Partij van de Arbeid

Nieuws >> Columns

100 jaar sociaal-democraten in de raad!

23-12-2002

Door Bouwe Olij

24 december 2002: 100 jaar sociaal-democraten in de Amsterdamse gemeenteraad

Het district sloeg alle liberalen, de meeste radicalen en meerdere clericalen ongegeneerd fors op den smoel.
Dat schrijft Emanuel Querido trots over de verkiezingsoverwinningen in december 1902. In die maand slaagt het roemruchte derde district van de SDAP erin Pieter Jelles Troelstra af te vaardigen naar de Tweede Kamer en vakbondsvoorman Henri Polak naar de gemeenteraad. We schrijven geschiedenis: Voor het eerst een sociaal-democraat in de Amsterdamse raad. District 3 omvat grofweg het huidige Oost en de Weesperbuurt. Een stadsdeel met relatief veel diamantbewerkers.

Het is eind 1902. Er is nog geen algemeen kiesrecht. De SDAP zal nog lang moeten strijden voor invoering van het algemeen kiesrecht voor mannen in 1917 en voor vrouwen in 1919. Nederland heeft nog een districtenstelsel. Amsterdam is in die tijd opgedeeld in negen districten. District 3 heeft vijf vertegenwoordigers in de raad. De gemeenteraad wordt voor zes jaar gekozen en elke twee jaar treedt een derde van de leden af. Er zijn dus elke 2 jaar raadsverkiezingen. De Tweede Kamer heeft 100 zetels en Nederland is opgedeeld in 100 kiesdistricten.

Eerder dat jaar overlijdt plotseling de liberaal Den Hertog die voor het derde district zowel in de Kamer als in de gemeenteraad zit. Er komen tussentijdse verkiezingen. De campagne wordt niet gevoerd door de SDAP-afdeling, maar door de arbeiders-kiesvereniging. Henri Polak heeft wel oren naar een kamerlidmaatschap. Met een beroep op het partijbelang wordt hij ertoe overgehaald zich niet kandidaat te stellen, ten gunste van Troelstra die in 1901 helaas niet herkozen is in de Tweede Kamer. Na een intensieve campagne blijkt Troelstra op 3 december dertien stemmen tekort te komen voor directe verkiezing. Gelukkig haalt hij zes dagen later in de tweede ronde 57% van de stemmen en zo komt hij terug in de Tweede Kamer.

Tijd om uit te rusten is er niet voor de activisten in de arbeiders-kiesvereniging (lees: SDAP district 3). Nu moet gestreden worden voor Henri Polak. Door de dood van Den Hertog zijn immers twee zetels beschikbaar gekomen: in de Tweede Kamer èn in de gemeenteraad. In 1897 heeft Polak al geprobeerd als onafhankelijk sociaal-democraat, en dus niet voor de SDAP, in de gemeenteraad te komen. Deze vreemde constructie kwam voort uit een ernstig conflict tussen Polak en de Amsterdamse SDAP. Polak had naar aanleiding hiervan zijn lidmaatschap van de afdeling opgezegd maar bleef nog wel landelijk lid. In zijn verkiezingsstrijd werd Polak overigens wel gesteund door kopstukken uit de partij als P.L. Tak. Hij haalde de tweede ronde, maar in de herstemming verloor hij met slechts 109 stemmen verschil van de liberale apotheker Jacobus Polak. In 1898 was het conflict bijgelegd en in 1899 en 1901 werd tevergeefs door de arbeiders-kiesvereniging geprobeerd Henri Polak voor kiesdistrict 3 in de gemeenteraad te krijgen. Maar nu, in 1902, moet het lukken. De tijden zijn veranderd. Polak is net als Troelstra een gezaghebbende kandidaat en het aantal stemgerechtigden is met bijna 1500 uitgebreid tot een kleine 8000. In Oost is men begonnen met de bouw van arbeiderswoningen in de Transvaalbuurt en de Indische buurt. Het gaat goed in de diamantindustrie en de verdiensten van de arbeiders nemen toe. Steeds meer arbeiders moeten belasting betalen en krijgen daardoor stemrecht. Henri Polak geniet veel aanzien. Hij was in 1894 de oprichter van de ANDB (Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond) en in datzelfde jaar één van de twaalf apostelen die de SDAP oprichtten. Op 24 december 1902 is het eindelijk zover. Met 60% van de stemmen wordt Henri Polak direct gekozen als het eerste SDAP-raadslid in Amsterdam.

Sociaal-democraten zijn sindsdien niet meer weg te denken uit de gemeenteraad. Henri Polak heeft de basis gelegd voor een traditie waarbij sociaal-democraten opkomen voor sociale rechtvaardigheid en gelijke kansen voor iedereen in onze stad. We zijn 100 jaar verder en het is weer verkiezingstijd. Tweede-Kamerverkiezingen, zonder districtenstelsel. Er is de afgelopen eeuw een hoop bereikt maar Nederland kent nog steeds veel onrecht en geen gelijke kansen voor iedereen om zich te ontplooien. Daarom is een sterke PvdA nodig. Ook in de Tweede Kamer. We weten dus wat ons te doen staat. Kies 22 januari PvdA.

Bouwe Olij

Gemeenteraadslid Amsterdam

Belangrijkste bron voor deze column: Voor buurt en beweging. Negentig jaar sociaal-democratie tussen IJ en Amstel.

1984 Uitgeverij Bert Bakker.

Bouwe Olij

reacties