1red12012
06-12-2002, NOS, Gesprek met de minister-president, N.3, 22.57 uur
MINISTER-PRESIDENT BALKENENDE, NA AFLOOP VAN DE WEKELIJKSE MINISTERRAAD, MET EEN TERUGBLIK OP DE AFGELOPEN MAANDEN EN OVER DE INZET VAN DE KOMENDE VERKIEZINGEN EN DE NIEUWE COALITIE
- TERUGBLIK OP AFGELOPEN MAANDEN -
FRIESZO:
Dit is het laatste gesprek met u in uw rol van minister-president, want u bent ook de CDA-
lijsttrekker en die twee rollen gaan een beetje door elkaar heen vloeien. Vandaar dat deze
gesprekken even stoppen tot en met het moment dat er een nieuwe minister-president is. Dat
lijkt mij een mooi moment om even met u terug te kijken. U bent eigenlijk maar een paar
maanden minister-president geweest: hoe zou u die periode voor uzelf willen kenschetsen?
BALKENENDE:
Als in de eerste plaats een buitengewoon interessante periode. Je maakt heel veel mee; het is
enorm leerzaam. Dus als je dan toch even terugkijkt naar die paar maanden: wat zijn dan toch
de zaken die je enorm hebben beziggehouden? Er zijn twee dingen die mij enorm zijn
opgevallen. Het eerste is toch dat we heel veel regels in Nederland hebben. Contact tussen
ambtenaren; we maken het soms heel erg ingewikkeld. Dus die agenda waarmee we waren
gestart: minder regels in de sfeer van onderwijs, van zorg, van politie; die agenda van
ontbureaucratisering moet absoluut doorgaan. Dat vind ik het eerste. En het tweede punt van
de afgelopen maanden: de afgelopen jaren ging het geweldig goed; een lange tijd met
economische meevallers en nu zien we dat er eigenlijk geen buffer is. We hebben eigenlijk te
veel uitgegeven. Nu komt de nood toch wat aan de man. De economie gaat slechter en dat
betekent dat je ook financieel zorgvuldig moet opereren. Dat betekent met minder geld, want
daar is toch sprake van, proberen meer te doen. Effectiever te werken; anders gaan werken.
Dat is het tweede punt wat echt nadrukkelijk de aandacht verdient.
FRIESZO:
Het valt mij op dat u twee beleidsmatige dingen noemt, terwijl je de periode ook heel erg
politiek zou kunnen karakteriseren. Het is een hele turbulente periode geweest: begonnen met
de moord op een lijsttrekker, culminerend in een kabinet dat al vrij snel uit elkaar rafelde. Wat
is uw oordeel over dat u daar leiding aan heeft gegeven? Niet aan het uiteenrafelen, maar wel
aan zo'n turbulente periode.
BALKENENDE:
Ik ben natuurlijk begonnen met de inhoud, want ik vind dat je steeds in de eerste plaats in de
politiek moet kijken naar de inhoud; naar de politieke boodschap: wat wil je? Maar u heeft
gelijk dat het politiek een heel turbulent jaar is geweest. Met hoogtepunten, maar vooral toch
ook met dieptepunten. De politieke moord, een verkiezingsuitslag op 15 mei die eigenlijk
noopte tot de coalitie die toen is gevormd.
FRIESZO:
Als u het nu opnieuw zou moeten doen, zou u dan opnieuw dezelfde keuze maken voor deze
coalitie?
BALKENENDE:
Ik denk dat in de omstandigheden van 15 mei waarin de kiezer heel duidelijk een oordeel
heeft gegeven, dat er ook geen alternatief was. Dat was trouwens ook destijds het oordeel van
de hele Tweede Kamer. Er was geen alternatief denkbaar dan de combinatie van CDA, LPF
en VVD. Daarna is er natuurlijk heel veel gebeurd.
FRIESZO:
Het kabinet is eigenlijk onder uw ogen, onder uw handen verkruimeld. En wat mij ook een
beetje bezighoudt is: geeft u dat nu ook een beschadigd gevoel dat dat zo is gebeurd onder je
leiding?
BALKENENDE:
Het woord `verkruimelen': er zijn natuurlijk gewoon de nodige incidenten gebeurd. We
hebben een crisis gehad van ministers van LPF onder elkaar. Dat was natuurlijk niet mooi.
Maar als ik zie wat er inhoudelijk is gebeurd: we hebben wel een beleidsprogramma
neergezet; er is een begin gemaakt met een agenda voor de toekomst.
FRIESZO:
Daar kom ik zo op, want die agenda voor de toekomst kan misschien ook wel de agenda voor
de verkiezingscampagne worden. Mijn vraag is eerst aan u: dat kabinet is op zichzelf nogal
verkruimeld; ministers die eruit moesten, een partij LPF - die eigenlijk in elkaar stortte; van
die hele club was u de baas van, zo wordt dat van buitenaf gezien.
BALKENENDE:
Maar als we nu eens even de zaken in het goede perspectief plaatsen: het was wel zo dat we
goede Algemene Beschouwingen hebben gehad; we hebben de begroting op orde gekregen;
we hebben een antwoord gegeven op de financiële tegenvallers; en toen het kabinet was
gevallen, moet ik ook nog zeggen dat het werk behoorlijk is doorgegaan. Want onze zorg
was...
FRIESZO:
Wat u overigens wel wordt verweten door de Eerste Kamer bijvoorbeeld.
BALKENENDE:
Ja, maar het is natuurlijk wel zo dat als je demissionair wordt dat toch van belang is dat het
landsbestuur doorgaat en dat je geen risico's loopt en dat de overheidsfinanciën niet fout gaat.
Dat staat je wel te doen.
FRIESZO:
Maar dat was mijn vraag niet. Heeft uzelf politieke risico gelopen? `Ja' is het antwoord
daarop. Heeft dat risico u ook beschadigd?
BALKENENDE:
Dat zullen anderen moeten beoordelen.
FRIESZO:
Laat is het dan anders vragen als u de vraag moeilijk vindt: vindt u dat u hier en daar een fout
heeft gemaakt? Zo ja, welke dan? Dat is ook interessant om te weten.
BALKENENDE:
De vraag is of je zaken anders zou hebben gedaan. En als de conclusie is dat na 15 mei er
geen alternatieve coalitie denkbaar is. Als je vervolgens inhoudelijk de zaken op orde probeert
te krijgen en dat is ook gelukt. Als je vervolgens ook internationaal je partijtje meeblaast; dat
is denk ik ook goed gegaan. Dan zeg ik: het is jammer dat het zo gelopen is. Een kabinet dat
maar 87 dagen zit, is natuurlijk nooit mooi. Maar dat is iets anders dan beschadigd zijn.
FRIESZO:
Nee, precies. U geeft eerlijk antwoord op de vraag: u vindt dat Jan Peter Balkenende, de
minister-president, het goed gedaan heeft tot nu toe.
BALKENENDE:
Ik heb gedaan wat ik wilde doen en wat ik ook kon doen. Het is jammer dat het kabinet is
gevallen. Dit wens je eigenlijk ook niemand toe, het is ook voor het land niet goed, maar het
kon niet anders.
- INZET VAN DE VERKIEZINGEN -
FRIESZO:
Net zie u het al: u staat voluit achter het beleid van het kabinet; dat heeft u ook min of meer
tot inzet van de verkiezingen gemaakt, maar weer niet zo hard dat u als CDA-leider de weg
naar de PvdA niet openlaat. Is dat niet een beetje vreemd? Zou je niet in deze situatie als Jan
Peter Balkenende en CDA-lijsttrekker keihard moeten kiezen voor de VVD?
BALKENENDE:
Ik heb dus gezegd dat als het gaat om de agenda van ontbureaucratisering; minder regels en
een solide financieel beleid; daarmee moeten we doorgaan. Maar het is natuurlijk niet zo dat
je de verkiezingen ingaat met een Strategisch Akkoord. Geen misverstand: als het gaat om de
inzet van de verkiezingen; dat is je verkiezingsprogram en je politiek profiel. En we zullen
dus nog absoluut discussies krijgen over zoiets als de onroerendzaakbelasting.
FRIESZO:
Maar net zei u dat u zo graag met het beleid van het kabinet verder zou willen. Toen zei ik
tegen u dat u dit beleid tot inzet van de verkiezingen moet maken. Dan moet je dus ook
zeggen dat je met de VVD wil gaan regeren minimaal, want met die partij heeft u dit beleid
gemaakt.
BALKENENDE:
Maar er zijn twee dingen. Er is de afgelopen maanden met de VVD goed en constructief
samengewerkt. Ik heb ook gezegd als de kiezer dat mogelijk maakt, is er reden om door te
gaan mits het vertouwen over en weer bestaat en dat je ook inhoudelijk door een deur kunt.
FRIESZO:
Is het vertrouwen tussen de VVD en uw partij, het CDA, dan afgenomen?
BALKENENDE:
Nee, maar de les van de afgelopen maanden is dat er over en weer vertrouwen zal moeten
bestaan. En dat betekent: ik ga nu een campagne in, straks krijgen we verkiezingen en daarna
wordt er onderhandeld voor een nieuw kabinet. Het moet zo zijn dat elke politieke partij die
accenten aangeeft die het ook wil; dat je kiest voor je eigen profiel en dan laat je het woord
aan de kiezer. En dat betekent dat er na 22 januari weer een nieuwe situatie is. Als u zegt: dan
gooi je deuren dicht, dan zeg ik: nee ik gooi geen deuren dicht; dat heb ik nooit gedaan.
FRIESZO:
Nee, maar ik trek alleen maar een conclusie uit uw eigen woorden dat u vond dat u een goed
beleid aan het voeren was op een aantal speerpunten die u belangrijk vindt en dan u die
kennelijk met de VVD kon verwezenlijken. Denkt u dan dat u die punten ook...
BALKENENDE:
Ik zeg dat we een goed begin hebben gemaakt op een aantal belangrijke onderdelen. Laat ik er
nog aan toevoegen het punt van waarden en normen. We hebben ook discussies in het kabinet
gehad, ook met het parlement, over onze Europese agenda. Ik denk dat we daaruit goed zijn
uitgekomen. Dat ging niet vanzelf. Wat ik nu wil onderlijnen is dat als je opnieuw naar de
kiezer gaat, dat je scherp moet aangeven wat je mogelijk nog anders wilt. Als het gaat om het
inkomensbeleid: u weet dat wij als CDA een gezinsvriendelijk beleid willen voeren, maar dat
zeg ik nu even niet als minister-president, dan is er nog heel wat te doen. Dat zijn natuurlijk
zaken die dan straks aan de orde zullen komen én in de campagne én bij de onderhandelingen.
FRIESZO:
Beweert u dat u voor hetzelfde geld net zo lief met de PvdA regeert? Want er zijn ook een
aantal sociale punten: u noemt ze nu; uw partij heeft ook sociale componenten, althans een
hele sterke sociale vleugel, linkse vleugel wordt die ook weleens genoemd; die willen
misschien liever met de PvdA. Dus mijn vraag is: zou u evengoed met de PvdA kunnen
regeren?
BALKENENDE:
Waar de PvdA nu natuurlijk mee te maken heeft, dat is van: wat is de precieze koers die het
wil varen? Zoiets als de afschaf van de hypotheekrenteaftrek is iets wat ons in ieder geval niet
aanstaat; dat zullen we ook niet accepteren.
FRIESZO:
Maar goed: in onderhandelingen kunnen punten sneuvelen. Dus dat hoeft niet het probleem te
zijn.
BALKENENDE:
Ja, maar ik geef even aan dat er wat punten van discussie zijn. Maar ik zeg tegelijkertijd: er is
de afgelopen tijd goed met de VVD samengewerkt. En aan de andere kant: laten we ook maar
eens eerst kijken wat de kiezer nu zegt. En soms wordt er weleens gezegd dat je deuren dicht
zou moeten gooien; dat doe ik niet. Ik heb altijd gezegd: het CDA is niet een partij die
anderen zomaar gaat uitsluiten. Dan moet er heel wat gebeuren.
FRIESZO:
Maar zou het ook niet eerlijk zijn naar de kiezer toe dat je van tevoren zegt met wie je gaat
regeren, want dan weet de kiezer waar hij aan toe is en is een maximale helderheid niet het
prachtigste wat je kunt hebben bij verkiezingen?
BALKENENDE:
De eerste keus die je moet maken als politieke partij is de keus voor het eigen profiel. Je gaat
met jouw boodschap naar de kiezer, met jouw voorstellen en als je ook nog wat veranderingen
wilt ten opzichte van een Strategisch Akkoord dan geef je die aan. En dan luister je naar de
kiezer en daarna ga je onderhandelingen. En ik heb u al antwoord gegeven hoe we aankijken
tegen coalitievorming.
- NIEUWE COALITIE -
FRIESZO:
Goed, laten we dan nog even in die toekomst kijken: er zijn peilingen, uw CDA-VVD-coalitie
die eventueel beoogd zou kunnen zijn door u, maar in ieder geval beoogd wordt door de
VVD, haalt in de peiling die vanavond is gepresenteerd 77 zetels: zou dat een solide
zetelaantal zijn? Vindt u dat voldoende?
BALKENENDE:
Het getal van zetels is niet eens het bepalende. Ik weet dat er een coalitie is geweest, dat weet
u ook, eind jaren zeventig, begin jaren tachtig, het kabinet-Van Agt/Wiegel, dat een beperkte
meerderheid had in het parlement, ik meen ook iets van 77; men heeft het vier jaar
volgehouden.
FRIESZO:
Terwijl men toch last had van een vleugeltje in het CDA wat vaak tegen dingen van het
kabinet instemde.
BALKENENDE:
Maar je zag dat men het met die 77 zetels toch vier jaar heeft weten vol te houden. En met
deze huidige coalitie, die nu demissionair is, hadden we een ruime meerderheid in het
parlement, voldoende om genoeg zetels te hebben in Tweede Kamer....
FRIESZO:
U zou om met Bondskanselier Schröder te spreken, die overigens van een hele andere partij is
dan u: "Eine Mehrheit ist eine Mehrheit, wir werden sie nutzen".
BALKENENDE:
Niet zomaar een meerderheid om de meerderheid. Het gaat erom dat je vertrouwen in elkaar
hebt en ik vind wel dat na alles wat er dit jaar is gebeurd, dat de stabiliteit terug moet komen,
want we kunnen niet nog eens permitteren dat er over een aantal maanden weer problemen
zouden zijn. Er moet nu echt een hechte coalitie komen. Ik vind ook eerlijk gezegd de tijd die
we meemaken, financieel-econmisch, internationaal, die noopt er toe dat je een stabiele
regering krijgt.
FRIESZO:
En kom je dan automatisch niet uit, althans als je kijkt hoe u praat over het voorgaande beleid,
op een CDA-VVD-kabinet?
BALKENENDE:
Er is de afgelopen maanden samengewerkt, maar het zal zo zijn dat de kiezer het mogelijk
moet maken en het vertouwen moet over en weer bestaan. Maar laten we eerst maar eens
kijken wat de kiezer gaat zeggen.
(Letterlijke tekst, ongecorrigeerd, GW)