Nieuwe kennis over polycyclische aromaten in de ruimte
Op aarde zijn PAK's (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen)
bekend als een grote familie van teerachtige stoffen, van nature
voorkomend in steenkool en aardolie, maar ook vrijkomend bij
verbranding. In de ruimte zijn zij tot op heden de grootste bekende
moleculen en in overvloed aanwezig. Innig verbonden met ruimtestof
worden ze gevormd uit as en stof van stervende sterren, en zijn ze een
belangrijk onderdeel van de kosmische levenscyclus. Bovendien spelen
ze ook een grote rol bij de vorming van grote, prebiotische moleculen
als aminozuren, de bouwstenen van het leven op aarde. Els Peeters
bestudeerde voor de eerste keer de PAK's in de ruimte in hun volle
glorie. Dit werd mogelijk dankzij de waarnemingen van de Europese
infraroodsatelliet ISO, met name die van de Short-Wavelength
Spectrometer (SWS), die gebouwd is door SRON Groningen. Peeters noemt
deze waarnemingen, van het hele infraroodgebied en van hoge kwaliteit,
uniek. Haar onderzoek leverde vele nieuwe inzichten op over de soort
moleculen en stofdeeltjes in de ruimte, hun vorming en evolutie en hun
omgeving.
Zij bestudeerde de ongeïdentificeerde infrarode banden (Unidentified
InfraRed (UIR) bands). Dit zijn een serie pieken rond 3.3, 6.2, 7.7,
8.6, 11.2 en 12.7 micrometer, waarvan men aanneemt dat zij duiden op
PAK's. Peeters ontdekte dat de UIR banden variëren en dat ze dit
bovendien tegelijkertijd doen. De variatie blijkt afhankelijk van het
type object. Aan de hand van de vorm, de positie en de relatieve
sterkte kan nu bepaald worden welk type PAK moleculen er voorkomen in
een bepaalde omgeving; dat wil zeggen: heterogene PAK's (waarbij een
ander atoom, zoals stikstof, de positie van een of meer koolstofatomen
heeft ingenomen), grote PAK's, compacte PAK's, PAK's met rafelige
randen, PAK platelets en PAK clusters. Dit geeft aanleiding tot een
betere karakterisering van de PAK familie aanwezig in de verschillende
omgevingen. Dit maakt het mogelijk de vorming en evolutie van PAK's te
bestuderen. PAK's worden gevormd als zuivere PAK moleculen, ze worden
ook gevormd in waterstof-arme omgevingen en omgevingen met intense
straling. Dan evolueren ze naar heterogene PAK's en/of PAK clusters.
Deze evolutie is afhankelijk van de lokale fysische omstandigheden.
/FC
Els Peeters (Tienen, België, 1973) studeerde natuurkunde aan de
Katholieke Universiteit in Leuven. Haar promotieonderzoek deed zij in
Groningen, bij de Stichting Ruimteonderzoek Nederland (SRON) en het
Kapteyn astronomisch instituut en gefinancierd door NWO. In januari
gaat zij werken bij de NASA als post-doc, met behulp van een beurs van
de National Research Council of America.
Datum en tijd
vrijdag 13 december 2002, 11.00 uur
Promovendus
mw. E. Peeters, tel. (050)363 40 95, fax (050)363 61 00, e-mail:
peeters@astro.rug.nl (werk)
Proefschrift
Polycyclic aromatic hydrocarbons and dust in regions of massive star
formation
Promotor
prof.dr. A.G.G.M. Tielens
Faculteit
wiskunde en natuurwetenschappen
Plaats
Aula Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen
Promotie