omdat de afzet immers nauwelijks groeit. In 2004 wordt een
arbeidsproductiviteitsstijging van 1¾% verwacht. Voor een deel is die
stijging een gevolg van de verwachte economische opleving en deels ook
van de sanerings- en efficiencymaatregelen die nu worden getroffen in
het mkb.
Malaise
Tenslotte constateert MKB-Nederland dat de economische malaise in het
mkb zich ook verbreedt naar de sectoren die afhankelijk zijn van de
binnenlandse vraag. In het afgelopen halfjaar zijn m.n. de
winstverwachtingen in de bouw, detailhandel, horeca en dienstverlening
verhoudingsgewijs sterk onder druk gekomen, terwijl die sectoren tot
voor kort de dans leken te ontspringen. De kwetsbaarheid van deze
sectoren is eveneens groter geworden, omdat de
arbeidsproductiviteitsgroei zich er nu rond de 0 of zelfs daaronder
bevindt.
Informatie: drs. K.A. Ravesloot