UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK ADAM
Aankoop belangrijk getijdenboek
Universiteitsbibliotheek Amsterdam koopt belangrijk getijdenboek
Recent kocht de Universiteitsbibliotheek Amsterdam (UvA) van de
Amsterdamse antiquaar Dorine Proske-van Heerdt een bijzonder boek van
omstreeks 1480 met de getijden van Onze Lieve Vrouw, de getijden van
de Eeuwige Wijsheid, de getijden van de Heilige Geest en van het
Heilige Kruis, de Zeven Boetpsalmen met de Litanie van Alle Heiligen
en de Dodenvigilie, en enkele andere gebeden, alle in het Nederlands.
Het boek is niet alleen verlucht met prachtige versieringen die met de
pen zijn aangebracht (penwerk) maar ook met enkele opvallende
geschilderde randen. Getijdenboeken waren niet bestemd voor clerici of
geestelijken: die gebruikten voor het lezen van hun dagelijkse gebeden
het officiële Latijnse breviarium of brevier. Het getijdenboek met
teksten in de volkstaal was doelbewust samengesteld voor leken en dan
vooral voor leden van de verschillende religieuze gemeenschappen die
de vele kloosters in onze laat-middeleeuwse steden bevolkten. Vaak
zijn getijdenboeken heel eenvoudig uitgevoerd; het ging er immers in
de eerste plaats om de teksten te kunnen lezen. Maar ook zijn er zeer
fraai versierde en geïllustreerde getijdenboeken vervaardigd. Voor
kapitaalkrachtige leken, zowel mannen als vrouwen, betekende het bezit
van een kostbaar gedecoreerd getijdenboek niet alleen dat men over een
verzameling devote teksten beschikte maar ook dat men een waardevol
kunstobject in huis had. Zoals men eveneens bijvoorbeeld prachtig
meubilair, bijzonder glaswerk, juwelen en schitterende kleding
bezat.
Het bestaan van het getijdenboek dat nu door de Amsterdamse UB is
gekocht, was tot op heden onbekend. Het meest verrassende is niet de
inhoud - de genoemde teksten komen ook voor in andere getijdenboeken -
, maar de versiering, met name de combinatie van de
penwerkversieringen met de geschilderde randen. Het penwerk wordt met
een grote mate van zekerheid door gespecialiseerde kunsthistorici
toegeschreven aan ateliers in Amsterdam. Het schilderwerk komt voor in
twee andere handschriften maar kon tot nu toe niet gelokaliseerd
worden; de twee handschriften bevatten geen penwerk. De meeste
middeleeuwse handschriften vermelden niet wanneer en waar zij gemaakt
zijn. Alleen door vergelijking met andere handschriften kan soms de
ouderdom en de plaats van vervaardiging bepaald worden. Die
mogelijkheid doet zich voor bij het onlangs opgedoken getijdenboek: de
unieke combinatie van de getekende en de geschilderde versieringen
maakt het mogelijk te concluderen dat het schilderwerk evenals het
penwerk hoogstwaarschijnlijk van Amsterdamse origine is en dat dus ook
de twee andere handschriften in Amsterdam gelokaliseerd moeten worden.
Van enkele andere Hollandse steden waren voorbeelden bekend van een
eigen lokale schilderstijl. De ontdekking van dit door de Amsterdamse
UB verworven getijdenboek geeft Amsterdam voor het eerst een plaats in
de geschiedenis van de Noordnederlandse boekschilderkunst.
Vergelijking met andere handschriften maakt duidelijk dat een datering
rond 1480 het meest waarschijnlijk is. Verder onderzoek van dit
handschrift, waarvan de aankoop mogelijk werd, dankzij de Prof. mr.
Herman de la Fontaine Verwey Stichting, kan misschien uitwijzen in
welk stedelijk atelier de karakteristieke versieringen gemaakt zijn.
Voor foto's: Nicolette de Pater 020 - 525 2308
voor inlichtingen: biemans@uba.uva.nl
Universiteitsbibliotheek Amsterdam, Singel 425, 1012 WP Amsterdam
Bijzondere Collecties, afdeling Handschriften, tel. 020 - 525
2476/2284
20 dec 02 15:00