---

Toespraken
---

Presentatie boek Joodse Geestelijke Verzorging

13-01-2003

Toespraak Staatssecretaris Van der Knaap (Defensie) bij de overhandiging van het boek Vrede maak je niet alleen door de Joodse Geestelijke Verzorging op 13 januari 2003 in Den Haag

Dames en heren,

In het afgelopen decennium is veel veranderd. Het einde van de Koude Oorlog, van een statische bondgenootschappelijke verdediging naar dynamische crisisbeheersingsoperaties. Het zijn ontwikkelingen die de krijgsmacht als organisatie sterk hebben beïnvloed. Daarnaast is ook het kazerneleven drastisch gewijzigd, zeker na afschaffing van de dienstplicht, evenals de band van militairen met hun achterban en hun thuissituatie. Uiteraard is eveneens de maatschappelijk situatie van nu ook sterk veranderd. Denk maar eens aan tal van democratische processen en de verdergaande ontzuiling.

Deze wijzigingen in de maatschappelijke en internationale politieke constellatie hebben logischerwijs ook grote gevolgen gehad voor het wezen van het militaire vak. En daarmee voor de verantwoordelijkheden van de militairen zelf. Ondanks dat zij functioneren binnen een hiërarchische structuur, ondanks dat zij moeten opereren onder speciale omstandigheden en onder speciale regelgeving, hebben militairen nadrukkelijker dan voorheen een eigen verantwoordelijkheid. Een zware verantwoordelijkheid wel te verstaan. Ik hoef u maar te herinneren aan de heftige discussie die heeft plaats gehad over de vraag of de militairen van Dutchbat 3 kan worden verweten dat zij niet buiten het mandaat gingen waarmee zij door de VN naar Bosnië waren gestuurd. Militairen bevinden zich in een ethisch paradoxale situatie: zij zijn opgeleid om zo nodig geweld te gebruiken, teneinde de vrede te bewaren of af te dwingen. Geweld is dan het wezenskenmerk van de krijgsmacht. Omgaan met geweld is voor militairen geen theorie, maar praktijk. Ook al hoeven zij dat geweld gelukkig niet altijd zelf te gebruiken, militairen worden ingezet op plaatsen waar geweld aan de orde van de dag is. Zij treden op onder diffuse en snel wisselende omstandigheden en in sterk uiteenlopende scenarios. Van soldaat tot generaal worden militairen geconfronteerd met nieuwe en lastige dilemma´s, vaak ook van morele en ethische aard. Dilemmas die niet alleen een rol spelen bij de besluitvorming over de inzet van militairen, maar ook waar de ingezette militairen zelf nadrukkelijk mee te maken krijgen. Daarvoor moet je sterk in je schoenen staan. Ik heb al eens eerder gezegd: Ethiek is niet voor watjes, ethiek is een noodzaak. Zeker in het militaire vak.

Gelukkig worden Nederlandse militairen niet aan hun lot overgelaten Het is namelijk de verantwoordelijkheid van de defensie-organisatie met een goede personeelszorg het functioneren van militairen optimaal te ondersteunen en de eigen verantwoordelijkheid van militairen verder te stimuleren. Opleiding, (na-)zorg en begeleiding zijn hierbij belangrijke facetten. Naast de defensie-organisatie en de betrokken militairen zelf spelen ook tal van instellingen een grote rol. Ik denk natuurlijk in het bijzonder aan de geestelijke verzorgers binnen de krijgsmacht. Zij vervullen immers een vertrouwensfunctie voor veel militairen en hun gezinsleden, zijn steun en toeverlaat in moeilijke situaties. Ze leven in wel en wee met hen mee en staan hen bij. Dat doen ze niet alleen tijdens oefening en bij uitzending, maar ook in de kazerne- of thuissituatie. U, als Joodse Geestelijke Verzorging, vervult ten volle uw rol in dit geheel en wij zijn u als Defensie daarvoor zeer erkentelijk.

Dames en heren, Ethisch handelen is momenteel een actueel thema. Het zinloos geweld op straat, de verruwde omgangsvormen, het toegenomen egoïsme in de samenleving: het zijn allemaal issues waarover thans meer dan ooit gesproken wordt. Onlangs is in een parlement zelfs een normen en waarden -debat gehouden en ook in de verkiezingscampagne staat het hoog op de politieke agenda. U zult het met me eens zijn dat het nadenken over normen, waarden en ethiek uiteindelijk bij het individu zelf moet beginnen. Naar mijn mening zijn maatschappelijke discussies en publieke opinievorming daarbij uiterst nuttige instrumenten. Maar uiteindelijk gaat het toch om houding en gedrag van individuen, voortvloeiend uit een leerproces, als ik het zo mag noemen.

Ook in het Jodendom neemt het leren een centrale plaats in. ´Lernen´, het bestuderen van de Joodse bronnen, leidt tot kennis over het Jodendom, en het versterken van de Joodse identiteit. Om dit proces binnen de krijgsmacht te faciliteren, verzorgt de Joodse Geestelijke Verzorging maandelijkse bijeenkomsten, waarbij Joodse militairen onderwerpen bestuderen en bespreken die te maken hebben hun taakuitoefening. Tijdens deze bijeenkomsten zijn een aantal actuele militaire onderwerpen, situaties en dilemmas besproken. Hoe ga je tegenwoordig bijvoorbeeld om met de tekst uit de Tora dat al haar paden vrede zijn. Indien je dit letterlijk toepast is een keuze voor het militaire beroep misschien niet het meest voor de hand liggende... Maar ook de vraag wanneer je wel of niet hulp kunt of moet verlenen tijdens een humanitaire missie is niet eenvoudig te beantwoorden. Soms staat de afgesproken neutraliteit haaks op de eigen religieuze voorschriften. De deelnemers van de bijeenkomsten zelf hebben daarom gevraagd of dergelijke onderwerpen niet uitgebreider in boekvorm konden worden behandeld. Rabbijn Evers is bereid gevonden deze actuele themas vanuit een Joods Bijbels perspectief te belichten. Het resultaat heb ik vandaag met genoegen in ontvangst mogen nemen.

Ik vind het belangrijk dat onze militairen de mogelijkheid hebben om vanuit de eigen religie of levensbeschouwing te discussiëren en na te denken over hoe men militair-ethische dilemma´s kan benaderen. Het is immers tegenwoordig cruciaal dat militairen zich bewust zijn van het eigen handelen, dilemmas op tijd kunnen herkennen en hiermee op de juiste wijze en binnen het eigen mandaat mee omgaan. Het boek vormt daarbij voor Joodse militairen een leidraad en biedt een aanzet tot denken.

Dames en heren, Omdat ethiek onlosmakelijk verbonden is met het militaire vak, besteedt Defensie in haar opleidingen hieraan steeds meer aandacht. Onlangs is het basisboek Militaire ethiek verschenen waarin met name de theorie rond militaire ethiek centraal staat. Binnenkort verschijnt als tweede deel het praktijkboek dat naar verwachting een belangrijk hulpmiddel zal zijn in de voorbereiding van onze militairen. Het doet me deugd dat juist de kleinste denominatie binnen de Geestelijke Verzorging als eerste met een eigen publicatie over dit onderwerp naar buiten komt. Ik ben de Joodse GV en rabbijn Evers dan ook zeer erkentelijk dat zij de verantwoordelijkheid hebben gevoeld de eigen militairen met dit boek te ondersteunen. Zelf, zal ik het boek Vrede maak je niet alleen met zeer veel belangstelling lezen.

Sjalom.

Nieuws Ministerie van Defensie